merging
This commit is contained in:
commit
b2ab5556e1
|
|
@ -0,0 +1,13 @@
|
|||
|
||||
<!DOCTYPE html>
|
||||
<html lang="en">
|
||||
<head>
|
||||
<meta charset="UTF-8">
|
||||
<title>Epistola I</title>
|
||||
</head>
|
||||
<body>
|
||||
<h1>Epistola I</h1>
|
||||
<p><a style="background-color:rgb(110,192,100);">Magnifico atque uictorioso domino, domino Cani Grandi de la Scala, sacratissimi cesarei principatus in urbe Uerona et ciuitate Uicentie uicario generali, deuotissimus suus Dantes Alagherii, Florentinus natione non moribus, uitam orat per tempora diuturna felicem, et gloriosi nominis perpetuum incrementum. Inclita uestre magnificentie laus, quam fama uigil uolitando disseminat, sic distrahit in diuersa diuersos, ut hos in spem sue prosperitatis attollat, hos exterminii deiciat in terrorem. Huius quidem preconium, facta modernorum exsuperans, tanquam ueri existentia latius, arbitrabar aliquando superfluum. </a><a style="background-color:rgb(235,90,58);">Uerum, ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet, uelut Austri regina Ierusalem petiit, uelut Pallas petiit Elicona, Ueronam petii fidis oculis discussurus audita, ibique magnalia uestra uidi, uidi beneficia simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic posterius ipsa facta excessiua cognoui. Quo factum est ut ex auditu solo cum quadam animi subiectione beniuolus prius exstiterim; sed ex uisu postmodum deuotissimus et amicus. Nec reor amici nomen assumens, ut nonnulli forsitan obiectarent, reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares connectantur quam pares amicitie sacramento. </a><a style="background-color:rgb(245,119,72);">Nam si delectabiles et utiles amicitias inspicere libeat, illis persepius inspicienti patebit, preheminentes inferioribus coniugari personas. Et si ad ueram ac per se amicitiam torqueatur intuitus, nonne illustrium summorumque principum plerunque uiros fortuna obscuros, honestate preclaros, amicos fuisse constabit? Quidni, cum etiam Dei et hominis amicitia nequaquam impediatur excessu? </a><a style="background-color:rgb(254,237,161);">Quod si cuiquam, quod asseritur, nunc uideretur indignum, Spiritum Sanctum audiat, amicitie sue participes quosdam homines profitentem. Nam in Sapientia de sapientia legitur, quoniam . Sed habet imperitia uulgi sine discretione iudicium; et quemadmodum solem pedalis magnitudinis arbitratur, sic et circa mores uana credulitate decipitur. Nos autem, quibus optimum quod est in nobis noscere datum est, gregum uestigia sectari non decet, quin ymo suis erroribus obuiare tenemur. </a><a style="background-color:rgb(226,71,49);">Nam intellectu ac ratione degentes, diuina quadam libertate dotati, nullis consuetudinibus astringuntur; nec mirum, cum non ipsi legibus, sed ipsis leges potius dirigantur. Liquet igitur, quod superius dixi, me scilicet esse deuotissimum et amicum, nullatenus esse presumptum. Preferens ergo amicitiam uestram quasi thesaurum carissimum, prouidentia diligenti et accurata solicitudine illam seruare desidero. </a><a style="background-color:rgb(237,95,60);">Itaque, cum in dogmatibus moralis negotii amicitiam adequari et saluari analogo doceatur, ad retribuendum pro collatis beneficiis plus quam semel analogiam sequi michi uotiuum est; et propter hoc munuscula mea sepe multum conspexi et ab inuicem segregaui, nec non segregata percensui, dignius gratiusque uobis inquirens. Neque ipsi preheminentie uestre congruum magis comperi magis quam Comedie sublimem canticam, que decoratur titulo Paradisi; et illam sub presenti epistola, tanquam sub epigrammate proprio dedicatam, uobis ascribo, uobis offero, uobis denique recommendo. Illud quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit affectus, quod in hac donatione plus dono quam domino et honoris et fame conferri potest uideri.Quidni cum eius titulum iam presagiam de gloria uestri nominis ampliandum? </a><a style="background-color:rgb(215,238,138);">Satis actenus uidebar expressisse quod de proposito fuit; sed zelus gratie uestre, quam sitio quasi uitam paruipendens, a primordio metam prefixam urget ulterius. Itaque, formula consumata epistole, ad introductionem oblati operis aliquid sub lectoris officio compendiose aggrediar. In parte uero executiua, que fuit diuisa contra totum prologum, nec diuidendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique proceditur ascendendo de celo in celum, et recitatur de animabus beatis inuentis in quolibet orbe. </a><a style="background-color:rgb(246,127,75);">Et quia illa uera beatitudo in sentiendo ueritatis principio consistit - ut patet per Iohannem ibi: , et cetera; et per Boetium in tertio De Consolatione ibi: -, inde est quod, ad ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam uidentibus omnem ueritatem multa queruntur, que magnam habent utilitatem et delectationem. Et quia, inuento principio seu primo, uidelicet Deo, nichil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et finis, ut uisio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula seculorum. </a></p>
|
||||
</body>
|
||||
</html>
|
||||
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
Binary file not shown.
Binary file not shown.
Binary file not shown.
Binary file not shown.
Binary file not shown.
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -1,195 +1,195 @@
|
|||
Cum neminem ante nos de vulgaris eloquentie doctrina quicquam inveniamus tractasse, atque talem scilicet eloquentiam penitus omnibus necessariam videamus, cum ad eam non tantum viri sed etiam mulieres et parvuli nitantur, in quantum natura permictit, volentes discretionem aliqualiter lucidare illorum qui tanquam ceci ambulant per plateas, plerunque anteriora posteriora putantes, - Verbo aspirante de celis - locutioni vulgarium gentium prodesse temptabimus, non solum aquam nostri ingenii ad tantum poculum aurientes, sed, accipiendo vel compilando ab aliis, potiora miscentes, ut exinde potionare possimus dulcissimum ydromellum.
|
||||
Sed quia unamquanque doctrinam oportet non probare, sed suum aperire subiectum, ut sciatur quid sit super quod illa versatur, dicimus, celeriter actendentes, quod vulgarem locutionem appellamus eam qua infantes assuefiunt ab assistentibus cum primitus distinguere voces incipiunt; vel, quod brevius dici potest, vulgarem locutionem asserimus quam sine omni regola nutricem imitantes accipimus. Est et inde alia locutio secondaria nobis, quam Romani gramaticam vocaverunt. Hanc quidem secundariam Greci habent et alii, sed non omnes: ad habitum vero huius pauci perveniunt, quia non nisi per spatium temporis et studii assiduitatem regulamur et doctrinamur in illa.
|
||||
Harum quoque duarum nobilior est vulgaris: tum quia prima fuit humano generi usitata; tum quia totus orbis ipsa perfruitur, licet in diversas prolationes et vocabula sit divisa; tum quia naturalis est nobis, cum illa potius artificialis existat.
|
||||
Cum neminem ante nos de uulgaris eloquentie doctrina quicquam inueniamus tractasse, atque talem scilicet eloquentiam penitus omnibus necessariam uideamus, cum ad eam non tantum uiri sed etiam mulieres et paruuli nitantur, in quantum natura permictit, uolentes discretionem aliqualiter lucidare illorum qui tanquam ceci ambulant per plateas, plerunque anteriora posteriora putantes, - Uerbo aspirante de celis - locutioni uulgarium gentium prodesse temptabimus, non solum aquam nostri ingenii ad tantum poculum aurientes, sed, accipiendo uel compilando ab aliis, potiora miscentes, ut exinde potionare possimus dulcissimum ydromellum.
|
||||
Sed quia unamquanque doctrinam oportet non probare, sed suum aperire subiectum, ut sciatur quid sit super quod illa uersatur, dicimus, celeriter actendentes, quod uulgarem locutionem appellamus eam qua infantes assuefiunt ab assistentibus cum primitus distinguere uoces incipiunt; uel, quod breuius dici potest, uulgarem locutionem asserimus quam sine omni regola nutricem imitantes accipimus. Est et inde alia locutio secondaria nobis, quam Romani gramaticam uocauerunt. Hanc quidem secundariam Greci habent et alii, sed non omnes: ad habitum uero huius pauci perueniunt, quia non nisi per spatium temporis et studii assiduitatem regulamur et doctrinamur in illa.
|
||||
Harum quoque duarum nobilior est uulgaris: tum quia prima fuit humano generi usitata; tum quia totus orbis ipsa perfruitur, licet in diuersas prolationes et uocabula sit diuisa; tum quia naturalis est nobis, cum illa potius artificialis existat.
|
||||
Et de hac nobiliori nostra est intentio pertractare.
|
||||
|
||||
Hec est nostra vera prima locutio. Non dico autem nostra ut et aliam sit esse locutionem quam hominis: nam eorum que sunt omnium soli homini datum est loqui, cum solum sibi necessarium fuerit. Non angelis, non inferioribus animalibus necessarium fuit loqui, sed nequicquam datum fuisset eis: quod nempe facere natura aborret.
|
||||
Si etenim perspicaciter consideramus quid cum loquimur intendamus, patet quod nichil aliud quam nostre mentis enucleare aliis conceptum. Cum igitur angeli ad pandendas gloriosas eorum conceptiones habeant promptissimam atque ineffabilem sufficientiam intellectus, qua vel alter alteri totaliter innotescit per se, vel saltim per illud fulgentissimum Speculum in quo cuncti representantur pulcerrimi atque avidissimi speculantur, nullo signo locutionis indiguisse videntur. Et si obiciatur de hiis qui corruerunt spiritibus, dupliciter responderi potest: primo quod, cum de hiis que necessaria sunt ad bene esse tractemus, eos preferire debemus, cum divinam curam perversi expectare noluerunt; secundo et melius quod ipsi demones ad manifestandam inter se perfidiam suam non indigent nisi ut sciat quilibet de quolibet quia est et quantus est; quod quidem sciunt: cognoverunt enim se invicem ante ruinam suam.
|
||||
Inferioribus quoque animalibus, cum solo nature instinctu ducantur, de locutione non oportuit provideri: nam omnibus eiusdem speciei sunt iidem actus et passiones, et sic possunt per proprios alienos cognoscere; inter ea vero que diversarum sunt specierum non solum non necessaria fuit locutio, sed prorsus dampnosa fuisset, cum nullum amicabile commertium fuisset in illis.
|
||||
Et si obiciatur de serpente loquente ad primam mulierem, vel de asina Balaam, quod locuti sint, ad hoc respondemus quod angelus in illa et dyabolus in illo taliter operati sunt quod ipsa animalia moverunt organa sua, sic ut vox inde resultavit distincta tanquam vera locutio; non quod aliud esset asine illud quam rudere, neque quam sibilare serpenti. Si vero contra argumentetur quis de eo quod Ovidius dicit in quinto Metamorfoseos de picis loquentibus, dicimus quod hoc figurate dicit, aliud intelligens. Et si dicatur quod pice adhuc et alie aves locuntur, dicimus quod falsum est, quia talis actus locutio non est, sed quedam imitatio soni nostre vocis; vel quod nituntur imitari nos in quantum sonamus, sed non in quantum loquimur. Unde si expresse dicenti pica resonaret etiam pica, non esset hec nisi representatio vel imitatio soni illius qui prius dixisset.
|
||||
Et sic patet soli homini datum fuisse loqui. Sed quare necessarium sibi foret, breviter pertractare conemur.
|
||||
Hec est nostra uera prima locutio. Non dico autem nostra ut et aliam sit esse locutionem quam hominis: nam eorum que sunt omnium soli homini datum est loqui, cum solum sibi necessarium fuerit. Non angelis, non inferioribus animalibus necessarium fuit loqui, sed nequicquam datum fuisset eis: quod nempe facere natura aborret.
|
||||
Si etenim perspicaciter consideramus quid cum loquimur intendamus, patet quod nichil aliud quam nostre mentis enucleare aliis conceptum. Cum igitur angeli ad pandendas gloriosas eorum conceptiones habeant promptissimam atque ineffabilem sufficientiam intellectus, qua uel alter alteri totaliter innotescit per se, uel saltim per illud fulgentissimum Speculum in quo cuncti representantur pulcerrimi atque auidissimi speculantur, nullo signo locutionis indiguisse uidentur. Et si obiciatur de hiis qui corruerunt spiritibus, dupliciter responderi potest: primo quod, cum de hiis que necessaria sunt ad bene esse tractemus, eos preferire debemus, cum diuinam curam peruersi expectare noluerunt; secundo et melius quod ipsi demones ad manifestandam inter se perfidiam suam non indigent nisi ut sciat quilibet de quolibet quia est et quantus est; quod quidem sciunt: cognouerunt enim se inuicem ante ruinam suam.
|
||||
Inferioribus quoque animalibus, cum solo nature instinctu ducantur, de locutione non oportuit prouideri: nam omnibus eiusdem speciei sunt iidem actus et passiones, et sic possunt per proprios alienos cognoscere; inter ea uero que diuersarum sunt specierum non solum non necessaria fuit locutio, sed prorsus dampnosa fuisset, cum nullum amicabile commertium fuisset in illis.
|
||||
Et si obiciatur de serpente loquente ad primam mulierem, uel de asina Balaam, quod locuti sint, ad hoc respondemus quod angelus in illa et dyabolus in illo taliter operati sunt quod ipsa animalia mouerunt organa sua, sic ut uox inde resultauit distincta tanquam uera locutio; non quod aliud esset asine illud quam rudere, neque quam sibilare serpenti. Si uero contra argumentetur quis de eo quod Ouidius dicit in quinto Metamorfoseos de picis loquentibus, dicimus quod hoc figurate dicit, aliud intelligens. Et si dicatur quod pice adhuc et alie aues locuntur, dicimus quod falsum est, quia talis actus locutio non est, sed quedam imitatio soni nostre uocis; uel quod nituntur imitari nos in quantum sonamus, sed non in quantum loquimur. Unde si expresse dicenti pica resonaret etiam pica, non esset hec nisi representatio uel imitatio soni illius qui prius dixisset.
|
||||
Et sic patet soli homini datum fuisse loqui. Sed quare necessarium sibi foret, breuiter pertractare conemur.
|
||||
|
||||
Cum igitur homo non nature instinctu, sed ratione moveatur, et ipsa ratio vel circa discretionem vel circa iudicium vel circa electionem diversificetur in singulis, adeo ut fere quilibet sua propria specie videatur gaudere, per proprios actus vel passiones, ut brutum anirnal, neminem alium intelligere opinamur. Nec per spiritualem speculationem, ut angelum, alterum alterum introire contingit, cum grossitie atque opacitate mortalis corporis humanus spiritus sit obtectus. Oportuit ergo genus humanum ad comunicandas inter se conceptiones suas aliquod rationale signum et sensuale habere: quia, cum de ratione accipere habeat et in rationem portare, rationale esse oportuit; cumque de una ratione in aliam nichil deferri possit nisi per medium sensuale, sensuale esse oportuit. Quare, si tantum rationale esset, pertransire non posset; si tantum sensuale, nec a ratione accipere nec in rationem deponere potuisset.
|
||||
Hoc equidem signum est ipsum subiectum nobile de quo loquimur: nam sensuale quid est in quantum sonus est; rationale vero in quantum aliquid significare videtur ad placitum.
|
||||
Cum igitur homo non nature instinctu, sed ratione moueatur, et ipsa ratio uel circa discretionem uel circa iudicium uel circa electionem diuersificetur in singulis, adeo ut fere quilibet sua propria specie uideatur gaudere, per proprios actus uel passiones, ut brutum anirnal, neminem alium intelligere opinamur. Nec per spiritualem speculationem, ut angelum, alterum alterum introire contingit, cum grossitie atque opacitate mortalis corporis humanus spiritus sit obtectus. Oportuit ergo genus humanum ad comunicandas inter se conceptiones suas aliquod rationale signum et sensuale habere: quia, cum de ratione accipere habeat et in rationem portare, rationale esse oportuit; cumque de una ratione in aliam nichil deferri possit nisi per medium sensuale, sensuale esse oportuit. Quare, si tantum rationale esset, pertransire non posset; si tantum sensuale, nec a ratione accipere nec in rationem deponere potuisset.
|
||||
Hoc equidem signum est ipsum subiectum nobile de quo loquimur: nam sensuale quid est in quantum sonus est; rationale uero in quantum aliquid significare uidetur ad placitum.
|
||||
|
||||
Soli homini datum fuit ut loqueretur, ut ex premissis manifestum est. Nunc quoque investigandum esse existimo cui hominum primum locutio data sit, et quid primitus locutus fuerit, et ad quem, et ubi, et quando, nec non et sub quo ydiomate primiloquium emanavit.
|
||||
Secundum quidem quod in principio Genesis loquitur, ubi de primordio mundi Sacratissima Scriptura pertractat, mulierem invenitur ante omnes fuisse locutam, scilicet presumptuosissimam Evam, cum dyabolo sciscitanti respondit: De fructu lignorum que sunt in paradiso vescimur; de fructu vero ligni quod est in medio paradisi precepit nobis Deus ne comederemus nec tangeremus, ne forte moriamur. Sed quanquam mulier in scriptis prius inveniatur locuta, rationabilius tamen est ut hominem prius locutum fuisse credamus, et inconvenienter putatur tam egregium humani generis actum non prius a viro quam a femina profluxisse. Rationabiliter ergo credimus ipsi Ade prius datum fuisse loqui ab Eo qui statim ipsum plasmaverat.
|
||||
Quid autem prius vox primi loquentis sonaverit, viro sane mentis in promptu esse non titubo ipsum fuisse quod Deus est, scilicet El, vel per modum interrogationis vel per modum responsionis. Absurdum atque rationi videtur orrificum ante Deum ab homine quicquam nominatum fuisse, cum ab ipso et in ipsum factus fuisset homo. Nam sicut post prevaricationem humani generis quilibet exordium sue locutionis incipit ab heu, rationabile est quod ante qui fuit inciperet a gaudio; et cum nullum gaudium sit extra Deum, sed totum in Deo, et ipse Deus totus sit gaudium, consequens est quod primus loquens primo et ante omnia dixisset Deus.
|
||||
Oritur et hinc ista questio, cum dicimus superius per viam responsionis hominem primum fuisse locutum, si responsio fuit ad Deum: nam, si ad Deum fuit, iam videretur quod Deus locutus extitisset, quod contra superius prelibata videtur insurgere. Ad quod quidem dicimus quod bene potuit respondisse Deo interrogante, nec propter hoc Deus locutus est ipsa quam dicimus locutionem. Quis enim dubitat quicquid est ad Dei nutum esse flexibile, quo quidem facta, quo conservata, quo etiam gubernata sunt omnia? Igitur cum ad tantas alterationes moveatur aer imperio nature inferioris, que ministra et factura Dei est, ut tonitrua personet, ignem fulgoret, aquam gemat, spargat nivem, grandinea lancinet, nonne imperio Dei movebitur ad quedam sonare verba, ipso distinguente qui maiora distinxit? Quid ni?
|
||||
Soli homini datum fuit ut loqueretur, ut ex premissis manifestum est. Nunc quoque inuestigandum esse existimo cui hominum primum locutio data sit, et quid primitus locutus fuerit, et ad quem, et ubi, et quando, nec non et sub quo ydiomate primiloquium emanauit.
|
||||
Secundum quidem quod in principio Genesis loquitur, ubi de primordio mundi Sacratissima Scriptura pertractat, mulierem inuenitur ante omnes fuisse locutam, scilicet presumptuosissimam Euam, cum dyabolo sciscitanti respondit: De fructu lignorum que sunt in paradiso uescimur; de fructu uero ligni quod est in medio paradisi precepit nobis Deus ne comederemus nec tangeremus, ne forte moriamur. Sed quanquam mulier in scriptis prius inueniatur locuta, rationabilius tamen est ut hominem prius locutum fuisse credamus, et inconuenienter putatur tam egregium humani generis actum non prius a uiro quam a femina profluxisse. Rationabiliter ergo credimus ipsi Ade prius datum fuisse loqui ab Eo qui statim ipsum plasmauerat.
|
||||
Quid autem prius uox primi loquentis sonauerit, uiro sane mentis in promptu esse non titubo ipsum fuisse quod Deus est, scilicet El, uel per modum interrogationis uel per modum responsionis. Absurdum atque rationi uidetur orrificum ante Deum ab homine quicquam nominatum fuisse, cum ab ipso et in ipsum factus fuisset homo. Nam sicut post preuaricationem humani generis quilibet exordium sue locutionis incipit ab heu, rationabile est quod ante qui fuit inciperet a gaudio; et cum nullum gaudium sit extra Deum, sed totum in Deo, et ipse Deus totus sit gaudium, consequens est quod primus loquens primo et ante omnia dixisset Deus.
|
||||
Oritur et hinc ista questio, cum dicimus superius per uiam responsionis hominem primum fuisse locutum, si responsio fuit ad Deum: nam, si ad Deum fuit, iam uideretur quod Deus locutus extitisset, quod contra superius prelibata uidetur insurgere. Ad quod quidem dicimus quod bene potuit respondisse Deo interrogante, nec propter hoc Deus locutus est ipsa quam dicimus locutionem. Quis enim dubitat quicquid est ad Dei nutum esse flexibile, quo quidem facta, quo conseruata, quo etiam gubernata sunt omnia? Igitur cum ad tantas alterationes moueatur aer imperio nature inferioris, que ministra et factura Dei est, ut tonitrua personet, ignem fulgoret, aquam gemat, spargat niuem, grandinea lancinet, nonne imperio Dei mouebitur ad quedam sonare uerba, ipso distinguente qui maiora distinxit? Quid ni?
|
||||
Quare ad hoc et ad quedam alia hec sufficere credimus.
|
||||
|
||||
Opinantes autem non sine ratione, tam ex superioribus quam inferioribus sumpta, ad ipsum Deum primitus primum hominem direxisse locutionem, rationabiliter dicimus ipsum loquentem primum, mox postquam afflatus est ab animante Virtute, incunctanter fuisse locutum. Nam in homine sentiri humanius credimus quam sentire, dumunodo sentiatur et sentiat tanquam homo. Si ergo faber ille atque perfectionis principium et amator afflando primum nostrum omni perfectione complevit, rationabile nobis apparet nobilissimum animal non ante sentire quam sentiri cepisse.
|
||||
Si quis vero fatetur contra obiciens quod non oportebat illum loqui, cum solus adhuc homo existeret, et Deus omnia sine verbis archana nostra discernat etiam ante quam nos, - cum illa reverentia dicimus qua uti oportet cum de eterna Voluntate aliquid iudicamus, quod licet Deus sciret, immo presciret (quod idem est quantum ad Deum) absque locutione conceptum primi loquentis, voluit tamen et ipsum loqui, ut in explicatione tante dotis gloriaretur ipse qui gratis dotaverat. Et ideo divinitus in nobis esse credendum est quod in actu nostrorum effectuum ordinato letamur.
|
||||
Et hinc penitus elicere possumus locum illum ubi effutita est prima locutio: quoniam, si extra paradisum afflatus est homo, extra, si vero intra, intra fuisse locum prime locutionis convicimus.
|
||||
Opinantes autem non sine ratione, tam ex superioribus quam inferioribus sumpta, ad ipsum Deum primitus primum hominem direxisse locutionem, rationabiliter dicimus ipsum loquentem primum, mox postquam afflatus est ab animante Uirtute, incunctanter fuisse locutum. Nam in homine sentiri humanius credimus quam sentire, dumunodo sentiatur et sentiat tanquam homo. Si ergo faber ille atque perfectionis principium et amator afflando primum nostrum omni perfectione compleuit, rationabile nobis apparet nobilissimum animal non ante sentire quam sentiri cepisse.
|
||||
Si quis uero fatetur contra obiciens quod non oportebat illum loqui, cum solus adhuc homo existeret, et Deus omnia sine uerbis archana nostra discernat etiam ante quam nos, - cum illa reuerentia dicimus qua uti oportet cum de eterna Uoluntate aliquid iudicamus, quod licet Deus sciret, immo presciret (quod idem est quantum ad Deum) absque locutione conceptum primi loquentis, uoluit tamen et ipsum loqui, ut in explicatione tante dotis gloriaretur ipse qui gratis dotauerat. Et ideo diuinitus in nobis esse credendum est quod in actu nostrorum effectuum ordinato letamur.
|
||||
Et hinc penitus elicere possumus locum illum ubi effutita est prima locutio: quoniam, si extra paradisum afflatus est homo, extra, si uero intra, intra fuisse locum prime locutionis conuicimus.
|
||||
|
||||
Quoniam permultis ac diversis ydiomatibus negotium exercitatur humanum, ita quod multi multis non aliter intelligantur verbis quam sine verbis, de ydiomate illo venari nos decet quo vir sine matre, vir sine lacte, qui nec pupillarem etatem nec vidit adultam, creditur usus.
|
||||
In hoc, sicut etiam in multis aliis, Petramala civitas amplissima est, et patria maiori parti filiorum Adam. Nam quicunque tam obscene rationis est ut locum sue nationis delitiosissimum credat esse sub sole, hic etiam pre cunctis proprium vulgare licetur, idest maternam locutionem, et per consequens credit ipsum fuisse illud quod fuit Ade. Nos autem, cui mundus est patria velut piscibus equor, quanquam Sarnum biberimus ante dentes et Florentiam adeo diligamus ut, quia dileximus, exilium patiamur iniuste, rationi magis quam sensui spatulas nostri iudicii podiamus. Et quamvis ad voluptatem nostram sive nostre sensualitatis quietem in terris amenior locus quam Florentia non existat, revolventes et poetarum et aliorum scriptorum volumina quibus mundus universaliter et membratim describitur, ratiocinantesque in nobis situationes varias mundi locorum et eorum habitudinem ad utrunque polum et circulum equatorem, multas esse perpendimus firmiterque censemus et magis nobiles et magis delitiosas et regiones et urbes quam Tusciam et Florentiam, unde sumus oriundus et civis, et plerasque nationes et gentes delectabiliori atque utiliori sermone uti quam Latinos. Redeuntes igitur ad propositum, dicimus certam formam locutionis a Deo cum anima prima concreatam fuisse. Dico autem formam et quantum ad rerum vocabula et quantum ad vocabulorum constructionem et quantum ad constructionis prolationem: qua quidem forma omnis lingua loquentium uteretur, nisi culpa presumptionis humane dissipata fuisset, ut inferius ostendetur.
|
||||
Quoniam permultis ac diuersis ydiomatibus negotium exercitatur humanum, ita quod multi multis non aliter intelligantur uerbis quam sine uerbis, de ydiomate illo uenari nos decet quo uir sine matre, uir sine lacte, qui nec pupillarem etatem nec uidit adultam, creditur usus.
|
||||
In hoc, sicut etiam in multis aliis, Petramala ciuitas amplissima est, et patria maiori parti filiorum Adam. Nam quicunque tam obscene rationis est ut locum sue nationis delitiosissimum credat esse sub sole, hic etiam pre cunctis proprium uulgare licetur, idest maternam locutionem, et per consequens credit ipsum fuisse illud quod fuit Ade. Nos autem, cui mundus est patria uelut piscibus equor, quanquam Sarnum biberimus ante dentes et Florentiam adeo diligamus ut, quia dileximus, exilium patiamur iniuste, rationi magis quam sensui spatulas nostri iudicii podiamus. Et quamuis ad uoluptatem nostram siue nostre sensualitatis quietem in terris amenior locus quam Florentia non existat, reuoluentes et poetarum et aliorum scriptorum uolumina quibus mundus uniuersaliter et membratim describitur, ratiocinantesque in nobis situationes uarias mundi locorum et eorum habitudinem ad utrunque polum et circulum equatorem, multas esse perpendimus firmiterque censemus et magis nobiles et magis delitiosas et regiones et urbes quam Tusciam et Florentiam, unde sumus oriundus et ciuis, et plerasque nationes et gentes delectabiliori atque utiliori sermone uti quam Latinos. Redeuntes igitur ad propositum, dicimus certam formam locutionis a Deo cum anima prima concreatam fuisse. Dico autem formam et quantum ad rerum uocabula et quantum ad uocabulorum constructionem et quantum ad constructionis prolationem: qua quidem forma omnis lingua loquentium uteretur, nisi culpa presumptionis humane dissipata fuisset, ut inferius ostendetur.
|
||||
Hac forma locutionis locutus est Adam; hac forma locutionis locuti sunt omnes posteri eius usque ad edificationem turris Babel, que turris confusionis interpretatur; hanc formam locutionis hereditati sunt filii Heber, qui ab eo dicti sunt Hebrei. Hiis solis post confusionem remansit, ut Redemptor noster, qui ex illis oriturus erat secundum humanitatem, non lingua confusionis, sed gratie frueretur. Fuit ergo hebraicum ydioma illud quod primi loquentis labia fabricarunt.
|
||||
|
||||
Dispudet, heu, nunc humani generis ignominiam renovare! Sed quia preferire non possumus quin transeamus per illam, quanquam rubor ad ora consurgat animusque refugiat, percurremus.
|
||||
O semper natura nostra prona peccatis! O ab initio et nunquam desinens nequitatrix! Num fuerat satis ad tui correptionem quod, per primam prevaricationem eluminata, delitiarum exulabas a patria? Num satis quod, per universalem familie tue luxuriem et trucitatem, unica riservata domo, quicquid tui iuris erat cataclismo perierat, et que commiseras tu animalia celi terreque iam luerant? Quippe satis extiterat. Sed, sicut proverbialiter dici solet Non ante tertium equitabis, misera miserum venire maluisti ad equum. Ecce, lector, quod vel oblitus homo vel vilipendens disciplinas priores, et avertens oculos a vibicibus que remanserant, tertio insurrexit ad verbera, per superbam stultitiam presumendo. Presumpsit ergo in corde suo incurabilis homo, sub persuasione gigantis Nembroth, arte sua non solum superare naturam, sed etiam ipsum naturantem, qui Deus est, et cepit edificare turrim in Sennaar, que postea dicta est Babel, hoc est confusio, per quam celum sperabat ascendere, intendens inscius non equare, sed suum superare Factorem. O sine mensura clementia celestis imperii! Quis patrum tot sustineret insultus a filio? Sed exurgens non hostili scutica sed paterna et alias verberibus assueta, rebellantem filium pia correctione nec non memorabili castigavit.
|
||||
Siquidem pene totum humanum genus ad opus iniquitatis coierat: pars imperabant, pars architectabantur, pars muros moliebantur, pars amussibus regulabant, pars trullis linebant, pars scindere rupes, pars mari, pars terra vehere intendebant, partesque diverse diversis aliis operibus indulgebant; cum celitus tanta confusione percussi sunt ut, qui omnes una eademque loquela deserviebant ad opus, ab opere multis diversificati loquelis desinerent et nunquam ad idem commertium convenirent. Solis etenim in uno convenientibus actu eadem loquela remansit: puta cunctis architectoribus una, cunctis saxa volventibus una, cunctis ea parantibus una; et sic de singulis operantibus accidit. Quot quot autem exercitii varietates tendebant ad opus, tot tot ydiomatibus tunc genus humanum disiungitur; et quanto excellentius exercebant, tanto rudius nunc barbariusque locuntur. Quibus autem sacratum ydioma remansit nec aderant nec exercitium commendabant, sed graviter detestantes stoliditatem operantium deridebant. Sed hec minima pars, quantum ad numerum, fuit de semine Sem, sicut conicio, qui fuit tertius filius Noe: de qua quidem ortus est populus Israel, qui antiquissima locutione sunt usi usque ad suam dispersionem.
|
||||
Dispudet, heu, nunc humani generis ignominiam renouare! Sed quia preferire non possumus quin transeamus per illam, quanquam rubor ad ora consurgat animusque refugiat, percurremus.
|
||||
O semper natura nostra prona peccatis! O ab initio et nunquam desinens nequitatrix! Num fuerat satis ad tui correptionem quod, per primam preuaricationem eluminata, delitiarum exulabas a patria? Num satis quod, per uniuersalem familie tue luxuriem et trucitatem, unica riseruata domo, quicquid tui iuris erat cataclismo perierat, et que commiseras tu animalia celi terreque iam luerant? Quippe satis extiterat. Sed, sicut prouerbialiter dici solet Non ante tertium equitabis, misera miserum uenire maluisti ad equum. Ecce, lector, quod uel oblitus homo uel uilipendens disciplinas priores, et auertens oculos a uibicibus que remanserant, tertio insurrexit ad uerbera, per superbam stultitiam presumendo. Presumpsit ergo in corde suo incurabilis homo, sub persuasione gigantis Nembroth, arte sua non solum superare naturam, sed etiam ipsum naturantem, qui Deus est, et cepit edificare turrim in Sennaar, que postea dicta est Babel, hoc est confusio, per quam celum sperabat ascendere, intendens inscius non equare, sed suum superare Factorem. O sine mensura clementia celestis imperii! Quis patrum tot sustineret insultus a filio? Sed exurgens non hostili scutica sed paterna et alias uerberibus assueta, rebellantem filium pia correctione nec non memorabili castigauit.
|
||||
Siquidem pene totum humanum genus ad opus iniquitatis coierat: pars imperabant, pars architectabantur, pars muros moliebantur, pars amussibus regulabant, pars trullis linebant, pars scindere rupes, pars mari, pars terra uehere intendebant, partesque diuerse diuersis aliis operibus indulgebant; cum celitus tanta confusione percussi sunt ut, qui omnes una eademque loquela deseruiebant ad opus, ab opere multis diuersificati loquelis desinerent et nunquam ad idem commertium conuenirent. Solis etenim in uno conuenientibus actu eadem loquela remansit: puta cunctis architectoribus una, cunctis saxa uoluentibus una, cunctis ea parantibus una; et sic de singulis operantibus accidit. Quot quot autem exercitii uarietates tendebant ad opus, tot tot ydiomatibus tunc genus humanum disiungitur; et quanto excellentius exercebant, tanto rudius nunc barbariusque locuntur. Quibus autem sacratum ydioma remansit nec aderant nec exercitium commendabant, sed grauiter detestantes stoliditatem operantium deridebant. Sed hec minima pars, quantum ad numerum, fuit de semine Sem, sicut conicio, qui fuit tertius filius Noe: de qua quidem ortus est populus Israel, qui antiquissima locutione sunt usi usque ad suam dispersionem.
|
||||
|
||||
Ex precedenter memorata confusione linguarum non leviter opinamur per universa mundi climata climatumque plagas incolendas et angulos tunc primum homines fuisse dispersos. Et cum radix humane propaginis principalis in oris orientalibus sit plantata, nec non ab inde ad utrunque latus per diffusos multipliciter palmites nostra sit extensa propago, demumque ad fines occidentales protracta, forte primitus tunc vel totius Europe flumina, vel saltim quedam, rationalia guctura potaverunt. Sed sive advene tunc primitus advenissent, sive ad Europam indigene repedassent, ydioma secum tripharium homines actulerunt; et afferentium hoc alii meridionalem, alii septentrionalem regionem in Europa sibi sortiti sunt; et tertii, quos nunc Grecos vocamus, partim Europe, partim Asye occuparunt.
|
||||
Ab uno postea eodemque ydiomate in vindice confusione recepto diversa vulgaria traxerunt originem, sicut inferius ostendemus. Nam totum quod ab hostiis Danubii sive Meotidis paludibus usque ad fines occidentales Anglie Ytalorum Francorumque finibus et Oceano limitatur, solum unum obtinuit ydioma, licet postea per Sclavones, Ungaros, Teutonicos, Saxones, Anglicos et alias nationes quamplures fuerit per diversa vulgaria dirivatum, hoc solo fere omnibus in signum eiusdem principio remanente, quod quasi predicti omnes jo affermando respondent. Ab isto incipiens ydiomate, videlicet a finibus Ungarorum versus orientem, aliud occupavit totum quod ab inde vocatur Europa, nec non ulterius est protractum.
|
||||
Totum vero quod in Europa restat ab istis, tertium tenuit ydioma, licet nunc tripharium videatur: nam alii oc, alii oil, alii sì affirmando locuntur, ut puta Yspani, Franci et Latini. Signum autem quod ab uno eodemque ydiomate istarum trium gentium progrediantur vulgaria, in promptu est, quia multa per eadem vocabula nominare videntur, ut Deum, celum, amorem, mare, terram, est, vivit, moritur, amat, alia fere omnia. Istorum vero proferentes oc meridionalis Europe tenent partem occidentalem, a Ianuensium finibus incipientes. Qui autem sì dicunt a predictis finibus orientalem tenent, videlicet usque ad promuntorium illud Ytalie qua sinus Adriatici maris incipit, et Siciliam. Sed loquentes oil quodam modo septentrionales sunt respectu istorum: nam ab oriente Alamannos habent et ab occidente et settentrione anglico mari vallati sunt et montibus Aragonie terminati; a meridie quoque Provincialibus et Apenini devexione clauduntur.
|
||||
Ex precedenter memorata confusione linguarum non leuiter opinamur per uniuersa mundi climata climatumque plagas incolendas et angulos tunc primum homines fuisse dispersos. Et cum radix humane propaginis principalis in oris orientalibus sit plantata, nec non ab inde ad utrunque latus per diffusos multipliciter palmites nostra sit extensa propago, demumque ad fines occidentales protracta, forte primitus tunc uel totius Europe flumina, uel saltim quedam, rationalia guctura potauerunt. Sed siue aduene tunc primitus aduenissent, siue ad Europam indigene repedassent, ydioma secum tripharium homines actulerunt; et afferentium hoc alii meridionalem, alii septentrionalem regionem in Europa sibi sortiti sunt; et tertii, quos nunc Grecos uocamus, partim Europe, partim Asye occuparunt.
|
||||
Ab uno postea eodemque ydiomate in uindice confusione recepto diuersa uulgaria traxerunt originem, sicut inferius ostendemus. Nam totum quod ab hostiis Danubii siue Meotidis paludibus usque ad fines occidentales Anglie Ytalorum Francorumque finibus et Oceano limitatur, solum unum obtinuit ydioma, licet postea per Sclauones, Ungaros, Teutonicos, Saxones, Anglicos et alias nationes quamplures fuerit per diuersa uulgaria diriuatum, hoc solo fere omnibus in signum eiusdem principio remanente, quod quasi predicti omnes jo affermando respondent. Ab isto incipiens ydiomate, uidelicet a finibus Ungarorum uersus orientem, aliud occupauit totum quod ab inde uocatur Europa, nec non ulterius est protractum.
|
||||
Totum uero quod in Europa restat ab istis, tertium tenuit ydioma, licet nunc tripharium uideatur: nam alii oc, alii oil, alii sì affirmando locuntur, ut puta Yspani, Franci et Latini. Signum autem quod ab uno eodemque ydiomate istarum trium gentium progrediantur uulgaria, in promptu est, quia multa per eadem uocabula nominare uidentur, ut Deum, celum, amorem, mare, terram, est, uiuit, moritur, amat, alia fere omnia. Istorum uero proferentes oc meridionalis Europe tenent partem occidentalem, a Ianuensium finibus incipientes. Qui autem sì dicunt a predictis finibus orientalem tenent, uidelicet usque ad promuntorium illud Ytalie qua sinus Adriatici maris incipit, et Siciliam. Sed loquentes oil quodam modo septentrionales sunt respectu istorum: nam ab oriente Alamannos habent et ab occidente et settentrione anglico mari uallati sunt et montibus Aragonie terminati; a meridie quoque Prouincialibus et Apenini deuexione clauduntur.
|
||||
|
||||
Nos autem oportet quam nunc habemus rationem periclitari, cum inquirere intendamus de hiis in quibus nullius autoritate fulcimur, hoc est de unius eiusdemque a principio ydiomatis variatione secuta. Et quia per notiora itinera salubrius breviusque transitur, per illud tantum quod nobis est ydioma pergamus, alia desinentes: nam quod in uno est rationali, videtur in aliis esse causa.
|
||||
Est igitur super quod gradimur ydioma tractando tripharium, ut superius dictum est: nam alii oc, alii sì, alii vero dicunt oil. Et quod unum fuerit a principio confusionis (quod prius probandum est) apparet, quia convenimus in vocabulis multis, velut eloquentes doctores ostendunt: que quidem convenientia ipsi confusioni repugnat, que ruit celitus in edificatione Babel. Trilingues ergo doctores in multis conveniunt, et maxime in hoc vocabulo quod est amor. Gerardus de Brunel:
|
||||
Nos autem oportet quam nunc habemus rationem periclitari, cum inquirere intendamus de hiis in quibus nullius autoritate fulcimur, hoc est de unius eiusdemque a principio ydiomatis uariatione secuta. Et quia per notiora itinera salubrius breuiusque transitur, per illud tantum quod nobis est ydioma pergamus, alia desinentes: nam quod in uno est rationali, uidetur in aliis esse causa.
|
||||
Est igitur super quod gradimur ydioma tractando tripharium, ut superius dictum est: nam alii oc, alii sì, alii uero dicunt oil. Et quod unum fuerit a principio confusionis (quod prius probandum est) apparet, quia conuenimus in uocabulis multis, uelut eloquentes doctores ostendunt: que quidem conuenientia ipsi confusioni repugnat, que ruit celitus in edificatione Babel. Trilingues ergo doctores in multis conueniunt, et maxime in hoc uocabulo quod est amor. Gerardus de Brunel:
|
||||
{Si-m sentis fezelz amics,
|
||||
per ver encusera amor}.
|
||||
Rex Navarre:
|
||||
{De fin amor si vient sen et bonté};
|
||||
per uer encusera amor}.
|
||||
Rex Nauarre:
|
||||
{De fin amor si uient sen et bonté};
|
||||
Dominus Guido Guinizelli:
|
||||
{Né fe amor prima che gentil core,
|
||||
né gentil cor prima che amor, natura}.
|
||||
|
||||
Quare autem tripharie principaliter variatum sit, investigemus; et quare quelibet istarum variationum in se ipsa variatur, puta dextre Ytalie locutio ab ea que est sinistre (nam aliter Paduani et aliter Pisani locuntur); et quare vicinius habitantes adhuc discrepant in loquendo, ut Mediolanenses et Veronenses, Romani et Florentini, nec non convenientes in eodem genere gentis, ut Neapoletani et Caetani, Ravennates et Faventini, et, quod mirabilius est, sub eadem civilitate morantes, ut Bononienses Burgi Sancti Felicis et Bononienses Strate Maioris. Hee omnes differentie atque sermonum varietates quid accidant, una eademque ratione patebit.
|
||||
Dicimus ergo quod nullus effectus superat suam causam, in quantum effectus est, quia nil potest efficere quod non est. Cum igitur omnis nostra loquela - preter illam homini primo concreatam a Deo - sit a nostro beneplacito reparata post confusionem illam que nil aliud fuit quam prioris oblivio, et homo sit instabilissimum atque variabilissimum animal, nec durabilis nec continua esse potest, sed sicut alia que nostra sunt, puta mores et habitus, per locorum temporumque distantias variari oportet. Nec dubitandum reor modo in eo quod diximus temporum, sed potius opinamur tenendum: nam si alia nostra opera perscrutemur, multo magis discrepare videmur a vetustissimis concivibus nostris quam a coetaneis perlonginquis. Quapropter audacter testamur quod si vetustissimi Papienses nunc resurgerent, sermone vario vel diverso cum modernis Papiensibus loquerentur. Nec aliter mirum videatur quod dicimus quam percipere iuvenem exoletum quem exolescere non videmus: nam que paulatim moventur, minime perpenduntur a nobis, et quanto longiora tempora variatio rei ad perpendi requirit, tanto rem illam stabiliorem putamus. Non etenim ammiramur, si extimationes hominum qui parum distant a brutis putant eandem civitatem sub invariabili semper civicasse sermone, cum sermonis variatio civitatis eiusdem non sine longissima temporum successione paulatim contingat, et hominum vita sit etiam, ipsa sua natura, brevissima. Si ergo per eandem gentem sermo variatur, ut. dictum est, successive per tempora, nec stare ullo modo potest, necesse est ut disiunctim abmotimque morantibus varie varietur, ceu varie variantur mores et habitus, qui nec natura nec consortio confirmantur, sed humanis beneplacitis localique congruitate nascuntur.
|
||||
Hinc moti sunt inventores gramatice facultatis: que quidem gramatica nichil aliud est quam quedam inalterabilis locutionis ydemptitas diversibus temporibus atque locis. Hec cum de comuni consensu multarum gentium fuerit regulata, nulli singolari arbitrio videtur obnoxia, et per consequens nec variabilis esse potest. Adinvenerunt ergo illam ne, propter variationem sermonis arbitrio singulariurn fluitantis, vel nullo modo vel saltim imperfecte antiquorum actingeremus autoritates et gesta, sive illorum quos a nobis locorum diversitas facit esse diversos.
|
||||
Quare autem tripharie principaliter uariatum sit, inuestigemus; et quare quelibet istarum uariationum in se ipsa uariatur, puta dextre Ytalie locutio ab ea que est sinistre (nam aliter Paduani et aliter Pisani locuntur); et quare uicinius habitantes adhuc discrepant in loquendo, ut Mediolanenses et Ueronenses, Romani et Florentini, nec non conuenientes in eodem genere gentis, ut Neapoletani et Caetani, Rauennates et Fauentini, et, quod mirabilius est, sub eadem ciuilitate morantes, ut Bononienses Burgi Sancti Felicis et Bononienses Strate Maioris. Hee omnes differentie atque sermonum uarietates quid accidant, una eademque ratione patebit.
|
||||
Dicimus ergo quod nullus effectus superat suam causam, in quantum effectus est, quia nil potest efficere quod non est. Cum igitur omnis nostra loquela - preter illam homini primo concreatam a Deo - sit a nostro beneplacito reparata post confusionem illam que nil aliud fuit quam prioris obliuio, et homo sit instabilissimum atque uariabilissimum animal, nec durabilis nec continua esse potest, sed sicut alia que nostra sunt, puta mores et habitus, per locorum temporumque distantias uariari oportet. Nec dubitandum reor modo in eo quod diximus temporum, sed potius opinamur tenendum: nam si alia nostra opera perscrutemur, multo magis discrepare uidemur a uetustissimis conciuibus nostris quam a coetaneis perlonginquis. Quapropter audacter testamur quod si uetustissimi Papienses nunc resurgerent, sermone uario uel diuerso cum modernis Papiensibus loquerentur. Nec aliter mirum uideatur quod dicimus quam percipere iuuenem exoletum quem exolescere non uidemus: nam que paulatim mouentur, minime perpenduntur a nobis, et quanto longiora tempora uariatio rei ad perpendi requirit, tanto rem illam stabiliorem putamus. Non etenim ammiramur, si extimationes hominum qui parum distant a brutis putant eandem ciuitatem sub inuariabili semper ciuicasse sermone, cum sermonis uariatio ciuitatis eiusdem non sine longissima temporum successione paulatim contingat, et hominum uita sit etiam, ipsa sua natura, breuissima. Si ergo per eandem gentem sermo uariatur, ut. dictum est, successiue per tempora, nec stare ullo modo potest, necesse est ut disiunctim abmotimque morantibus uarie uarietur, ceu uarie uariantur mores et habitus, qui nec natura nec consortio confirmantur, sed humanis beneplacitis localique congruitate nascuntur.
|
||||
Hinc moti sunt inuentores gramatice facultatis: que quidem gramatica nichil aliud est quam quedam inalterabilis locutionis ydemptitas diuersibus temporibus atque locis. Hec cum de comuni consensu multarum gentium fuerit regulata, nulli singolari arbitrio uidetur obnoxia, et per consequens nec uariabilis esse potest. Adinuenerunt ergo illam ne, propter uariationem sermonis arbitrio singulariurn fluitantis, uel nullo modo uel saltim imperfecte antiquorum actingeremus autoritates et gesta, siue illorum quos a nobis locorum diuersitas facit esse diuersos.
|
||||
|
||||
Triphario nunc existente nostro ydiomate, ut superius dictum est, in comparatione sui ipsius, secundum quod trisonum factum est, cum tanta timiditate cunctamur librantes quod hanc vel istam vel illam partem in comparando preponere non audemus, nisi eo quo gramatice positores inveniuntur accepisse sic adverbium affirmandi: quod quandam anterioritatem erogare videtur Ytalis, qui sì dicunt.
|
||||
Quelibet enim partium largo testimonio se tuetur. Allegat ergo pro se lingua oil quod propter sui faciliorem se delectabiliorem vulgaritatem quicquid redactum est sive inventum ad vulgare prosaycum, suum est: videlicet Biblia cum Troianorum Romanorumque gestibus compilata et Arturi regis ambages pulcerrime et quamplures alie ystorie ac doctrine. Pro se vero argumentatur alia, scilicet oc, quod vulgares eloquentes in ea primitus poetati sunt tanquam in perfectiori dulciorique loquela, ut puta Petrus de Alvernia et alii antiquiores doctores. Tertia quoque, que Latinorum est, se duobus privilegiis actestatur preesse: primo quidem quod qui dulcius subtiliusque poetati vulgariter sunt, hii familiares et domestici sui sunt, puta Cynus Pistoriensis et amicus eius; secundo quia magis videntur inniti gramatice que comunis est, quod rationabiliter inspicientibus videtur gravissimum argumentum.
|
||||
Nos vero iudicium relinquentes in hoc et tractatum nostrum ad vulgare latium retrabentes, et receptas in se variationes dicere nec non illas invicem comparare conemur. Dicimus ergo primo Latium bipartitum esse in dextrum et sinistrum. Si quis autem querat de linea dividente, breviter respondemus esse iugum Apenini, quod, ceu fistule culmen hinc inde ad diversa stillicidia grundat aquas, ad alterna hinc inde litora per ymbricia longa distillat, ut Lucanus in secundo describit: dextrum quoque latus Tyrenum mare grundatorium habet, levum vero in Adriaticum cadit. Et dextri regiones sunt Apulia, sed non tota, Roma, Ducatus, Tuscia et Ianuensis Marchia; sinistri autem pars Apulie, Marchia Anconitana, Romandiola, Lombardia, Marchia Trivisiana cum Venetiis. Forum Iulii vero et Ystria non nisi leve Ytalie esse possunt; nec insule Tyreni maris, videlicet Sicilia et Sardinia, non nisi dextre Ytalie sunt, vel ad dextram Ytaliam sociande. In utroque quidem duorum laterum, et hiis que secuntur ad ea, lingue hominum variantur: ut lingua Siculorum cum Apulis, Apulorum cum Romanis, Romanorum cum Spoletanis, horum cum Tuscis, Tuscorum cum Ianuensibus, Ianuensium cum Sardis; nec non Calabrorum cum Anconitanis, horum cum Romandiolis, Romandiolorum cum Lombardis, Lombardorum curn Trivisianis et Venetis, horum cum Aquilegiensibus, et istorum cum Ystrianis. De quo Latinorum neminem nobiscum dissentire putamus. Quare ad minus xiiii vulgaribus sola videtur Ytalia variari. Que adhuc omnia vulgaria in sese variantur, ut puta in Tuscia Senenses et Aretini, in Lombardia Ferrarenses et Placentini; nec non in eadem civitate aliqualem variationem perpendimus, ut superius in capitulo immediato posuimus. Quapropter, si primas et secundarias et subsecundarias vulgaris Ytalie variationes calcolare velimus, et in hoc minimo mundi angulo non solum ad millenam loquele variationem venire contigerit, sed etiam ad magis ultra.
|
||||
Triphario nunc existente nostro ydiomate, ut superius dictum est, in comparatione sui ipsius, secundum quod trisonum factum est, cum tanta timiditate cunctamur librantes quod hanc uel istam uel illam partem in comparando preponere non audemus, nisi eo quo gramatice positores inueniuntur accepisse sic aduerbium affirmandi: quod quandam anterioritatem erogare uidetur Ytalis, qui sì dicunt.
|
||||
Quelibet enim partium largo testimonio se tuetur. Allegat ergo pro se lingua oil quod propter sui faciliorem se delectabiliorem uulgaritatem quicquid redactum est siue inuentum ad uulgare prosaycum, suum est: uidelicet Biblia cum Troianorum Romanorumque gestibus compilata et Arturi regis ambages pulcerrime et quamplures alie ystorie ac doctrine. Pro se uero argumentatur alia, scilicet oc, quod uulgares eloquentes in ea primitus poetati sunt tanquam in perfectiori dulciorique loquela, ut puta Petrus de Aluernia et alii antiquiores doctores. Tertia quoque, que Latinorum est, se duobus priuilegiis actestatur preesse: primo quidem quod qui dulcius subtiliusque poetati uulgariter sunt, hii familiares et domestici sui sunt, puta Cynus Pistoriensis et amicus eius; secundo quia magis uidentur inniti gramatice que comunis est, quod rationabiliter inspicientibus uidetur grauissimum argumentum.
|
||||
Nos uero iudicium relinquentes in hoc et tractatum nostrum ad uulgare latium retrabentes, et receptas in se uariationes dicere nec non illas inuicem comparare conemur. Dicimus ergo primo Latium bipartitum esse in dextrum et sinistrum. Si quis autem querat de linea diuidente, breuiter respondemus esse iugum Apenini, quod, ceu fistule culmen hinc inde ad diuersa stillicidia grundat aquas, ad alterna hinc inde litora per ymbricia longa distillat, ut Lucanus in secundo describit: dextrum quoque latus Tyrenum mare grundatorium habet, leuum uero in Adriaticum cadit. Et dextri regiones sunt Apulia, sed non tota, Roma, Ducatus, Tuscia et Ianuensis Marchia; sinistri autem pars Apulie, Marchia Anconitana, Romandiola, Lombardia, Marchia Triuisiana cum Uenetiis. Forum Iulii uero et Ystria non nisi leue Ytalie esse possunt; nec insule Tyreni maris, uidelicet Sicilia et Sardinia, non nisi dextre Ytalie sunt, uel ad dextram Ytaliam sociande. In utroque quidem duorum laterum, et hiis que secuntur ad ea, lingue hominum uariantur: ut lingua Siculorum cum Apulis, Apulorum cum Romanis, Romanorum cum Spoletanis, horum cum Tuscis, Tuscorum cum Ianuensibus, Ianuensium cum Sardis; nec non Calabrorum cum Anconitanis, horum cum Romandiolis, Romandiolorum cum Lombardis, Lombardorum curn Triuisianis et Uenetis, horum cum Aquilegiensibus, et istorum cum Ystrianis. De quo Latinorum neminem nobiscum dissentire putamus. Quare ad minus xiiii uulgaribus sola uidetur Ytalia uariari. Que adhuc omnia uulgaria in sese uariantur, ut puta in Tuscia Senenses et Aretini, in Lombardia Ferrarenses et Placentini; nec non in eadem ciuitate aliqualem uariationem perpendimus, ut superius in capitulo immediato posuimus. Quapropter, si primas et secundarias et subsecundarias uulgaris Ytalie uariationes calcolare uelimus, et in hoc minimo mundi angulo non solum ad millenam loquele uariationem uenire contigerit, sed etiam ad magis ultra.
|
||||
|
||||
Quam multis varietatibus latio dissonante vulgari, decentiorem atque illustrem Ytalie venemur loquelam; et ut nostre venationi pervium callem habere possimus, perplexos frutices atque sentes prius eiciamus de silva.
|
||||
Sicut ergo Romani se cunctis preponendos existimant, in hac eradicatione sive discerptione non inmerito eos aliis preponamus, protestantes eosdem in nulla vulgaris eloquentie ratione fore tangendos. Dicimus igitur Romanorum non vulgare, sed potius tristiloquium, ytalorum vulgarium omnium esse turpissimum; nec mirum, cum etiam morum habituumque deformitate pre cunctis videantur fetere. Dicunt enim: Messure, quinto dici?
|
||||
Post hos incolas Anconitane Marchie decerpamus, qui Chignamente scate, sciate locuntur: cum quibus et Spoletanos abicimus. Nec pretereundum est quod in improperium istarum trium gentium cantiones quamplures invente sunt: inter quas unam vidimus recte atque perfecte ligatam, quam quidam Florentinus nomine Castra posuerat; incipiebat etenim
|
||||
Quam multis uarietatibus latio dissonante uulgari, decentiorem atque illustrem Ytalie uenemur loquelam; et ut nostre uenationi peruium callem habere possimus, perplexos frutices atque sentes prius eiciamus de silua.
|
||||
Sicut ergo Romani se cunctis preponendos existimant, in hac eradicatione siue discerptione non inmerito eos aliis preponamus, protestantes eosdem in nulla uulgaris eloquentie ratione fore tangendos. Dicimus igitur Romanorum non uulgare, sed potius tristiloquium, ytalorum uulgarium omnium esse turpissimum; nec mirum, cum etiam morum habituumque deformitate pre cunctis uideantur fetere. Dicunt enim: Messure, quinto dici?
|
||||
Post hos incolas Anconitane Marchie decerpamus, qui Chignamente scate, sciate locuntur: cum quibus et Spoletanos abicimus. Nec pretereundum est quod in improperium istarum trium gentium cantiones quamplures inuente sunt: inter quas unam uidimus recte atque perfecte ligatam, quam quidam Florentinus nomine Castra posuerat; incipiebat etenim
|
||||
{Una fermana scopai da Cascioli,
|
||||
cita cita se n gìa n grande aina}.
|
||||
Post quos Mediolanenses atque Pergameos eorumque finitimos eruncemus, in quorum etiam improperium quendam cecinisse recolimus
|
||||
{Enter lora del vesper,
|
||||
ciò fu del mes docchiover}.
|
||||
Post hos Aquilegienses et Ystrianos cribremus, qui Ces fas tu? crudeliter accentuando eructuant. Cumque hiis montaninas omnes et rusticanas loquelas eicimus, que semper mediastinis civibus accentus enormitate dissonare videntur, ut Casentinenses et Fractenses.
|
||||
Sardos etiam, qui non Latii sunt sed Latiis associandi videntur, eiciamus, quoniam soli sine proprio vulgari esse videntur, gramaticam tanquam simie homines imitantes: nam domus nova et dominus meus locuntur.
|
||||
{Enter lora del uesper,
|
||||
ciò fu del mes docchiouer}.
|
||||
Post hos Aquilegienses et Ystrianos cribremus, qui Ces fas tu? crudeliter accentuando eructuant. Cumque hiis montaninas omnes et rusticanas loquelas eicimus, que semper mediastinis ciuibus accentus enormitate dissonare uidentur, ut Casentinenses et Fractenses.
|
||||
Sardos etiam, qui non Latii sunt sed Latiis associandi uidentur, eiciamus, quoniam soli sine proprio uulgari esse uidentur, gramaticam tanquam simie homines imitantes: nam domus noua et dominus meus locuntur.
|
||||
|
||||
Exaceratis quodam modo vulgaribus ytalis, inter ea que remanserunt in cribro comparationem facientes honorabilius atque honorificentius breviter seligamus.
|
||||
Et primo de siciliano examinemus ingenium: nam videtur sicilianum vulgare sibi famam pre aliis asciscere eo quod quicquid poetantur Ytali sicilianum vocatur, et eo quod perplures doctores indigenas invenimus graviter cecinisse, puta in cantionibus illis
|
||||
Exaceratis quodam modo uulgaribus ytalis, inter ea que remanserunt in cribro comparationem facientes honorabilius atque honorificentius breuiter seligamus.
|
||||
Et primo de siciliano examinemus ingenium: nam uidetur sicilianum uulgare sibi famam pre aliis asciscere eo quod quicquid poetantur Ytali sicilianum uocatur, et eo quod perplures doctores indigenas inuenimus grauiter cecinisse, puta in cantionibus illis
|
||||
{Ancor che laigua per lo foco lassi},
|
||||
et
|
||||
{Amor, che lungiamente mhai menato}.
|
||||
Sed hec fama trinacrie terre, si rccte signum ad quod tendit inspiciamus, videtur tantum in obproprium ytalorum principum remansisse, qui non heroico more sed plebeio secuntur superbiam. Siquidem illustres heroes, Fredericus cesar et benegenitus eius Manfredus, nobilitatem ac rectitudinem sue forme pandentes, donec fortuna permisit humana secuti sunt, brutalia dedignantes. Propter quod corde nobiles atque gratiarum dotati inherere tantorum principum maiestati conati sunt, ita ut eorum tempore quicquid excellentes animi Latinorum enitebantur primitus in tantorum coronatorum aula prodibat; et quia regale solium erat Sicilia, factum est ut quicquid nostri predecessores vulgariter protulerunt, sicilianum vocaretur: quod quidem retinemus et nos, nec posteri nostri permutare valebunt.
|
||||
Racha, racha. Quid nunc personat tuba novissimi Frederici, quid tintinabulum secundi Karoli, quid cornua lohannis et Azonis marchionum potentum, quid aliorum magnatum tibie, nisi Venite carnifices, venite altriplices, venite avaritie sectatores?
|
||||
Sed prestat ad propositum repedare quam frustra loqui. Et dicimus quod, si vulgare sicilianum accipere volumus secundum quod prodit a terrigenis mediocribus, ex ore quorum iudicium eliciendum videtur, prelationis honore minime dignum est, quia non sine quodam tempore profertur; ut puta ibi:
|
||||
Sed hec fama trinacrie terre, si rccte signum ad quod tendit inspiciamus, uidetur tantum in obproprium ytalorum principum remansisse, qui non heroico more sed plebeio secuntur superbiam. Siquidem illustres heroes, Fredericus cesar et benegenitus eius Manfredus, nobilitatem ac rectitudinem sue forme pandentes, donec fortuna permisit humana secuti sunt, brutalia dedignantes. Propter quod corde nobiles atque gratiarum dotati inherere tantorum principum maiestati conati sunt, ita ut eorum tempore quicquid excellentes animi Latinorum enitebantur primitus in tantorum coronatorum aula prodibat; et quia regale solium erat Sicilia, factum est ut quicquid nostri predecessores uulgariter protulerunt, sicilianum uocaretur: quod quidem retinemus et nos, nec posteri nostri permutare ualebunt.
|
||||
Racha, racha. Quid nunc personat tuba nouissimi Frederici, quid tintinabulum secundi Karoli, quid cornua lohannis et Azonis marchionum potentum, quid aliorum magnatum tibie, nisi Uenite carnifices, uenite altriplices, uenite auaritie sectatores?
|
||||
Sed prestat ad propositum repedare quam frustra loqui. Et dicimus quod, si uulgare sicilianum accipere uolumus secundum quod prodit a terrigenis mediocribus, ex ore quorum iudicium eliciendum uidetur, prelationis honore minime dignum est, quia non sine quodam tempore profertur; ut puta ibi:
|
||||
{Tragemi deste focora se teste a boluntate}.
|
||||
Si autem ipsum accipere volumus secundum quod ab ore primorum Siculorum emanat, ut in preallegatis cantionibus perpendi potest, nichil differt ab illo quod laudabilissimum est, sicut inferius ostendemus.
|
||||
Apuli quoque vel sui acerbitate vel finitimorum suorum contiguitate, qui Romani et Marchiani sunt, turpiter barbarizant: dicunt enim
|
||||
{Volzera che chiangesse lo quatraro}.
|
||||
Sed quamvis terrigene Apuli loquantur obscene comuniter, prefulgentes eorum quidam polite locuti sunt, vocabula curialiora in suis cantionibus compilantes, ut manifeste apparet eorum dicta perspicientibus, ut puta
|
||||
{Madonna, dir vi volglio},
|
||||
Si autem ipsum accipere uolumus secundum quod ab ore primorum Siculorum emanat, ut in preallegatis cantionibus perpendi potest, nichil differt ab illo quod laudabilissimum est, sicut inferius ostendemus.
|
||||
Apuli quoque uel sui acerbitate uel finitimorum suorum contiguitate, qui Romani et Marchiani sunt, turpiter barbarizant: dicunt enim
|
||||
{Uolzera che chiangesse lo quatraro}.
|
||||
Sed quamuis terrigene Apuli loquantur obscene comuniter, prefulgentes eorum quidam polite locuti sunt, uocabula curialiora in suis cantionibus compilantes, ut manifeste apparet eorum dicta perspicientibus, ut puta
|
||||
{Madonna, dir ui uolglio},
|
||||
et
|
||||
{Per fino amore vo si letamente}.
|
||||
Quapropter superiora notantibus innotescere debet nec siculum nec apulum esse illud quod in Ytalia pulcerrimum est vulgare, cum eloquentes indigenas ostenderimus a proprio divertisse.
|
||||
{Per fino amore uo si letamente}.
|
||||
Quapropter superiora notantibus innotescere debet nec siculum nec apulum esse illud quod in Ytalia pulcerrimum est uulgare, cum eloquentes indigenas ostenderimus a proprio diuertisse.
|
||||
|
||||
Post hec veniamus ad Tuscos, qui propter amentiam suam infroniti titulum sibi vulgaris illustris arrogare videntur. Et in hoc non solum plebeia dementat intentio, sed famosos quamplures viros hoc tenuisse comperimus: puta Guittonem Aretinum, qui nunquam se ad curiale vulgare direxit, Bonagiuntam Lucensem, Gallum Pisanum, Minum Mocatum Senensem, Brunectum Florentinum, quorum dicta, si rimari vacaverit, non curialia sed municipalia tantum invenientur. Et quoniam Tusci pre aliis in hac ebrietate baccantur, dignum utileque videtur municipalia vulgaria Tuscanorum sigillatim in aliquo depompare. Locuntur Florentini et dicunt
|
||||
Post hec ueniamus ad Tuscos, qui propter amentiam suam infroniti titulum sibi uulgaris illustris arrogare uidentur. Et in hoc non solum plebeia dementat intentio, sed famosos quamplures uiros hoc tenuisse comperimus: puta Guittonem Aretinum, qui nunquam se ad curiale uulgare direxit, Bonagiuntam Lucensem, Gallum Pisanum, Minum Mocatum Senensem, Brunectum Florentinum, quorum dicta, si rimari uacauerit, non curialia sed municipalia tantum inuenientur. Et quoniam Tusci pre aliis in hac ebrietate baccantur, dignum utileque uidetur municipalia uulgaria Tuscanorum sigillatim in aliquo depompare. Locuntur Florentini et dicunt
|
||||
{Manichiamo introcque, ( che noi non facciamo altro}.
|
||||
Pisani:
|
||||
{Bene andonno li fanti ( de Fiorensa per Pisa}.
|
||||
Lucenses:
|
||||
{Fo voto a Dio ke in grassarra
|
||||
{Fo uoto a Dio ke in grassarra
|
||||
eie lo comuno de Lucca}.
|
||||
Senenses:
|
||||
{Onche renegata avessio Siena.
|
||||
{Onche renegata auessio Siena.
|
||||
Chee chesto?}
|
||||
Aretini:
|
||||
{Vuo tu venire ovelle?}
|
||||
De Perusio, Urbe Veteri, Viterbio, nec non de Civitate Castellana, propter affinitatem quam habent cum Romanis et Spoletanis, nichil tractare intendimus. Sed quanquam fere omnes Tusci in suo turpiloquio sint obtusi, nonnullos vulgaris excellentiam cognovisse sentimus, scilicet Guidonem, Lapum et unum alium, Florentinos, et Cynum Pistoriensem, quem nune indigne postponimus, non indigne coacti. Itaque si tuscanas examinemus loquelas, et pensemus qualiter viri prehonorati a propria diverterunt, non restat in dubio quin aliud sit vulgare quod querimus quam quod actingit populus Tuscanorum.
|
||||
Si quis autem quod de Tuscis asserimus, de Ianuensibus asserendum non putet, hoc solum in mente premat, quod si per oblivionem Ianuenses ammicterent z licteram, vel mutire totaliter eos vel novam reparare oporteret loquelam. Est enim z maxima pars eorum locutionis; que quidem lictera non sine multa rigiditate profertur.
|
||||
{Uuo tu uenire ouelle?}
|
||||
De Perusio, Urbe Ueteri, Uiterbio, nec non de Ciuitate Castellana, propter affinitatem quam habent cum Romanis et Spoletanis, nichil tractare intendimus. Sed quanquam fere omnes Tusci in suo turpiloquio sint obtusi, nonnullos uulgaris excellentiam cognouisse sentimus, scilicet Guidonem, Lapum et unum alium, Florentinos, et Cynum Pistoriensem, quem nune indigne postponimus, non indigne coacti. Itaque si tuscanas examinemus loquelas, et pensemus qualiter uiri prehonorati a propria diuerterunt, non restat in dubio quin aliud sit uulgare quod querimus quam quod actingit populus Tuscanorum.
|
||||
Si quis autem quod de Tuscis asserimus, de Ianuensibus asserendum non putet, hoc solum in mente premat, quod si per obliuionem Ianuenses ammicterent z licteram, uel mutire totaliter eos uel nouam reparare oporteret loquelam. Est enim z maxima pars eorum locutionis; que quidem lictera non sine multa rigiditate profertur.
|
||||
|
||||
Transeuntes nunc humeros Apenini frondiferos levam Ytaliam contatim venemur ceu solemus, orientaliter ineuntes.
|
||||
Romandiolam igitur ingredientes, dicimus nos duo in Latio invenisse vulgaria quibusdam convenientiis contrariis alternata. Quorum unum in tantum muliebre videtur propter vocabulorum et prolationis mollitiem quod virum, etiam si viriliter sonet, feminam tamen facit esse credendum. Hoc Romandiolos omnes habet, et presertim Forlivienses, quorum civitas, licet novissima sit, meditullium tamen esse videtur totius provincie: hii deuscì affirmando locuntur, et oclo meo et corada mea proferunt blandientes. Horum aliquos a proprio poetando divertisse audivimus, Thomam videlicet et Ugolinum Bucciolam Faventinos. Est et aliud, sicut dictum est, adeo vocabulis accentibusque yrsutum et yspidum quod propter sui rudem asperitatem mulierem loquentem non solum disterminat, sed esse virum dubitares lector. Hoc omnes qui magara dicunt, Brixianos videlicet, Veronenses et Vigentinos, habet; nec non Paduanos, turpiter sincopantes omnia in -tus participia et denominativa in -tas, ut mercò et bontè. Cum quibus et Trivisianos adducimus, qui more Brixianorum et finitimorum suorum u consonantem per f apocopando proferunt, puta nof pro novem et vif pro vivo: quod quidem barbarissimum reprobamus.
|
||||
Veneti quoque nec sese investigati vulgaris honore dignantur: et si quis eorum, errore confossus, vanitaret in hoc, recordetur si unquam dixit:
|
||||
{Per le plaghe de Dio tu no verras}.
|
||||
Inter quos omnes unum audivimus nitentem divertire a materno et ad curiale vulgare intendere, videlicet Ildebrandinum Paduanum.
|
||||
Quare, omnibus presentis capituli ad iudicium comparentibus, arbitramur nec romandiolum, nec suum oppositum ut dictum est, nec venetianum esse illud quod querimus vulgare illustre.
|
||||
Transeuntes nunc humeros Apenini frondiferos leuam Ytaliam contatim uenemur ceu solemus, orientaliter ineuntes.
|
||||
Romandiolam igitur ingredientes, dicimus nos duo in Latio inuenisse uulgaria quibusdam conuenientiis contrariis alternata. Quorum unum in tantum muliebre uidetur propter uocabulorum et prolationis mollitiem quod uirum, etiam si uiriliter sonet, feminam tamen facit esse credendum. Hoc Romandiolos omnes habet, et presertim Forliuienses, quorum ciuitas, licet nouissima sit, meditullium tamen esse uidetur totius prouincie: hii deuscì affirmando locuntur, et oclo meo et corada mea proferunt blandientes. Horum aliquos a proprio poetando diuertisse audiuimus, Thomam uidelicet et Ugolinum Bucciolam Fauentinos. Est et aliud, sicut dictum est, adeo uocabulis accentibusque yrsutum et yspidum quod propter sui rudem asperitatem mulierem loquentem non solum disterminat, sed esse uirum dubitares lector. Hoc omnes qui magara dicunt, Brixianos uidelicet, Ueronenses et Uigentinos, habet; nec non Paduanos, turpiter sincopantes omnia in -tus participia et denominatiua in -tas, ut mercò et bontè. Cum quibus et Triuisianos adducimus, qui more Brixianorum et finitimorum suorum u consonantem per f apocopando proferunt, puta nof pro nouem et uif pro uiuo: quod quidem barbarissimum reprobamus.
|
||||
Ueneti quoque nec sese inuestigati uulgaris honore dignantur: et si quis eorum, errore confossus, uanitaret in hoc, recordetur si unquam dixit:
|
||||
{Per le plaghe de Dio tu no uerras}.
|
||||
Inter quos omnes unum audiuimus nitentem diuertire a materno et ad curiale uulgare intendere, uidelicet Ildebrandinum Paduanum.
|
||||
Quare, omnibus presentis capituli ad iudicium comparentibus, arbitramur nec romandiolum, nec suum oppositum ut dictum est, nec uenetianum esse illud quod querimus uulgare illustre.
|
||||
|
||||
Illud autem quod de ytala silva residet percontari conemur expedientes.
|
||||
Dicimus ergo quod forte non male opinantur qui Bononienses asserunt pulcriori locutione loquentes, cum ab Ymolensibus, Ferrarensibus et Mutinensibus circunstantibus aliquid proprio vulgari asciscunt, sicut facere quoslibet a finitimis suis conicimus, ut Sordellus de Mantua sua ostendit, Cremone, Brixie atque Verone confini: qui, tantus eloquentie vir existens, non solum in poetando sed quomodocunque loquendo patrium vulgare descruit. Accipiunt enim prefati cives ab Ymolensibus lenitatem atque mollitiem, a Ferrarensibus vero et Mutinensibus aliqualem garrulitatem que proprie Lombardorum est: hanc ex commixtione advenarum Longobardorum terrigenis credimus remansisse. Et hec est causa quare Ferrarensium, Mutinensium vel Regianorum nullum invenimus poetasse: nam proprie garrulitati assuefacti nullo modo possunt ad vulgare aulicum sine quadam acerbitate venire. Quod multo magis de Parmensibus est putandum, qui monto pro multo dicunt.
|
||||
Si ergo Bononienses utrinque accipiunt, ut dictum est, rationabile videtur esse quod eorum locutio per conmixtionem oppositorum ut dictum est ad laudabilem suavitatem remaneat temperata: quod procul dubio nostro iudicio sic esse censemus. Itaque si preponentes eos in vulgari sermone sola municipalia Latinorum vulgaria comparando considerant, allubescentes concordamus cum illis; si vero simpliciter vulgare bononiense preferendum existimant, dissentientes discordamus ab eis. Non etenim est quod aulicum et illustre vocamus: quoniam, si fuisset, maximus Guido Guinizelli, Guido Ghisilerius, Fabrutius et Honestus et alii poetantes Bononie nunquam a proprio divertissent: qui doctores fuerunt illustres et vulgarium discretione repleti. Maximus Guido:
|
||||
{Madonna, lo fino amore cha vui porto};
|
||||
Illud autem quod de ytala silua residet percontari conemur expedientes.
|
||||
Dicimus ergo quod forte non male opinantur qui Bononienses asserunt pulcriori locutione loquentes, cum ab Ymolensibus, Ferrarensibus et Mutinensibus circunstantibus aliquid proprio uulgari asciscunt, sicut facere quoslibet a finitimis suis conicimus, ut Sordellus de Mantua sua ostendit, Cremone, Brixie atque Uerone confini: qui, tantus eloquentie uir existens, non solum in poetando sed quomodocunque loquendo patrium uulgare descruit. Accipiunt enim prefati ciues ab Ymolensibus lenitatem atque mollitiem, a Ferrarensibus uero et Mutinensibus aliqualem garrulitatem que proprie Lombardorum est: hanc ex commixtione aduenarum Longobardorum terrigenis credimus remansisse. Et hec est causa quare Ferrarensium, Mutinensium uel Regianorum nullum inuenimus poetasse: nam proprie garrulitati assuefacti nullo modo possunt ad uulgare aulicum sine quadam acerbitate uenire. Quod multo magis de Parmensibus est putandum, qui monto pro multo dicunt.
|
||||
Si ergo Bononienses utrinque accipiunt, ut dictum est, rationabile uidetur esse quod eorum locutio per conmixtionem oppositorum ut dictum est ad laudabilem suauitatem remaneat temperata: quod procul dubio nostro iudicio sic esse censemus. Itaque si preponentes eos in uulgari sermone sola municipalia Latinorum uulgaria comparando considerant, allubescentes concordamus cum illis; si uero simpliciter uulgare bononiense preferendum existimant, dissentientes discordamus ab eis. Non etenim est quod aulicum et illustre uocamus: quoniam, si fuisset, maximus Guido Guinizelli, Guido Ghisilerius, Fabrutius et Honestus et alii poetantes Bononie nunquam a proprio diuertissent: qui doctores fuerunt illustres et uulgarium discretione repleti. Maximus Guido:
|
||||
{Madonna, lo fino amore cha uui porto};
|
||||
Guido Ghisilerius:
|
||||
{Donna, lo fermo core};
|
||||
Fabrutius:
|
||||
{Lo meo lontano gire};
|
||||
Honestus:
|
||||
{Più non actendo il tuo soccorso, Amore}.
|
||||
Que quidem verba prorsus a mediastinis Bononie sunt diversa.
|
||||
Cumque de residuis in extremis Ytalie civitatibus neminem dubitare pendamus (et si quis dubitat, illum nulla nostra solutione dignamur), parum restat in nostra discussione dicendum. Quare, cribellum cupientes deponere, ut residentiam cito visamus, dicimus Tridentum atque Taurinum nec non Alexandriam civitates metis Ytalie in tantum sedere propinquas quod puras nequeunt habere loquelas; ita quod si etiam quod turpissimum habent vulgare, haberent pulcerrimum, propter aliorum commixtionem esse vere latium negaremus. Quare, si latium illustre venamur, quod venamur in illis inveniri non potest.
|
||||
Que quidem uerba prorsus a mediastinis Bononie sunt diuersa.
|
||||
Cumque de residuis in extremis Ytalie ciuitatibus neminem dubitare pendamus (et si quis dubitat, illum nulla nostra solutione dignamur), parum restat in nostra discussione dicendum. Quare, cribellum cupientes deponere, ut residentiam cito uisamus, dicimus Tridentum atque Taurinum nec non Alexandriam ciuitates metis Ytalie in tantum sedere propinquas quod puras nequeunt habere loquelas; ita quod si etiam quod turpissimum habent uulgare, haberent pulcerrimum, propter aliorum commixtionem esse uere latium negaremus. Quare, si latium illustre uenamur, quod uenamur in illis inueniri non potest.
|
||||
|
||||
Postquam venati saltus et pascua sumus Ytalie, nec pantheram quam sequimur adinvenimus, ut ipsam reperire possimus rationabilius investigemus de illa ut, solerti studio, redolentem ubique et necubi apparentem nostris penitus irretiamus tenticulis.
|
||||
Resumentes igitur venabula nostra, dicimus quod in omni genere rerum unum esse oportet quo generis illius omnia comparentur et ponderentur, et a quo omnium aliorum mensuram accipiamus: sicut in numero cuncta mensurantur uno, et plura vel pauciora dicuntur secundum quod distant ab uno vel ei propinquant, et sicut in coloribus omnes albo mensurantur; nam visibiles magis et minus dicuntur secundum quod accedunt vel recedunt ab albo. Et quemadmodum de hiis dicimus que quantitatem et qualitatem ostendunt, de predicamentorum quolibet, etiam de substantia, posse dici putamus: scilicet ut unumquodque mensurabile sit, secundum quod in genere est, illo quod simplicissimum est in ipso genere. Quapropter in actionibus nostris, quantumcunque dividantur in species, hoc signum inveniri oportet quo et ipse mensurentur. Nam, in quantum simpliciter ut homines agimus, virtutem habemus (ut generaliter illam intelligamus); nam secundum ipsam bonum et malum hominem iudicamus; in quantum ut homines cives agimus, habemus legem, secundum quam dicitur civis bonus et malus; in quantum ut homines latini agimus, quedam habemus simplicissima signa et morum et habituum et locutionis, quibus latine actiones ponderantur et mensurantur. Que quidem nobilissima sunt earum que Latinorum sunt actiones, hec nullius civitatis Ytalie propria sunt, et in omnibus comunia sunt: inter que nunc potest illud discerni vulgare quod superius venabamur, quod in qualibet redolet civitate nec cubat in ulla. Potest tamen magis in una quam in alia redolere, sicut simplicissima substantiarum, que Deus est, in homine magis redolet quam in bruto, in animali quam in planta, in hac quam in minera, in hac quam in elemento, in igne quam in terra; et simplicissima quantitas, quod est unum, in impari numero redolet magis quam in pari; et simplicissimus color, qui albus est, magis in citrino quam in viride redolet.
|
||||
Itaque, adepti quod querebamus, dicimus illustre, cardinale, aulicum et curiale vulgare in Latio quod omnis latie civitatis est et nullius esse videtur, et quo municipalia vulgaria omnia Latinorum mensurantur et ponderantur et comparantur.
|
||||
Postquam uenati saltus et pascua sumus Ytalie, nec pantheram quam sequimur adinuenimus, ut ipsam reperire possimus rationabilius inuestigemus de illa ut, solerti studio, redolentem ubique et necubi apparentem nostris penitus irretiamus tenticulis.
|
||||
Resumentes igitur uenabula nostra, dicimus quod in omni genere rerum unum esse oportet quo generis illius omnia comparentur et ponderentur, et a quo omnium aliorum mensuram accipiamus: sicut in numero cuncta mensurantur uno, et plura uel pauciora dicuntur secundum quod distant ab uno uel ei propinquant, et sicut in coloribus omnes albo mensurantur; nam uisibiles magis et minus dicuntur secundum quod accedunt uel recedunt ab albo. Et quemadmodum de hiis dicimus que quantitatem et qualitatem ostendunt, de predicamentorum quolibet, etiam de substantia, posse dici putamus: scilicet ut unumquodque mensurabile sit, secundum quod in genere est, illo quod simplicissimum est in ipso genere. Quapropter in actionibus nostris, quantumcunque diuidantur in species, hoc signum inueniri oportet quo et ipse mensurentur. Nam, in quantum simpliciter ut homines agimus, uirtutem habemus (ut generaliter illam intelligamus); nam secundum ipsam bonum et malum hominem iudicamus; in quantum ut homines ciues agimus, habemus legem, secundum quam dicitur ciuis bonus et malus; in quantum ut homines latini agimus, quedam habemus simplicissima signa et morum et habituum et locutionis, quibus latine actiones ponderantur et mensurantur. Que quidem nobilissima sunt earum que Latinorum sunt actiones, hec nullius ciuitatis Ytalie propria sunt, et in omnibus comunia sunt: inter que nunc potest illud discerni uulgare quod superius uenabamur, quod in qualibet redolet ciuitate nec cubat in ulla. Potest tamen magis in una quam in alia redolere, sicut simplicissima substantiarum, que Deus est, in homine magis redolet quam in bruto, in animali quam in planta, in hac quam in minera, in hac quam in elemento, in igne quam in terra; et simplicissima quantitas, quod est unum, in impari numero redolet magis quam in pari; et simplicissimus color, qui albus est, magis in citrino quam in uiride redolet.
|
||||
Itaque, adepti quod querebamus, dicimus illustre, cardinale, aulicum et curiale uulgare in Latio quod omnis latie ciuitatis est et nullius esse uidetur, et quo municipalia uulgaria omnia Latinorum mensurantur et ponderantur et comparantur.
|
||||
|
||||
Quare autem hoc quod repertum est, illustre, cardinale, aulicum et curiale adicientes vocemus, nunc disponendum est: per quod clarius ipsum quod ipsum est faciamus patere. Primum igitur quid intendimus cum illustre adicimus, et quare illustre dicimus, denudemus. Per hoc quoque quod illustre dicimus, intelligimus quid illuminans et illuminatum prefulgens: et hoc modo viros appellamus illustres, vel quia potestate illuminati alios et iustitia et karitate illuminant, vel quia excellenter magistrati excellenter magistrent, ut Seneca et Numa Pompilius. Et vulgare de quo loquimur et sublimatum est magistratu et potestate, et suos honore sublimat et gloria.
|
||||
Magistratu quidem sublimatum videtur, cum de tot rudibus Latinorum vocabulis, de tot perplexis constructionibus, de tot defectivis prolationibus, de tot rusticanis accentibus, tam egregium, tam extricatum, tam perfectum et tam urbanum videamus electum, ut Cynus Pistoriensis et amicus eius ostendunt in cantionibus suis.
|
||||
Quod autem exaltatum sit potestate, videtur. Et quid maioris potestatis est quam quod humana corda versare potest, ita ut nolentem volentem et volentem nolentem faciat, velut ipsum et fecit et facit?
|
||||
Quod autem honore sublimet, in promptu est. Nonne domestici sui reges, marchiones, comites et magnates quoslibet fama vincunt? Minime hoc probatione indiget. Quantum vero suos familiares gloriosos efficiat, nos ipsi novimus, qui huius dulcedine glorie nostrum exilium postergamus.
|
||||
Quare autem hoc quod repertum est, illustre, cardinale, aulicum et curiale adicientes uocemus, nunc disponendum est: per quod clarius ipsum quod ipsum est faciamus patere. Primum igitur quid intendimus cum illustre adicimus, et quare illustre dicimus, denudemus. Per hoc quoque quod illustre dicimus, intelligimus quid illuminans et illuminatum prefulgens: et hoc modo uiros appellamus illustres, uel quia potestate illuminati alios et iustitia et karitate illuminant, uel quia excellenter magistrati excellenter magistrent, ut Seneca et Numa Pompilius. Et uulgare de quo loquimur et sublimatum est magistratu et potestate, et suos honore sublimat et gloria.
|
||||
Magistratu quidem sublimatum uidetur, cum de tot rudibus Latinorum uocabulis, de tot perplexis constructionibus, de tot defectiuis prolationibus, de tot rusticanis accentibus, tam egregium, tam extricatum, tam perfectum et tam urbanum uideamus electum, ut Cynus Pistoriensis et amicus eius ostendunt in cantionibus suis.
|
||||
Quod autem exaltatum sit potestate, uidetur. Et quid maioris potestatis est quam quod humana corda uersare potest, ita ut nolentem uolentem et uolentem nolentem faciat, uelut ipsum et fecit et facit?
|
||||
Quod autem honore sublimet, in promptu est. Nonne domestici sui reges, marchiones, comites et magnates quoslibet fama uincunt? Minime hoc probatione indiget. Quantum uero suos familiares gloriosos efficiat, nos ipsi nouimus, qui huius dulcedine glorie nostrum exilium postergamus.
|
||||
Quare ipsum illustre merito profiteri debemus.
|
||||
|
||||
Neque sine ratione ipsum vulgare illustre decusamus adiectione secunda, videlicet ut id cardinale vocetur. Nam sicut totum hostium cardinem sequitur ut, quo cardo vertitur, versetur et ipsum, seu introrsum seu extrorsum flectatur, sic et universus municipalium grex vulgarium vertitur et revertitur, movetur et pausat secundum quod istud, quod quidem vere paterfamilias esse videtur. Nonne cotidie extirpat sentosos frutices de ytalia silva? Nonne cotidie vel plantas inserit vel plantaria plantat? Quid aliud agricole sui satagunt nisi ut amoveant et admoveant, ut dictum est? Quare prorsus tanto decusari vocabulo promeretur.
|
||||
Quia vero aulicum nominamus illud causa est quod, si aulam nos Ytali haberemus, palatinum foret. Nam si aula totius regni comunis est domus et omnium regni partium gubernatrix augusta, quicquid tale est ut omnibus sit comune nec proprium ulli, conveniens est ut in ea conversetur et habitet, nec aliquod aliud habitaculum tanto dignum est habitante: hoc nempe videtur esse id de quo loquimur vulgare. Et hinc est quod in regiis omnibus conversantes semper illustri vulgari locuntur; hinc etiam est quod nostrum illustre velut accola peregrinatur et in humilibus hospitatur asilis, cum aula vacemus.
|
||||
Neque sine ratione ipsum uulgare illustre decusamus adiectione secunda, uidelicet ut id cardinale uocetur. Nam sicut totum hostium cardinem sequitur ut, quo cardo uertitur, uersetur et ipsum, seu introrsum seu extrorsum flectatur, sic et uniuersus municipalium grex uulgarium uertitur et reuertitur, mouetur et pausat secundum quod istud, quod quidem uere paterfamilias esse uidetur. Nonne cotidie extirpat sentosos frutices de ytalia silua? Nonne cotidie uel plantas inserit uel plantaria plantat? Quid aliud agricole sui satagunt nisi ut amoueant et admoueant, ut dictum est? Quare prorsus tanto decusari uocabulo promeretur.
|
||||
Quia uero aulicum nominamus illud causa est quod, si aulam nos Ytali haberemus, palatinum foret. Nam si aula totius regni comunis est domus et omnium regni partium gubernatrix augusta, quicquid tale est ut omnibus sit comune nec proprium ulli, conueniens est ut in ea conuersetur et habitet, nec aliquod aliud habitaculum tanto dignum est habitante: hoc nempe uidetur esse id de quo loquimur uulgare. Et hinc est quod in regiis omnibus conuersantes semper illustri uulgari locuntur; hinc etiam est quod nostrum illustre uelut accola peregrinatur et in humilibus hospitatur asilis, cum aula uacemus.
|
||||
Est etiam merito curiale dicendum, quia curialitas nil aliud est quam librata regula eorum que peragenda sunt: et quia statera huiusmodi librationis tantum in excellentissimis curiis esse solet, hinc est quod quicquid in actibus nostris bene libratum est, curiale dicatur. Unde cum istud in excellentissima Ytalorum curia sit libratum, dici curiale meretur.
|
||||
Sed dicere quod in excellentissima Ytalorum curia sit libratum, videtur nugatio, cum curia careamus. Ad quod facile respondetur. Nam licet curia, secundum quod unita accipitur, ut curia regis Alamannie, in Ytalia non sit, membra tamen eius non desunt; et sicut membra illius uno Principe uniuntur, sic membra huius gratioso lumine rationis unita sunt. Quare falsum esset dicere curia carere Ytalos, quanquam Principe careamus, quoniam curiam habemus, licet corporaliter sit dispersa.
|
||||
Sed dicere quod in excellentissima Ytalorum curia sit libratum, uidetur nugatio, cum curia careamus. Ad quod facile respondetur. Nam licet curia, secundum quod unita accipitur, ut curia regis Alamannie, in Ytalia non sit, membra tamen eius non desunt; et sicut membra illius uno Principe uniuntur, sic membra huius gratioso lumine rationis unita sunt. Quare falsum esset dicere curia carere Ytalos, quanquam Principe careamus, quoniam curiam habemus, licet corporaliter sit dispersa.
|
||||
|
||||
Hoc autem vulgare quod illustre, cardinale, aulicum et curiale ostensum est, dicimus esse illud quod vulgare latium appellatur. Nam sicut quoddam vulgare est invenire quod proprium est Cremone, sic quoddam est invenire quod proprium est Lombardie; et sicut est invenire aliquod quod sit proprium Lombardie, sic est invenire aliquod quod sit totius sinistre Ytalie proprium; et sicut omnia hec est invenire, sic et illud quod totius Ytalie est. Et sicut illud cremonense ac illud lombardum et tertium semilatium dicitur, sic istud, quod totius Ytalie est, latium vulgare vocatur. Hoc enim usi sunt doctores illustres qui lingua vulgari poetati sunt in Ytalia, ut Siculi, Apuli, Tusci, Romandioli, Lombardi et utriusque Marchie viri.
|
||||
Et quia intentio nostra, ut polliciti sumus in principio huius operis, est doctrinam de vulgari eloquentia tradere, ab ipso tanquam ab excellentissimo incipientes, quos putamus ipso dignos uti, et propter quid, et quomodo, nec non ubi, et quando, et ad quos ipsum dirigendum sit, in inmediatis libris tractabimus. Quibus illuminatis, inferiora vulgaria illuminare curabimus, gradatim descendentes ad illud quod unius solius familie proprium est.
|
||||
Hoc autem uulgare quod illustre, cardinale, aulicum et curiale ostensum est, dicimus esse illud quod uulgare latium appellatur. Nam sicut quoddam uulgare est inuenire quod proprium est Cremone, sic quoddam est inuenire quod proprium est Lombardie; et sicut est inuenire aliquod quod sit proprium Lombardie, sic est inuenire aliquod quod sit totius sinistre Ytalie proprium; et sicut omnia hec est inuenire, sic et illud quod totius Ytalie est. Et sicut illud cremonense ac illud lombardum et tertium semilatium dicitur, sic istud, quod totius Ytalie est, latium uulgare uocatur. Hoc enim usi sunt doctores illustres qui lingua uulgari poetati sunt in Ytalia, ut Siculi, Apuli, Tusci, Romandioli, Lombardi et utriusque Marchie uiri.
|
||||
Et quia intentio nostra, ut polliciti sumus in principio huius operis, est doctrinam de uulgari eloquentia tradere, ab ipso tanquam ab excellentissimo incipientes, quos putamus ipso dignos uti, et propter quid, et quomodo, nec non ubi, et quando, et ad quos ipsum dirigendum sit, in inmediatis libris tractabimus. Quibus illuminatis, inferiora uulgaria illuminare curabimus, gradatim descendentes ad illud quod unius solius familie proprium est.
|
||||
|
||||
Sollicitantes iterum celeritatem ingenii nostri et ad calamum frugi operis redeuntes, ante omnia confitemur latium vulgare illustre tam prosayce quam metrice decere proferri. Sed quia ipsum prosaycantes ab avientibus magis accipiunt et quia quod avietum est prosaycantibus permanere videtur exemplar, et non e converso (que quendam videntur prebere primatum), primo secundum quod metricum est ipsum carminemus, ordine pertractantes illo quem in fine primi libri polluximus.
|
||||
Queramus igitur prius, utrum omnes versificantes vulgariter debeant illud uti. Et superficietenus videtur quod sic, quia omnis qui versificatur suos versus exornare debet in quantum potest; quare, cum nullum sit tam grandis exornationis quam vulgare illustre, videtur quod quisquis versificator debeat ipsum uti. Preterea: quod optimum est in genere suo, si suis inferioribus misceatur, non solum nil derogare videtur eis, sed ea meliorare videtur; quare si quis versificator, quanquam rude versificetur, ipsum sue ruditati admisceat, non solum bene facit, sed ipsum sic facere oportere videtur: multo magis opus est adiutorio illis qui pauca, quam qui multa possunt. Et sic apparet quod omnibus versificantibus liceat ipsum uti.
|
||||
Sed hoc falsissimum est; quia nec semper excellentissime poetantes debent illud induere, sicut per inferius pertractata perpendi poterit. Exigit ergo istud sibi consimiles viros, quemadmodum alii nostri mores et habitus; exigit enim magnificentia magna potentes, purpura viros nobiles: sic et hoc excellentes ingenio et scientia querit, et alios aspernatur, ut per inferiora patebit. Nam quicquid nobis convenit, vel gratia generis, vel speciei, vel individui convenit, ut sentire, ridere, militare. Sed hoc non convenit nobis gratia generis, quia etiam brutis conveniret; nec gratia speciei, quia cunctis hominibus esset conveniens, de quo nulla questio est - nemo enim montaninis rusticana tractantibus hoc dicet esse conveniens -; convenit ergo individui gratia. Sed nichil individuo convenit nisi per proprias dignitates, puta mercari, militare ac regere; quare si convenientia respiciunt dignitates, hoc est dignos, et quidam digni, quidam digniores, quidam dignissimi esse possunt, manifestum est quod bona dignis, meliora dignioribus, optima dignissimis convenient. Et cum loquela non aliter sit necessarium instrumentum nostre conceptionis quam equus militis, et optimis militibus optimi conveniant equi, ut dictum est, optimis conceptionibus optima loquela conveniet. Sed optime conceptiones non possunt esse nisi ubi scientia et ingenium est; ergo optima loquela non convenit nisi illis in quibus ingenium et scientia est. Et sic non omnibus versificantibus optima loquela conveniet, cum plerique sine scientia et ingenio versificentur, et per consequens nec optimum vulgare. Quapropter, si non omnibus competit, non omnes ipsum debent uti, quia inconvenienter agere nullus debet.
|
||||
Et ubi dicitur, quod quilibet suos versus exornare debet in quantum potest, verum esse testamur; sed nec bovem epiphiatum nec balteatum suem dicemus ornatum, immo potius deturpatum ridemus illum: est enim exornatio alicuius convenientis additio.
|
||||
Ad illud ubi dicitur, quod superiora inferioribus admixta profectum adducunt, dicimus verum esse quando cesset discretio: puta si aurum cum argento conflemus; sed si discretio remanet, inferiora vilescunt: puta cum formose mulieres deformibus admiscentur. Unde cum sententia versificantium semper verbis discretive mixta remaneat, si non fuerit optima, optimo sociata vulgari non melior sed deterior apparebit, quemadmodum turpis mulier si auro vel serico vestiatur.
|
||||
Sollicitantes iterum celeritatem ingenii nostri et ad calamum frugi operis redeuntes, ante omnia confitemur latium uulgare illustre tam prosayce quam metrice decere proferri. Sed quia ipsum prosaycantes ab auientibus magis accipiunt et quia quod auietum est prosaycantibus permanere uidetur exemplar, et non e conuerso (que quendam uidentur prebere primatum), primo secundum quod metricum est ipsum carminemus, ordine pertractantes illo quem in fine primi libri polluximus.
|
||||
Queramus igitur prius, utrum omnes uersificantes uulgariter debeant illud uti. Et superficietenus uidetur quod sic, quia omnis qui uersificatur suos uersus exornare debet in quantum potest; quare, cum nullum sit tam grandis exornationis quam uulgare illustre, uidetur quod quisquis uersificator debeat ipsum uti. Preterea: quod optimum est in genere suo, si suis inferioribus misceatur, non solum nil derogare uidetur eis, sed ea meliorare uidetur; quare si quis uersificator, quanquam rude uersificetur, ipsum sue ruditati admisceat, non solum bene facit, sed ipsum sic facere oportere uidetur: multo magis opus est adiutorio illis qui pauca, quam qui multa possunt. Et sic apparet quod omnibus uersificantibus liceat ipsum uti.
|
||||
Sed hoc falsissimum est; quia nec semper excellentissime poetantes debent illud induere, sicut per inferius pertractata perpendi poterit. Exigit ergo istud sibi consimiles uiros, quemadmodum alii nostri mores et habitus; exigit enim magnificentia magna potentes, purpura uiros nobiles: sic et hoc excellentes ingenio et scientia querit, et alios aspernatur, ut per inferiora patebit. Nam quicquid nobis conuenit, uel gratia generis, uel speciei, uel indiuidui conuenit, ut sentire, ridere, militare. Sed hoc non conuenit nobis gratia generis, quia etiam brutis conueniret; nec gratia speciei, quia cunctis hominibus esset conueniens, de quo nulla questio est - nemo enim montaninis rusticana tractantibus hoc dicet esse conueniens -; conuenit ergo indiuidui gratia. Sed nichil indiuiduo conuenit nisi per proprias dignitates, puta mercari, militare ac regere; quare si conuenientia respiciunt dignitates, hoc est dignos, et quidam digni, quidam digniores, quidam dignissimi esse possunt, manifestum est quod bona dignis, meliora dignioribus, optima dignissimis conuenient. Et cum loquela non aliter sit necessarium instrumentum nostre conceptionis quam equus militis, et optimis militibus optimi conueniant equi, ut dictum est, optimis conceptionibus optima loquela conueniet. Sed optime conceptiones non possunt esse nisi ubi scientia et ingenium est; ergo optima loquela non conuenit nisi illis in quibus ingenium et scientia est. Et sic non omnibus uersificantibus optima loquela conueniet, cum plerique sine scientia et ingenio uersificentur, et per consequens nec optimum uulgare. Quapropter, si non omnibus competit, non omnes ipsum debent uti, quia inconuenienter agere nullus debet.
|
||||
Et ubi dicitur, quod quilibet suos uersus exornare debet in quantum potest, uerum esse testamur; sed nec bouem epiphiatum nec balteatum suem dicemus ornatum, immo potius deturpatum ridemus illum: est enim exornatio alicuius conuenientis additio.
|
||||
Ad illud ubi dicitur, quod superiora inferioribus admixta profectum adducunt, dicimus uerum esse quando cesset discretio: puta si aurum cum argento conflemus; sed si discretio remanet, inferiora uilescunt: puta cum formose mulieres deformibus admiscentur. Unde cum sententia uersificantium semper uerbis discretiue mixta remaneat, si non fuerit optima, optimo sociata uulgari non melior sed deterior apparebit, quemadmodum turpis mulier si auro uel serico uestiatur.
|
||||
|
||||
Postquam non omnes versificantes, sed tantum excellentissimos illustre uti vulgare debere astruximus, consequens est astruere, utrum omnia ipso tractanda sint aut non; et si non omnia, que ipso digna sunt segregatim ostendere.
|
||||
Circa quod primo reperiendum est id quod intelligimus per illud quod dicimus dignum. Et dicimus dignum esse quod dignitatem habet, sicut nobile quod nobilitatem; et si cognito habituante habituatum cognoscitur in quantum huiusmodi, cognita dignitate cognoscemus et dignum. Est etenim dignitas meritorum effectus sive terminus: ut, cum quis bene meruit, ad boni dignitatem profectum esse dicimus, cum male vero, ad mali; puta bene militantem ad victorie dignitatem, bene autem regentem ad regni, nec non mendacem ad ruboris dignitatem, et latronem ad eam que est mortis. Sed cum in bene merentibus fiant comparationes, et in aliis etiam, ut quidam bene quidam melius quidam optime, quidam male quidam peius quidam pessime mereantur, et huiusmodi comparationes non fiant nisi per respectum ad terminum meritorum, quem dignitatem dicimus (ut dictum est), manifestum est ut dignitates inter se comparentur secundum magis et minus, ut quedam magne, quedam maiores, quedam maxime sint; et per consequens aliquid dignum, aliquid dignius, aliquid dignissimum esse constat. Et cum comparatio dignitatum non fiat circa idem obiectum, sed circa diversa, ut dignius dicamus quod maioribus, dignissimum quod maximis dignum est (quia nichil eodem dignius esse potest), manifestum est quod optima optimis secundum rerum exigentiam digna sunt. Unde cum hoc quod dicimus illustre sit optimum aliorum vulgarium, consequens est ut sola optima digna sint ipso tractari, que quidem tractandorum dignissima nuncupamus.
|
||||
Nunc autem que sint ipsa venemur. Ad quorum evidentiam sciendum est, quod sicut homo tripliciter spirituatus est, videlicet vegetabili, animali et rationali, triplex iter perambulat. Nam secundum quod vegetabile quid est, utile querit, in quo cum plantis comunicat; secundum quod animale, delectabile, in quo cum brutis; secundum quod rationale, honestum querit, in quo solus est, vel angelice sociatur nature. Propter hec tria quicquid agimus, agere videmur. Et quia in quolibet istorum quedam sunt maiora, quedam maxima, secundum quod talia, que maxima sunt maxime pertractanda videntur, et per consequens maximo vulgari.
|
||||
Sed disserendum est que maxima sint. Et primo in eo quod est utile: in quo, si callide consideremus intentum omnium querentium utilitatem, nil aliud quam salutem inveniemus. Secundo in eo quod est delectabile: in quo dicimus illud esse maxime delectabile quod per pretiosissimum obiectum appetitus delectat: hoc autem venus est. Tertio in eo quod est honestum: in quo nemo dubitat esse virtutem. Quare hec tria, salus videlicet, venus et virtus, apparent esse illa magnalia que sint maxime pertractanda, hoc est ea que maxime sunt ad ista, ut armorum probitas, amoris accensio et directio voluntatis. Circa que sola, si bene recolimus, illustres viros invenimus vulgariter poetasse, scilicet Bertramum de Bornio arma, Arnaldum Danielem amorem, Gerardum de Bornello rectitudinem; Cynum Pistoriensem amorem, amicum eius rectitudinem. Bertramus etenim ait
|
||||
Postquam non omnes uersificantes, sed tantum excellentissimos illustre uti uulgare debere astruximus, consequens est astruere, utrum omnia ipso tractanda sint aut non; et si non omnia, que ipso digna sunt segregatim ostendere.
|
||||
Circa quod primo reperiendum est id quod intelligimus per illud quod dicimus dignum. Et dicimus dignum esse quod dignitatem habet, sicut nobile quod nobilitatem; et si cognito habituante habituatum cognoscitur in quantum huiusmodi, cognita dignitate cognoscemus et dignum. Est etenim dignitas meritorum effectus siue terminus: ut, cum quis bene meruit, ad boni dignitatem profectum esse dicimus, cum male uero, ad mali; puta bene militantem ad uictorie dignitatem, bene autem regentem ad regni, nec non mendacem ad ruboris dignitatem, et latronem ad eam que est mortis. Sed cum in bene merentibus fiant comparationes, et in aliis etiam, ut quidam bene quidam melius quidam optime, quidam male quidam peius quidam pessime mereantur, et huiusmodi comparationes non fiant nisi per respectum ad terminum meritorum, quem dignitatem dicimus (ut dictum est), manifestum est ut dignitates inter se comparentur secundum magis et minus, ut quedam magne, quedam maiores, quedam maxime sint; et per consequens aliquid dignum, aliquid dignius, aliquid dignissimum esse constat. Et cum comparatio dignitatum non fiat circa idem obiectum, sed circa diuersa, ut dignius dicamus quod maioribus, dignissimum quod maximis dignum est (quia nichil eodem dignius esse potest), manifestum est quod optima optimis secundum rerum exigentiam digna sunt. Unde cum hoc quod dicimus illustre sit optimum aliorum uulgarium, consequens est ut sola optima digna sint ipso tractari, que quidem tractandorum dignissima nuncupamus.
|
||||
Nunc autem que sint ipsa uenemur. Ad quorum euidentiam sciendum est, quod sicut homo tripliciter spirituatus est, uidelicet uegetabili, animali et rationali, triplex iter perambulat. Nam secundum quod uegetabile quid est, utile querit, in quo cum plantis comunicat; secundum quod animale, delectabile, in quo cum brutis; secundum quod rationale, honestum querit, in quo solus est, uel angelice sociatur nature. Propter hec tria quicquid agimus, agere uidemur. Et quia in quolibet istorum quedam sunt maiora, quedam maxima, secundum quod talia, que maxima sunt maxime pertractanda uidentur, et per consequens maximo uulgari.
|
||||
Sed disserendum est que maxima sint. Et primo in eo quod est utile: in quo, si callide consideremus intentum omnium querentium utilitatem, nil aliud quam salutem inueniemus. Secundo in eo quod est delectabile: in quo dicimus illud esse maxime delectabile quod per pretiosissimum obiectum appetitus delectat: hoc autem uenus est. Tertio in eo quod est honestum: in quo nemo dubitat esse uirtutem. Quare hec tria, salus uidelicet, uenus et uirtus, apparent esse illa magnalia que sint maxime pertractanda, hoc est ea que maxime sunt ad ista, ut armorum probitas, amoris accensio et directio uoluntatis. Circa que sola, si bene recolimus, illustres uiros inuenimus uulgariter poetasse, scilicet Bertramum de Bornio arma, Arnaldum Danielem amorem, Gerardum de Bornello rectitudinem; Cynum Pistoriensem amorem, amicum eius rectitudinem. Bertramus etenim ait
|
||||
{Non posc mudar cun cantar non exparja}.
|
||||
Arnaldus:
|
||||
{Laura amara fa·l bruol brancuz
|
||||
clarzir}.
|
||||
Gerardus:
|
||||
{Per solaz reveillar
|
||||
{Per solaz reueillar
|
||||
che ses trop endormitz}.
|
||||
Cynus:
|
||||
{Digno sono eo de morte}.
|
||||
Amicus eius:
|
||||
{Doglia mi reca ne lo core ardire}.
|
||||
Arma vero nullum latium adhuc invenio poetasse. Hiis proinde visis, que canenda sint vulgari altissimo innotescunt.
|
||||
Arma uero nullum latium adhuc inuenio poetasse. Hiis proinde uisis, que canenda sint uulgari altissimo innotescunt.
|
||||
|
||||
Nunc autem quo modo ea coartare debemus que tanto sunt digna vulgari, sollicite vestigare conemur.
|
||||
Volentes igitur modum tradere quo ligari hec digna existant, primo dicimus esse ad memoriam reducendum, quod vulgariter poetantes sua poemata multimode protulerunt, quidam per cantiones, quidam per ballatas, quidam per sonitus, quidam per alios inlegitimos et inregulares modos, ut inferius ostendetur. Horum autem modorum cantionum modum excellentissimum esse pensamus; quare si excellentissima excellentissimis digna sunt, ut superius est probatum, illa que excellentissimo sunt digna vulgari, modo excellentissimo digna sunt, et per consequens in cantionibus pertractanda.
|
||||
Quod autem modus cantionum sit talis ut dictum est, pluribus potest rationibus indagari. Prima quidem quia, cum quicquid versificamur sit cantio, sole cantiones hoc vocabulum sibi sortite sunt; quod nunquam sine vetusta provisione processit. Adhuc: quicquid per se ipsum efficit illud ad quod factum est, nobilius esse videtur quam quod extrinseco indiget: sed cantiones per se totum quod debent efficiunt, quod ballate non faciunt: indigent enim plausoribus, ad quos edite sunt; ergo cantiones nobiliores ballatis esse sequitur extimandas, et per consequens nobilissimum aliorum esse modum illarum, cum nemo dubitet quin ballate sonitus nobilitate excellant. Preterea: illa videntur nobiliora esse que conditori suo magis honoris afferunt: sed cantiones magis deferunt suis conditoribus quam ballate; igitur nobiliores sunt, et per consequens modus earum nobilissimus aliorum. Preterea: que nobilissima sunt carissime conservantur: sed inter ea que cantata sunt, cantiones carissime conservantur, ut constat visitantibus libros; ergo cantiones nobilissime sunt, et per consequens modus earum nobilissimus est. Ad hec: in artificiatis illud est nobilissimum quod totam comprehendit artem: cum igitur ea que cantantur artificiata existant, et in solis cantionibus ars tota comprehendatur, cantiones nobilissime sunt, et sic modus earum nobilissimus aliorum. Quod autem tota comprehendatur in cantionibus ars cantandi poetice, in hoc palatur, quod quicquid artis reperitur in omnibus aliis et in cantionibus reperitur; sed non convertitur hoc. Signum autem horum que dicimus promptum in conspectu habetur; nam quicquid de cacuminibus illustrium capitum poetantium profluxit ad labia, in solis cantionibus invenitur.
|
||||
Quare ad propositum patet quod ea que digna sunt vulgari altissimo in cantionibus tractanda sunt.
|
||||
Nunc autem quo modo ea coartare debemus que tanto sunt digna uulgari, sollicite uestigare conemur.
|
||||
Uolentes igitur modum tradere quo ligari hec digna existant, primo dicimus esse ad memoriam reducendum, quod uulgariter poetantes sua poemata multimode protulerunt, quidam per cantiones, quidam per ballatas, quidam per sonitus, quidam per alios inlegitimos et inregulares modos, ut inferius ostendetur. Horum autem modorum cantionum modum excellentissimum esse pensamus; quare si excellentissima excellentissimis digna sunt, ut superius est probatum, illa que excellentissimo sunt digna uulgari, modo excellentissimo digna sunt, et per consequens in cantionibus pertractanda.
|
||||
Quod autem modus cantionum sit talis ut dictum est, pluribus potest rationibus indagari. Prima quidem quia, cum quicquid uersificamur sit cantio, sole cantiones hoc uocabulum sibi sortite sunt; quod nunquam sine uetusta prouisione processit. Adhuc: quicquid per se ipsum efficit illud ad quod factum est, nobilius esse uidetur quam quod extrinseco indiget: sed cantiones per se totum quod debent efficiunt, quod ballate non faciunt: indigent enim plausoribus, ad quos edite sunt; ergo cantiones nobiliores ballatis esse sequitur extimandas, et per consequens nobilissimum aliorum esse modum illarum, cum nemo dubitet quin ballate sonitus nobilitate excellant. Preterea: illa uidentur nobiliora esse que conditori suo magis honoris afferunt: sed cantiones magis deferunt suis conditoribus quam ballate; igitur nobiliores sunt, et per consequens modus earum nobilissimus aliorum. Preterea: que nobilissima sunt carissime conseruantur: sed inter ea que cantata sunt, cantiones carissime conseruantur, ut constat uisitantibus libros; ergo cantiones nobilissime sunt, et per consequens modus earum nobilissimus est. Ad hec: in artificiatis illud est nobilissimum quod totam comprehendit artem: cum igitur ea que cantantur artificiata existant, et in solis cantionibus ars tota comprehendatur, cantiones nobilissime sunt, et sic modus earum nobilissimus aliorum. Quod autem tota comprehendatur in cantionibus ars cantandi poetice, in hoc palatur, quod quicquid artis reperitur in omnibus aliis et in cantionibus reperitur; sed non conuertitur hoc. Signum autem horum que dicimus promptum in conspectu habetur; nam quicquid de cacuminibus illustrium capitum poetantium profluxit ad labia, in solis cantionibus inuenitur.
|
||||
Quare ad propositum patet quod ea que digna sunt uulgari altissimo in cantionibus tractanda sunt.
|
||||
|
||||
Quando quidem aporiavimus extricantes qui sint aulico digni vulgari et que, nec non modum quem tanto dignamur honore ut solus altissimo vulgari conveniat, antequam migremus ad alia, modum cantionum, quem casu magis quam arte multi usurpare videntur, enucleemus; et qui hucusque casualiter est assumptus, illius artis ergasterium reseremus, modum ballatarurn et sonituum ommictentes, quia illum elucidare intendimus in quarto huius operis, cum de mediocri vulgari tractabimus.
|
||||
Revisentes igitur ea que dicta sunt, recolimus nos eos qui vulgariter versificantur plerunque vocasse poetas: quod procul dubio rationabiliter eructare presumpsimus, quia prorsus poete sunt, si poesim recte consideremus; que nichil aliud est quam fictio rethorica musicaque poita. Differunt tamen a magnis poetis, hoc est regularibus, quia magni sermone et arte regulari poetati sunt, hii vero casu, ut dictum est. Idcirco accidit ut, quantum illos proximius imitemur, tantum rectius poetemur. Unde nos doctrine operi intendentes, doctrinatas eorum poetrias emulari oportet.
|
||||
Ante omnia ergo dicimus unumquenque debere materie pondus propriis humeris coequare, ne forte humerorum nimio gravata virtute in cenum cespitare necesse sit: hoc est quod magister noster Oratius precipit, cum in principio Poetrie Sumite materiam dicit.
|
||||
Deinde in hiis que dicenda occurrunt debemus discretione potiri, utrum tragice, sive comice, sive elegiace sint canenda. Per tragediam superiorem stilum inducimus, per comediam inferiorem, per elegiam stilum intelligimus miserorum. Si tragice canenda videntur, tunc assumendum est vulgare illustre, et per consequens cantionem oportet ligare. Si vero comice, tunc quandoque mediocre quandoque humile vulgare sumatur; et huius discretionem in quarto huius reservamus ostendere. Si autem elegiace, solum humile oportet nos sumere.
|
||||
Sed ommittamus alios, et nunc, ut conveniens est, de stilo tragico pertractemus. Stilo equidem tragico tunc uti videmur, quando cum gravitate sententie tam superbia carminum quam constructionis elatio et excellentia vocabulorum concordat. Quare, si bene recolimus summa summis esse digna iam fuisse probatum, et iste quem tragicum appellamus summus videtur esse stilorum, et illa que summe canenda distinximus isto solo sunt stilo canenda: videlicet salus, amor et virtus et que propter ea concipimus, dum nullo accidente vilescant.
|
||||
Caveat ergo quilibet et discernat ea que dicimus; et quando hec tria pure cantare intendit, vel que ad ea directe ac pure secuntur, prius Elicone potatus, tensis fidibus ad supremum, secure plectrum tum movere incipiat. Sed cautionem atque discretionem hanc accipere, sicut decet, hic opus et labor est, quoniam nunquam sine strenuitate ingenii et artis assiduitate scientiarumque habitu fieri potest. Et hii sunt quos poeta Eneidorum sexto Dei dilectos et ab ardente virtute sublimatos ad ethera deorumque filios vocat, quanquam figurate loquatur. Et ideo confutetur illorum stultitia qui, arte scientiaque immunes, de solo ingenio confidentes, ad summa summe canenda prorumpunt; et a tanta presumptuositate desistant, et si anseres natura vel desidia sunt, nolint astripetam aquilam imitari.
|
||||
Quando quidem aporiauimus extricantes qui sint aulico digni uulgari et que, nec non modum quem tanto dignamur honore ut solus altissimo uulgari conueniat, antequam migremus ad alia, modum cantionum, quem casu magis quam arte multi usurpare uidentur, enucleemus; et qui hucusque casualiter est assumptus, illius artis ergasterium reseremus, modum ballatarurn et sonituum ommictentes, quia illum elucidare intendimus in quarto huius operis, cum de mediocri uulgari tractabimus.
|
||||
Reuisentes igitur ea que dicta sunt, recolimus nos eos qui uulgariter uersificantur plerunque uocasse poetas: quod procul dubio rationabiliter eructare presumpsimus, quia prorsus poete sunt, si poesim recte consideremus; que nichil aliud est quam fictio rethorica musicaque poita. Differunt tamen a magnis poetis, hoc est regularibus, quia magni sermone et arte regulari poetati sunt, hii uero casu, ut dictum est. Idcirco accidit ut, quantum illos proximius imitemur, tantum rectius poetemur. Unde nos doctrine operi intendentes, doctrinatas eorum poetrias emulari oportet.
|
||||
Ante omnia ergo dicimus unumquenque debere materie pondus propriis humeris coequare, ne forte humerorum nimio grauata uirtute in cenum cespitare necesse sit: hoc est quod magister noster Oratius precipit, cum in principio Poetrie Sumite materiam dicit.
|
||||
Deinde in hiis que dicenda occurrunt debemus discretione potiri, utrum tragice, siue comice, siue elegiace sint canenda. Per tragediam superiorem stilum inducimus, per comediam inferiorem, per elegiam stilum intelligimus miserorum. Si tragice canenda uidentur, tunc assumendum est uulgare illustre, et per consequens cantionem oportet ligare. Si uero comice, tunc quandoque mediocre quandoque humile uulgare sumatur; et huius discretionem in quarto huius reseruamus ostendere. Si autem elegiace, solum humile oportet nos sumere.
|
||||
Sed ommittamus alios, et nunc, ut conueniens est, de stilo tragico pertractemus. Stilo equidem tragico tunc uti uidemur, quando cum grauitate sententie tam superbia carminum quam constructionis elatio et excellentia uocabulorum concordat. Quare, si bene recolimus summa summis esse digna iam fuisse probatum, et iste quem tragicum appellamus summus uidetur esse stilorum, et illa que summe canenda distinximus isto solo sunt stilo canenda: uidelicet salus, amor et uirtus et que propter ea concipimus, dum nullo accidente uilescant.
|
||||
Caueat ergo quilibet et discernat ea que dicimus; et quando hec tria pure cantare intendit, uel que ad ea directe ac pure secuntur, prius Elicone potatus, tensis fidibus ad supremum, secure plectrum tum mouere incipiat. Sed cautionem atque discretionem hanc accipere, sicut decet, hic opus et labor est, quoniam nunquam sine strenuitate ingenii et artis assiduitate scientiarumque habitu fieri potest. Et hii sunt quos poeta Eneidorum sexto Dei dilectos et ab ardente uirtute sublimatos ad ethera deorumque filios uocat, quanquam figurate loquatur. Et ideo confutetur illorum stultitia qui, arte scientiaque immunes, de solo ingenio confidentes, ad summa summe canenda prorumpunt; et a tanta presumptuositate desistant, et si anseres natura uel desidia sunt, nolint astripetam aquilam imitari.
|
||||
|
||||
De gravitate sententiarum vel satis dixisse videmur vel saltim totum quod operis est nostri: quapropter ad superbiam carminum festinemus. Circa quod sciendum quod predecessores nostri diversis carminibus usi sunt in cantionibus suis, quod et moderni faciunt: sed nullum adhuc invenimus in carmen sillabicando endecadem transcendisse, nec a trisillabo descendisse. Et licet trisillabo carmine atque endecasillabo et omnibus intermediis cantores latii usi sint, pentasillabum et eptasillabum et endecasillabum in usu frequentiori habentur, et post hec trisillabum ante alia. Quorum omnium endecasillabum videtur esse superbius, tam temporis occupatione quam capacitate sententie, constructionis et vocabulorum; quorum omnium specimen magis multiplicatur in illo, ut manifeste apparet: nam ubicunque ponderosa multiplicantur, multiplicatur et pondus. Et hoc omnes doctores perpendisse videntur, cantiones illustres principiantes ab illo; ut Gerardus de Bornello:
|
||||
De grauitate sententiarum uel satis dixisse uidemur uel saltim totum quod operis est nostri: quapropter ad superbiam carminum festinemus. Circa quod sciendum quod predecessores nostri diuersis carminibus usi sunt in cantionibus suis, quod et moderni faciunt: sed nullum adhuc inuenimus in carmen sillabicando endecadem transcendisse, nec a trisillabo descendisse. Et licet trisillabo carmine atque endecasillabo et omnibus intermediis cantores latii usi sint, pentasillabum et eptasillabum et endecasillabum in usu frequentiori habentur, et post hec trisillabum ante alia. Quorum omnium endecasillabum uidetur esse superbius, tam temporis occupatione quam capacitate sententie, constructionis et uocabulorum; quorum omnium specimen magis multiplicatur in illo, ut manifeste apparet: nam ubicunque ponderosa multiplicantur, multiplicatur et pondus. Et hoc omnes doctores perpendisse uidentur, cantiones illustres principiantes ab illo; ut Gerardus de Bornello:
|
||||
{Ara ausirez encabalitz cantarz}
|
||||
(quod carmen, licet decasillabum videatur, secundum rei veritatem endecasillabum est: nam due consonantes extreme non sunt de sillaba precedente, et licet propriam vocalem non habeant, virtutem sillabe non tamen ammictunt; signum autem est quod rithimus ibi una vocali perficitur, quod esse non posset nisi virtute alterius ibi subintellecte). Rex Navarre:
|
||||
{De finamor si vient sen et bonté},
|
||||
(quod carmen, licet decasillabum uideatur, secundum rei ueritatem endecasillabum est: nam due consonantes extreme non sunt de sillaba precedente, et licet propriam uocalem non habeant, uirtutem sillabe non tamen ammictunt; signum autem est quod rithimus ibi una uocali perficitur, quod esse non posset nisi uirtute alterius ibi subintellecte). Rex Nauarre:
|
||||
{De finamor si uient sen et bonté},
|
||||
(ubi, si consideretur accentus et eius causa, endecasillabum esse constabit). Guido Guinizelli:
|
||||
{Al cor gentil repara sempre amore}.
|
||||
Iudex de Columpnis de Messana:
|
||||
{Amor, che lungiamente mài menato}.
|
||||
Renaldus de Aquino:
|
||||
{Per fino amore vo sì letamente}.
|
||||
{Per fino amore uo sì letamente}.
|
||||
Cynus Pistoriensis:
|
||||
{Non spero che già mai per mia salute}.
|
||||
amicus eius:
|
||||
{Amor, che movi tua vertù da cielo}.
|
||||
Et licet hoc quod dictum est celeberrimum carmen, ut dignum est, videatur omnium aliorum, si eptasillabi aliqualem societatem assumat, dummodo principatum obtineat, clarius magisque sursum superbire videtur. Sed hoc ulterius elucidandum remaneat. Et dicimus eptasillabum sequi illud quod maximum est in celebritate. Post hoc pentasillabum et deinde trisillabum ordinamus. Neasillabum vero, quia triplicatum trisillabum videbatur, vel nunquam in honore fuit vel propter fastidium absolevit. Parisillabis vero propter sui ruditatem non utimur nisi raro: retinent enim naturam suorum numerorum, qui numeris imparibus quemadmodum materia forme, subsistunt.
|
||||
Et sic, recolligentes predicta, endecasillabum videtur esse superbissimum carmen: et hoc est quod querebamus. Nunc autem restat investigandum de constructionibus elatis et fastigiosis vocabulis; et demum, fustibus torquibusque paratis, promissum fascem, hoc est cantionem, quo modo viere quis debeat, instruemus.
|
||||
{Amor, che moui tua uertù da cielo}.
|
||||
Et licet hoc quod dictum est celeberrimum carmen, ut dignum est, uideatur omnium aliorum, si eptasillabi aliqualem societatem assumat, dummodo principatum obtineat, clarius magisque sursum superbire uidetur. Sed hoc ulterius elucidandum remaneat. Et dicimus eptasillabum sequi illud quod maximum est in celebritate. Post hoc pentasillabum et deinde trisillabum ordinamus. Neasillabum uero, quia triplicatum trisillabum uidebatur, uel nunquam in honore fuit uel propter fastidium absoleuit. Parisillabis uero propter sui ruditatem non utimur nisi raro: retinent enim naturam suorum numerorum, qui numeris imparibus quemadmodum materia forme, subsistunt.
|
||||
Et sic, recolligentes predicta, endecasillabum uidetur esse superbissimum carmen: et hoc est quod querebamus. Nunc autem restat inuestigandum de constructionibus elatis et fastigiosis uocabulis; et demum, fustibus torquibusque paratis, promissum fascem, hoc est cantionem, quo modo uiere quis debeat, instruemus.
|
||||
|
||||
Quia circa vulgare illustre nostra versatur intentio, quod nobilissimum est aliorum, et ea que digna sunt illo cantari discrevimus, que tria nobilissima sunt, ut superius est astructum, et modum cantionarium selegimus illis, tanquam aliorum modorum summum, et, ut ipsum perfectius edocere possimus, quedam iam preparavimus, stilum videlicet atque carmen, nunc de constructione agamus.
|
||||
Est enim sciendum quod constructionem vocamus regulatam compaginem dictionum, ut Aristotiles phylosophatus est tempore Alexandri. Sunt enim quinque hic dictiones compacte regulariter, et unam faciunt constructionem. Circa hanc quidem prius considerandum est quod constructionum alia congrua est, alia vero incongrua. Et quia, si primordium bene discretionis nostre recolimus, sola suprema venamur, nullum in nostra venatione locum habet incongrua, quia nec inferiorem gradum bonitatis promeruit. Pudeat ergo, pudeat ydiotas tantum audere deinceps ut ad cantiones prorumpant: quos non aliter deridemus quam cecum de coloribus distinguentem. Est ut videtur congrua quam sectamur.
|
||||
Sed non minoris difficultatis accedit discretio priusquam quam querimus actingamus, videlicet urbanitate plenissimam. Sunt etenim gradus constructionum quamplures: videlicet insipidus, qui est rudium, ut Petrus amat multum dominam Bertam. Est et pure sapidus, qui est rigidorum scolarium vel magistrorum, ut Piget me cunctis pietate maiorem, quicunque in exilio tabescentes patriam tantum sompniando revisunt; est et sapidus et venustus, qui est quorundam superficietenus rethoricam aurientium, ut Laudabilis discretio marchionis Estensis, et sua magnificentia preparata, cunctis illum facit esse dilectum; est et sapidus et venustus etiam et excelsus, qui est dictatorum illustrium, ut Eiecta maxima parte florum de sinu tuo, Florentia, nequicquam Trinacriam Totila secundus adivit. Hunc gradum constructionis excellentissimum nominamus, et hic est quem querimus cum suprema venemur, ut dictum est.
|
||||
Hoc solum illustres cantiones inveniuntur contexte, ut Gerardus:
|
||||
Quia circa uulgare illustre nostra uersatur intentio, quod nobilissimum est aliorum, et ea que digna sunt illo cantari discreuimus, que tria nobilissima sunt, ut superius est astructum, et modum cantionarium selegimus illis, tanquam aliorum modorum summum, et, ut ipsum perfectius edocere possimus, quedam iam preparauimus, stilum uidelicet atque carmen, nunc de constructione agamus.
|
||||
Est enim sciendum quod constructionem uocamus regulatam compaginem dictionum, ut Aristotiles phylosophatus est tempore Alexandri. Sunt enim quinque hic dictiones compacte regulariter, et unam faciunt constructionem. Circa hanc quidem prius considerandum est quod constructionum alia congrua est, alia uero incongrua. Et quia, si primordium bene discretionis nostre recolimus, sola suprema uenamur, nullum in nostra uenatione locum habet incongrua, quia nec inferiorem gradum bonitatis promeruit. Pudeat ergo, pudeat ydiotas tantum audere deinceps ut ad cantiones prorumpant: quos non aliter deridemus quam cecum de coloribus distinguentem. Est ut uidetur congrua quam sectamur.
|
||||
Sed non minoris difficultatis accedit discretio priusquam quam querimus actingamus, uidelicet urbanitate plenissimam. Sunt etenim gradus constructionum quamplures: uidelicet insipidus, qui est rudium, ut Petrus amat multum dominam Bertam. Est et pure sapidus, qui est rigidorum scolarium uel magistrorum, ut Piget me cunctis pietate maiorem, quicunque in exilio tabescentes patriam tantum sompniando reuisunt; est et sapidus et uenustus, qui est quorundam superficietenus rethoricam aurientium, ut Laudabilis discretio marchionis Estensis, et sua magnificentia preparata, cunctis illum facit esse dilectum; est et sapidus et uenustus etiam et excelsus, qui est dictatorum illustrium, ut Eiecta maxima parte florum de sinu tuo, Florentia, nequicquam Trinacriam Totila secundus adiuit. Hunc gradum constructionis excellentissimum nominamus, et hic est quem querimus cum suprema uenemur, ut dictum est.
|
||||
Hoc solum illustres cantiones inueniuntur contexte, ut Gerardus:
|
||||
{Si per mon Sobretots non fos}.
|
||||
Folquetus de Marsilia:
|
||||
{Tan mabellis lamoros pensamen}.
|
||||
|
|
@ -199,91 +199,91 @@ Namericus de Belnui:
|
|||
{Nuls hom non pot complir addrechamen}.
|
||||
Namericus de Peculiano:
|
||||
{Si com larbres che per sobrecarcar}.
|
||||
Rex Navarre:
|
||||
Rex Nauarre:
|
||||
{Ire damor que en mon cor repaire}.
|
||||
Iudex de Messana:
|
||||
{Anchor che laigua per lo foco lassi}.
|
||||
Guido GuinizeIli:
|
||||
{Tegno de folle mpresa a lo ver dire}.
|
||||
Guido Cavalcanti:
|
||||
{Poi che de doglia cor conven chio porti}.
|
||||
{Tegno de folle mpresa a lo uer dire}.
|
||||
Guido Caualcanti:
|
||||
{Poi che de doglia cor conuen chio porti}.
|
||||
Cynus de Pistorio:
|
||||
{Avegna che io aggia più per tempo}.
|
||||
{Auegna che io aggia più per tempo}.
|
||||
Amicus eius:
|
||||
{Amor che ne la mente mi ragiona}.
|
||||
Nec mireris, lector, de tot reductis autoribus ad memoriam: non enim hanc quam supremam vocamus constructionem nisi per huiusmodi exempla possumus indicare. Et fortassis utilissimum foret ad illam habituandam regulatos vidisse poetas, Virgilium videlicet, Ovidium Metamorfoseos, Statium atque Lucanum, nec non alios qui usi sunt altissimas prosas, ut Titum Livium, Plinium, Frontinum, Paulum Orosium, et multos alios quos amica sollicitudo nos visitare invitat. Subsistant igitur ignorantie sectatores Guictonem Aretinum et quosdam alios extollentes, nunquam in vocabulis atque constructione plebescere desuetos.
|
||||
Nec mireris, lector, de tot reductis autoribus ad memoriam: non enim hanc quam supremam uocamus constructionem nisi per huiusmodi exempla possumus indicare. Et fortassis utilissimum foret ad illam habituandam regulatos uidisse poetas, Uirgilium uidelicet, Ouidium Metamorfoseos, Statium atque Lucanum, nec non alios qui usi sunt altissimas prosas, ut Titum Liuium, Plinium, Frontinum, Paulum Orosium, et multos alios quos amica sollicitudo nos uisitare inuitat. Subsistant igitur ignorantie sectatores Guictonem Aretinum et quosdam alios extollentes, nunquam in uocabulis atque constructione plebescere desuetos.
|
||||
|
||||
Grandiosa modo vocabula sub prelato stilo digna consistere, successiva nostre progressionis presentia lucidari expostulat.
|
||||
Testamur proinde incipientes non minimum opus esse rationis discretionem vocabulorum habere, quoniam perplures eorum maneries inveniri posse videmus. Nam vocabulorum quedam puerilia, quedam muliebria, quedam virilia; et horum quedam silvestria, quedam urbana; et eorum que urbana vocamus, quedam pexa et lubrica, quedam yrsuta et reburra sentimus. Inter que quidem, pexa atque yrsuta sunt illa que vocamus grandiosa, lubrica vero et reburra vocamus illa que in superfluum sonant; quemadmodum in magnis operibus quedam magnanimitatis sunt opera, quedam fumi: ubi, licet in superficie quidam consideretur ascensus, ex quo limitata virtutis linea prevaricatur, bone rationi non ascensus sed per altera declivia ruina constabit.
|
||||
Intuearis ergo, lector, actente quantum ad exaceranda egregia verba te cribrare oportet: nam si vulgare illustre consideres, quo tragici debent uti poete vulgares, ut superius dictum est, quos informare intendimus, sola vocabula nobilissima in cribro tuo residere curabis. In quorum numero nec puerilia propter sui simplicitatem, ut mamma et babbo, mate et pate, nec muliebria propter sui mollitiem, ut dolciada et placevole, nec silvestria propter austeritatem, ut greggia et cetra, nec urbana lubrica et reburra, ut femina et corpo, ullo modo poteris conlocare. Sola etenim pexa yrsutaque urbana tibi restare videbis, que nobilissima sunt et membra vulgaris illustris. Et pexa vocamus illa que, trisillaba vel vicinissima trisillabitati, sine aspiratione, sine accentu acuto vel circumflexo, sine z vel x duplicibus, sine duarum liquidarum geminatione vel positione immediate post mutam, dolata quasi, loquentem cum quadam suavitate relinquunt: ut amore, donna, disio, virtute, donare, letitia, salute, securtate, defesa.
|
||||
Yrsuta quoque dicimus omnia, preter hec, que vel necessaria vel ornativa videntur vulgaris illustris. Et necessaria quidem appellamus que campsare non possumus, ut quedam monosillaba, ut si, no, me, te, sé, à, è, i, ò, u, interiectiones et alia multa. Ornativa vero dicimus omnia polisillaba que, mixta cum pexis, pulcram faciunt armoniam compaginis, quamvis asperitatem habeant aspirationis et accentus et duplicium et liquidarum et prolixitatis: ut terra, honore, speranza, gravitate, alleviato, impossibilità, impossibilitate, benaventuratissimo, inanimatissimamente, disaventuratissimamente, sovramagnificentissimamente, quod endecasillabum est. Posset adhuc inveniri plurium sillabarum vocabulum sive verbum, sed quia capacitatem omnium nostrorum carminum superexcedit, rationi presenti non videtur obnoxium, sicut est illud honorificabilitudinitate, quod duodena perficitur sillaba in vulgari et in gramatica tredena perficitur in duobus obliquis.
|
||||
Quomodo autem pexis yrsuta huiusmodi sint armonizanda per metra, inferius instruendum relinquimus. Et que iam dicta sunt de fastigiositate vocabulorum ingenue discretioni sufficiant.
|
||||
Grandiosa modo uocabula sub prelato stilo digna consistere, successiua nostre progressionis presentia lucidari expostulat.
|
||||
Testamur proinde incipientes non minimum opus esse rationis discretionem uocabulorum habere, quoniam perplures eorum maneries inueniri posse uidemus. Nam uocabulorum quedam puerilia, quedam muliebria, quedam uirilia; et horum quedam siluestria, quedam urbana; et eorum que urbana uocamus, quedam pexa et lubrica, quedam yrsuta et reburra sentimus. Inter que quidem, pexa atque yrsuta sunt illa que uocamus grandiosa, lubrica uero et reburra uocamus illa que in superfluum sonant; quemadmodum in magnis operibus quedam magnanimitatis sunt opera, quedam fumi: ubi, licet in superficie quidam consideretur ascensus, ex quo limitata uirtutis linea preuaricatur, bone rationi non ascensus sed per altera decliuia ruina constabit.
|
||||
Intuearis ergo, lector, actente quantum ad exaceranda egregia uerba te cribrare oportet: nam si uulgare illustre consideres, quo tragici debent uti poete uulgares, ut superius dictum est, quos informare intendimus, sola uocabula nobilissima in cribro tuo residere curabis. In quorum numero nec puerilia propter sui simplicitatem, ut mamma et babbo, mate et pate, nec muliebria propter sui mollitiem, ut dolciada et placeuole, nec siluestria propter austeritatem, ut greggia et cetra, nec urbana lubrica et reburra, ut femina et corpo, ullo modo poteris conlocare. Sola etenim pexa yrsutaque urbana tibi restare uidebis, que nobilissima sunt et membra uulgaris illustris. Et pexa uocamus illa que, trisillaba uel uicinissima trisillabitati, sine aspiratione, sine accentu acuto uel circumflexo, sine z uel x duplicibus, sine duarum liquidarum geminatione uel positione immediate post mutam, dolata quasi, loquentem cum quadam suauitate relinquunt: ut amore, donna, disio, uirtute, donare, letitia, salute, securtate, defesa.
|
||||
Yrsuta quoque dicimus omnia, preter hec, que uel necessaria uel ornatiua uidentur uulgaris illustris. Et necessaria quidem appellamus que campsare non possumus, ut quedam monosillaba, ut si, no, me, te, sé, à, è, i, ò, u, interiectiones et alia multa. Ornatiua uero dicimus omnia polisillaba que, mixta cum pexis, pulcram faciunt armoniam compaginis, quamuis asperitatem habeant aspirationis et accentus et duplicium et liquidarum et prolixitatis: ut terra, honore, speranza, grauitate, alleuiato, impossibilità, impossibilitate, benauenturatissimo, inanimatissimamente, disauenturatissimamente, souramagnificentissimamente, quod endecasillabum est. Posset adhuc inueniri plurium sillabarum uocabulum siue uerbum, sed quia capacitatem omnium nostrorum carminum superexcedit, rationi presenti non uidetur obnoxium, sicut est illud honorificabilitudinitate, quod duodena perficitur sillaba in uulgari et in gramatica tredena perficitur in duobus obliquis.
|
||||
Quomodo autem pexis yrsuta huiusmodi sint armonizanda per metra, inferius instruendum relinquimus. Et que iam dicta sunt de fastigiositate uocabulorum ingenue discretioni sufficiant.
|
||||
|
||||
Preparatis fustibus torquibusque ad fascem, nunc fasciandi tempus incumbit. Sed quia cuiuslibet operis cognitio precedere debet operationem, velut signum ante ammissionem sagipte vel iaculi, primo et principaliter qui sit iste fascis quem fasciare intendimus videamus.
|
||||
Fascis iste igitur, si bene comminiscimur omnia prelibata, cantio est. Quapropter quid sit cantio videamus, et quid intelligimus cum dicimus cantionem. Est enim cantio, secundum verum nominis significatum, ipse canendi actus vel passio, sicut lectio passio vel actus legendi. Sed divaricemus quod dictum est, utrum videlicet hec sit cantio prout est actus, vel prout est passio. Et circa hoc considerandum est quod cantio dupliciter accipi potest: uno modo secundum quod fabricatur ab autore suo, et sic est actio - et secundum istum modum Virgilius primo Eneidorum dicit Arma virumque cano -; alio modo secundum quod fabricata profertur vel ab autore vel ab alio quicunque sit, sive cum soni modulatione proferatur, sive non: et sic est passio. Nam tunc agitur; modo vero agere videtur in alium, et sic tunc alicuius actio, modo quoque passio alicuius videtur. Et quia prius agitur ipsa quam agat, magis, immo prorsus denominari videtur ab eo quod agitur, et est actio alicuius, quam ab eo quod agit in alios. Signum autem huius est quod nunquam dicimus Hec est cantio Petri eo quod ipsam proferat, sed eo quod fabricaverit illam.
|
||||
Preterea disserendum est utrum cantio dicatur fabricatio verborum armonizatorum, vel ipsa modulatio. Ad quod dicimus, quod nunquam modulatio dicitur cantio, sed sonus, vel tonus, vel nota, vel melos. Nullus enim tibicen, vel organista, vel cytharedus melodiam suam cantionem vocat, nisi in quantum nupta est alicui cantioni; sed armonizantes verba opera sua cantiones vocant, et etiam talia verba in cartulis absque prolatore iacentia cantiones vocamus. Et ideo cantio nichil aliud esse videtur quam actio completa dicentis verba modulationi armonizata: quapropter tam cantiones quas nunc tractamus, quam ballatas et sonitus et omnia cuiuscunque modi verba sunt armonizata vuigariter et regulariter, cantiones esse dicemus. Sed quia sola vulgaria ventilamus, regulata linquentes, dicimus vulgarium poematum unum esse suppremum, quod per superexcellentiam cantionem vocamus: quod autem suppremum quid sit cantio, in tertio huius libri capitulo est probatum. Et quoniam quod diffinitum est pluribus generale videtur, resumentes diffinitum iam generale vocabulum per quasdam differentias solum quod petimus distinguamus. Dicimus ergo quod cantio, in quantum per superexcellentiam dicitur, ut et nos querimus, est equalium stantiarum sine responsorio ad unam sententiam tragica coniugatio, ut nos ostendimus cum dicimus
|
||||
{Donne che avete intelletto damore}.
|
||||
Quod autem dicimus tragica coniugatio est quia, cum comice fiat hec coniugatio, cantilenam vocamus per diminutionem: de qua in quarto huius tractare intendimus.
|
||||
Et sic patet quid cantio sit, et prout accipitur generaliter et prout per superexcellentiam vocamus eam. Satis etiam patere videtur quid intelligimus cum cantionem vocamus, et per consequens quid sit ille fascis quem ligare molimur.
|
||||
Preparatis fustibus torquibusque ad fascem, nunc fasciandi tempus incumbit. Sed quia cuiuslibet operis cognitio precedere debet operationem, uelut signum ante ammissionem sagipte uel iaculi, primo et principaliter qui sit iste fascis quem fasciare intendimus uideamus.
|
||||
Fascis iste igitur, si bene comminiscimur omnia prelibata, cantio est. Quapropter quid sit cantio uideamus, et quid intelligimus cum dicimus cantionem. Est enim cantio, secundum uerum nominis significatum, ipse canendi actus uel passio, sicut lectio passio uel actus legendi. Sed diuaricemus quod dictum est, utrum uidelicet hec sit cantio prout est actus, uel prout est passio. Et circa hoc considerandum est quod cantio dupliciter accipi potest: uno modo secundum quod fabricatur ab autore suo, et sic est actio - et secundum istum modum Uirgilius primo Eneidorum dicit Arma uirumque cano -; alio modo secundum quod fabricata profertur uel ab autore uel ab alio quicunque sit, siue cum soni modulatione proferatur, siue non: et sic est passio. Nam tunc agitur; modo uero agere uidetur in alium, et sic tunc alicuius actio, modo quoque passio alicuius uidetur. Et quia prius agitur ipsa quam agat, magis, immo prorsus denominari uidetur ab eo quod agitur, et est actio alicuius, quam ab eo quod agit in alios. Signum autem huius est quod nunquam dicimus Hec est cantio Petri eo quod ipsam proferat, sed eo quod fabricauerit illam.
|
||||
Preterea disserendum est utrum cantio dicatur fabricatio uerborum armonizatorum, uel ipsa modulatio. Ad quod dicimus, quod nunquam modulatio dicitur cantio, sed sonus, uel tonus, uel nota, uel melos. Nullus enim tibicen, uel organista, uel cytharedus melodiam suam cantionem uocat, nisi in quantum nupta est alicui cantioni; sed armonizantes uerba opera sua cantiones uocant, et etiam talia uerba in cartulis absque prolatore iacentia cantiones uocamus. Et ideo cantio nichil aliud esse uidetur quam actio completa dicentis uerba modulationi armonizata: quapropter tam cantiones quas nunc tractamus, quam ballatas et sonitus et omnia cuiuscunque modi uerba sunt armonizata uuigariter et regulariter, cantiones esse dicemus. Sed quia sola uulgaria uentilamus, regulata linquentes, dicimus uulgarium poematum unum esse suppremum, quod per superexcellentiam cantionem uocamus: quod autem suppremum quid sit cantio, in tertio huius libri capitulo est probatum. Et quoniam quod diffinitum est pluribus generale uidetur, resumentes diffinitum iam generale uocabulum per quasdam differentias solum quod petimus distinguamus. Dicimus ergo quod cantio, in quantum per superexcellentiam dicitur, ut et nos querimus, est equalium stantiarum sine responsorio ad unam sententiam tragica coniugatio, ut nos ostendimus cum dicimus
|
||||
{Donne che auete intelletto damore}.
|
||||
Quod autem dicimus tragica coniugatio est quia, cum comice fiat hec coniugatio, cantilenam uocamus per diminutionem: de qua in quarto huius tractare intendimus.
|
||||
Et sic patet quid cantio sit, et prout accipitur generaliter et prout per superexcellentiam uocamus eam. Satis etiam patere uidetur quid intelligimus cum cantionem uocamus, et per consequens quid sit ille fascis quem ligare molimur.
|
||||
|
||||
Quia, ut dictum est, cantio est coniugatio stantiarum, ignorato quid sit stantia necesse est cantionem ignorare: nam ex diffinientium cognitione diffiniti resultat cognitio; et ideo consequenter de stantia est agendum, ut scilicet investigemus quid ipsa sit et quid per eam intelligere volumus.
|
||||
Et circa hoc sciendum est quod hoc vocabulum per solius artis respectum inventum est, videlicet ut in quo tota cantionis ars esset contenta, illud diceretur stantia, hoc est mansio capax sive receptaculum totius artis. Nam quemadmodum cantio est gremium totius sententie, sic stantia totam artem ingremiat; nec licet aliquid artis sequentibus arrogare, sed solam artem antecedentis induere. Per quod patet quod ipsa de qua loquimur erit congregatio sive compages omnium eorum que cantio sumit ab arte: quibus divaricatis, quam querimus descriptio innotescet.
|
||||
Tota igitur, scilicet ars cantionis, circa tria videtur consistere: primo circa cantus divisionem, secundo circa partium habitudinem, tertio circa numerum carminum et sillabarum. De rithimo vero mentionem non facimus, quia de propria cantionis arte non est. Licet enim in qualibet stantia rithimos innovare et eosdem reiterare ad libitum: quod, si de propria cantionis arte rithimus esset, minime liceret: quod dictum est. Si quid autem rithimi servare interest huius quod est ars, illud comprehenditur ibi cum dicimus partium habitudinem.
|
||||
Quia, ut dictum est, cantio est coniugatio stantiarum, ignorato quid sit stantia necesse est cantionem ignorare: nam ex diffinientium cognitione diffiniti resultat cognitio; et ideo consequenter de stantia est agendum, ut scilicet inuestigemus quid ipsa sit et quid per eam intelligere uolumus.
|
||||
Et circa hoc sciendum est quod hoc uocabulum per solius artis respectum inuentum est, uidelicet ut in quo tota cantionis ars esset contenta, illud diceretur stantia, hoc est mansio capax siue receptaculum totius artis. Nam quemadmodum cantio est gremium totius sententie, sic stantia totam artem ingremiat; nec licet aliquid artis sequentibus arrogare, sed solam artem antecedentis induere. Per quod patet quod ipsa de qua loquimur erit congregatio siue compages omnium eorum que cantio sumit ab arte: quibus diuaricatis, quam querimus descriptio innotescet.
|
||||
Tota igitur, scilicet ars cantionis, circa tria uidetur consistere: primo circa cantus diuisionem, secundo circa partium habitudinem, tertio circa numerum carminum et sillabarum. De rithimo uero mentionem non facimus, quia de propria cantionis arte non est. Licet enim in qualibet stantia rithimos innouare et eosdem reiterare ad libitum: quod, si de propria cantionis arte rithimus esset, minime liceret: quod dictum est. Si quid autem rithimi seruare interest huius quod est ars, illud comprehenditur ibi cum dicimus partium habitudinem.
|
||||
Quare sic colligere possumus ex predictis diffinientes, et dicere stantiam esse sub certo cantu et habitudine limitatam carminum et sillabarum compagem. Quare sic colligere possumus ex predictis diffinientes, et dicere stantiam esse sub certo cantu et habitudine limitatam carminum et sillabarum compagem.
|
||||
|
||||
Scientes quia rationale animal homo est et quia sensibilis anima et corpus est animal, et ignorantes de hac anima quid ea sit, vel de ipso corpore, perfectam hominis cognitionem habere non possumus: quia cognitionis perfectio uniuscuiusque terminatur ad ultima elementa, sicut magister sapientum in principio Physicorum testatur. Igitur ad habendam cantionis cognitionem quam inhiamus, nunc diffinientia suum diffiniens sub compendio ventilemus, et primo de cantu, deinde de habitudine, et postmodum de carminibus et sillabis percontemur.
|
||||
Dicimus ergo quod omnis stantia ad quandam odam recipiendam armonizata est. Sed in modis diversificari videntur. Quia quedam sunt sub una oda continua usque ad ultimum progressive, hoc est sine iteratione modulationis cuiusquam et sine diesi - diesim dicimus deductionem vergentem de una oda in aliam (hanc voltam vocamus, cum vulgus alloquimur) -; et huiusmodi stantia usus est fere in omnibus cantionibus suis Arnaldus Danielis, et nos eum secuti sumus cum diximus
|
||||
Scientes quia rationale animal homo est et quia sensibilis anima et corpus est animal, et ignorantes de hac anima quid ea sit, uel de ipso corpore, perfectam hominis cognitionem habere non possumus: quia cognitionis perfectio uniuscuiusque terminatur ad ultima elementa, sicut magister sapientum in principio Physicorum testatur. Igitur ad habendam cantionis cognitionem quam inhiamus, nunc diffinientia suum diffiniens sub compendio uentilemus, et primo de cantu, deinde de habitudine, et postmodum de carminibus et sillabis percontemur.
|
||||
Dicimus ergo quod omnis stantia ad quandam odam recipiendam armonizata est. Sed in modis diuersificari uidentur. Quia quedam sunt sub una oda continua usque ad ultimum progressiue, hoc est sine iteratione modulationis cuiusquam et sine diesi - diesim dicimus deductionem uergentem de una oda in aliam (hanc uoltam uocamus, cum uulgus alloquimur) -; et huiusmodi stantia usus est fere in omnibus cantionibus suis Arnaldus Danielis, et nos eum secuti sumus cum diximus
|
||||
{Al poco giorno e al gran cerchio dombra}.
|
||||
Quedam vero sunt diesim patientes: et diesis esse non potest, secundum quod eam appellamus, nisi reiteratio unius ode fiat, vel ante diesim, vel post, vel undique. Si ante diesim repetitio fiat, stantiam dicimus habere pedes; et duos habere decet, licet quandoque tres fiant, rarissime tamen. Si repetitio fiat post diesim, tunc dicimus stantiam habere versus. Si ante non fiat repetitio, stantiam dicimus habere frontem. Si post non fiat, dicimus habere sirma, sive caudam.
|
||||
Vide igitur, lector, quanta licentia data sit cantiones poetantibus, et considera cuius rei causa tam largum arbitrium usus sibi asciverit; et si recto calle ratio te duxerit, videbis auctoritatis dignitate sola quod dicimus esse concessum.
|
||||
Satis hinc innotescere potest quomodo cantionis ars circa cantus divisionem consistat; et ideo ad habitudinem procedamus.
|
||||
Quedam uero sunt diesim patientes: et diesis esse non potest, secundum quod eam appellamus, nisi reiteratio unius ode fiat, uel ante diesim, uel post, uel undique. Si ante diesim repetitio fiat, stantiam dicimus habere pedes; et duos habere decet, licet quandoque tres fiant, rarissime tamen. Si repetitio fiat post diesim, tunc dicimus stantiam habere uersus. Si ante non fiat repetitio, stantiam dicimus habere frontem. Si post non fiat, dicimus habere sirma, siue caudam.
|
||||
Uide igitur, lector, quanta licentia data sit cantiones poetantibus, et considera cuius rei causa tam largum arbitrium usus sibi asciuerit; et si recto calle ratio te duxerit, uidebis auctoritatis dignitate sola quod dicimus esse concessum.
|
||||
Satis hinc innotescere potest quomodo cantionis ars circa cantus diuisionem consistat; et ideo ad habitudinem procedamus.
|
||||
|
||||
Videtur nobis hec quam habitudinem dicimus maxima pars eius quod artis est; hec etenim circa cantus divisionem atque contextum carminum et rithimorum relationem consistit; quapropter diligentissime videtur esse tractanda.
|
||||
Incipientes igitur dicimus quod frons cum versibus, pedes cum cauda vel sirmate, nec non pedes cum versibus, in stantia se diversimode habere possunt. Nam quandoque frons versus excedit in sillabis et carminibus, vel excedere potest; et dicimus potest quoniam habitudinem hanc adhuc non vidimus. Quandoque in carminibus excedere et in sillabis superari potest, ut si frons esset pentametra et quilibet versus esset dimeter, et metra frontis eptasillaba et versus endecasillaba essent. Quandoque versus frontem superant sillabis et carminibus, ut in illa quam dicimus,
|
||||
{Tragemi de la mente Amor la stiva}.
|
||||
fuit hec tetrametra frons, tribus endecasillabis et uno eptasillabo contexta; non etenim potuit in pedes dividi, cum equalitas carminum et sillabarum requiratur in pedibus inter se, et etiam in versibus inter se. Et quemadmodum dicimus de fronte, dicimus et de versibus. Possent etenim versus frontem superare carminibus, et sillabis superari, puta si versus duo essent et uterque trimeter, et eptasillaba metra, et frons esset pentametra, duobus endecasillabis et tribus eptasillabis contexta.
|
||||
Quandoque vero pedes caudam superant carminibus et sillabis, ut in illa quam diximus
|
||||
{Amor, che movi tua virtù da cielo}.
|
||||
Uidetur nobis hec quam habitudinem dicimus maxima pars eius quod artis est; hec etenim circa cantus diuisionem atque contextum carminum et rithimorum relationem consistit; quapropter diligentissime uidetur esse tractanda.
|
||||
Incipientes igitur dicimus quod frons cum uersibus, pedes cum cauda uel sirmate, nec non pedes cum uersibus, in stantia se diuersimode habere possunt. Nam quandoque frons uersus excedit in sillabis et carminibus, uel excedere potest; et dicimus potest quoniam habitudinem hanc adhuc non uidimus. Quandoque in carminibus excedere et in sillabis superari potest, ut si frons esset pentametra et quilibet uersus esset dimeter, et metra frontis eptasillaba et uersus endecasillaba essent. Quandoque uersus frontem superant sillabis et carminibus, ut in illa quam dicimus,
|
||||
{Tragemi de la mente Amor la stiua}.
|
||||
fuit hec tetrametra frons, tribus endecasillabis et uno eptasillabo contexta; non etenim potuit in pedes diuidi, cum equalitas carminum et sillabarum requiratur in pedibus inter se, et etiam in uersibus inter se. Et quemadmodum dicimus de fronte, dicimus et de uersibus. Possent etenim uersus frontem superare carminibus, et sillabis superari, puta si uersus duo essent et uterque trimeter, et eptasillaba metra, et frons esset pentametra, duobus endecasillabis et tribus eptasillabis contexta.
|
||||
Quandoque uero pedes caudam superant carminibus et sillabis, ut in illa quam diximus
|
||||
{Amor, che moui tua uirtù da cielo}.
|
||||
Quandoque pedes a sirmate superantur in toto, ut in illa quam diximus
|
||||
{Donna pietosa e di novella etate}.
|
||||
Et quemadmodum diximus frontem posse superare carminibus, sillabis superatam (et e converso), sic de sirmate dicimus.
|
||||
Pedes quoque versus in numero superant et superantur ab hiis: possunt enim esse in stantia tres pedes et duo versus, et tres versus et duo pedes; nec hoc numero limitamur, quin liceat plures et pedes et versus simul contexere. Et quemadmodum de victoria carminum et sillabarum diximus inter alia, nunc etiam inter pedes et versus dicimus; nam eodem modo vinci et vincere possunt.
|
||||
Nec pretermictendum est quod nos e contrario regulatis poetis pedes accipimus, quia illi carmen ex pedibus, nos vero ex carminibus pedem constare dicimus, ut satis evidenter apparet. Nec etiam pretermictendum est quin iterum asseramus pedes ab invicem necessario carminum et sillabarum equalitatem et habitudinem accipere, quia non aliter cantus repetitio fieri posset. Hoc idem in versibus esse servandum astruimus.
|
||||
{Donna pietosa e di nouella etate}.
|
||||
Et quemadmodum diximus frontem posse superare carminibus, sillabis superatam (et e conuerso), sic de sirmate dicimus.
|
||||
Pedes quoque uersus in numero superant et superantur ab hiis: possunt enim esse in stantia tres pedes et duo uersus, et tres uersus et duo pedes; nec hoc numero limitamur, quin liceat plures et pedes et uersus simul contexere. Et quemadmodum de uictoria carminum et sillabarum diximus inter alia, nunc etiam inter pedes et uersus dicimus; nam eodem modo uinci et uincere possunt.
|
||||
Nec pretermictendum est quod nos e contrario regulatis poetis pedes accipimus, quia illi carmen ex pedibus, nos uero ex carminibus pedem constare dicimus, ut satis euidenter apparet. Nec etiam pretermictendum est quin iterum asseramus pedes ab inuicem necessario carminum et sillabarum equalitatem et habitudinem accipere, quia non aliter cantus repetitio fieri posset. Hoc idem in uersibus esse seruandum astruimus.
|
||||
|
||||
Est etiam, ut superius dictum est, habitudo quedam quam carmina contexendo considerare debemus: et ideo rationem faciamus de illa, repetentes proinde que superius de carminibus diximus.
|
||||
In usu nostro maxime tria carmina frequentando prerogativam habere videntur, endecasillabum scilicet, eptasillabum et pentasillabum; que trisillabum ante alia sequi astruximus. Horum prorsus, cum tragice poetari conamur, endecasillabum propter quandam excellentiam in contextu vincendi privilegium promeretur. Nam quedam stantia est que solis endecasillabis gaudet esse contexta, ut illa Guidonis de Florentia
|
||||
{Donna me prega, perchio volglio dire};
|
||||
In usu nostro maxime tria carmina frequentando prerogatiuam habere uidentur, endecasillabum scilicet, eptasillabum et pentasillabum; que trisillabum ante alia sequi astruximus. Horum prorsus, cum tragice poetari conamur, endecasillabum propter quandam excellentiam in contextu uincendi priuilegium promeretur. Nam quedam stantia est que solis endecasillabis gaudet esse contexta, ut illa Guidonis de Florentia
|
||||
{Donna me prega, perchio uolglio dire};
|
||||
et etiam nos dicimus
|
||||
{Donne chavete intelletto damore}.
|
||||
Hoc etiam Yspani usi sunt - et dico Yspanos qui poetati sunt in vulgari oc: Namericus de Belnui,
|
||||
{Donne chauete intelletto damore}.
|
||||
Hoc etiam Yspani usi sunt - et dico Yspanos qui poetati sunt in uulgari oc: Namericus de Belnui,
|
||||
{Nuls hom non pot complir adrechamen}.
|
||||
Quedam est in qua tantum eptasillabum intexitur unum: et hoc esse non potest nisi ubi frons est vel cauda, quoniam, ut dictum est, in pedibus atque versibus actenditur equalitas carminum et sillabarum. Propter quod etiam nec numerus impar carminum potest esse ubi frons vel cauda non est; sed ubi hec sunt, vel altera sola, pari et impari numero in carminibus licet uti ad libitum. Et sicut quedam stantia est uno solo eptasillabo conformata, sic duobus, tribus, quatuor, quinque videtur posse contexi, dummodo in tragico vincat endecasillabum et principiet. Verumtamen quosdam ab eptasillabo tragice principiasse invenimus, videlicet Guidonem Guinizelli, Guidonem de Ghisileriis et Fabrutium Bononienses:
|
||||
Quedam est in qua tantum eptasillabum intexitur unum: et hoc esse non potest nisi ubi frons est uel cauda, quoniam, ut dictum est, in pedibus atque uersibus actenditur equalitas carminum et sillabarum. Propter quod etiam nec numerus impar carminum potest esse ubi frons uel cauda non est; sed ubi hec sunt, uel altera sola, pari et impari numero in carminibus licet uti ad libitum. Et sicut quedam stantia est uno solo eptasillabo conformata, sic duobus, tribus, quatuor, quinque uidetur posse contexi, dummodo in tragico uincat endecasillabum et principiet. Uerumtamen quosdam ab eptasillabo tragice principiasse inuenimus, uidelicet Guidonem Guinizelli, Guidonem de Ghisileriis et Fabrutium Bononienses:
|
||||
{Di fermo sofferire},
|
||||
et
|
||||
{Donna, lo fermo core},
|
||||
et
|
||||
{Lo meo lontano gire};
|
||||
et quosdam alios. Sed si ad eorum sensum subtiliter intrare velimus, non sine quodam elegie umbraculo hec tragedia processisse videbitur. De pentasillabo quoque non sic concedimus: in dictamine magno sufficit enim unicum pentasillabum in tota stantia conseri, vel duo ad plus in pedibus; et dico pedibus propter necessitatem qua pedibus, versibusque, cantatur. Minime autem trisillabum in tragico videtur esse sumendum per se subsistens: et dico per se subsistens quia per quandam rithimorum repercussionem frequenter videtur assumptum, sicut inveniri potest in illa Guidonis Florentini,
|
||||
et quosdam alios. Sed si ad eorum sensum subtiliter intrare uelimus, non sine quodam elegie umbraculo hec tragedia processisse uidebitur. De pentasillabo quoque non sic concedimus: in dictamine magno sufficit enim unicum pentasillabum in tota stantia conseri, uel duo ad plus in pedibus; et dico pedibus propter necessitatem qua pedibus, uersibusque, cantatur. Minime autem trisillabum in tragico uidetur esse sumendum per se subsistens: et dico per se subsistens quia per quandam rithimorum repercussionem frequenter uidetur assumptum, sicut inueniri potest in illa Guidonis Florentini,
|
||||
{Donna me prega},
|
||||
et in illa quam diximus,
|
||||
{Poscia chAmor del tutto mha lasciato}.
|
||||
Nec per se ibi carmen est omnino, sed pars endecasillabi tantum, ad rithimum precedentis carminis velut eco respondens.
|
||||
Hoc etiam precipue actendendum est circa carminum habitudinem, quod, si eptasillabum interseratur in primo pede, quem situm accipit ibi, eundem resumat in altero: puta, si pes trimeter primum et ultimum carmen endecasillabum habet et medium, hoc est secundum, eptasillabum, et pes alter habeat secundum eptasillabum et extrema endecasillaba: non aliter ingeminatio cantus fieri posset, ad quam pedes fiunt, ut dictum est; et per consequens pedes esse non possent. Et quemadmodum de pedibus, dicimus et de versibus: in nullo enim pedes et versus differre videmus nisi in situ, quia hii ante, hii post diesim stantie nominantur. Et etiam quemadmodum de trimetro pede, et de omnibus aliis servandum esse asserimus; et sicut de uno eptasillabo, sic de pluribus et de pentasillabo et omni alio dicimus.
|
||||
Satis hinc, lector, elicere sufficienter potes qua qualitate tibi carminum habituanda sit stantia habitudinemque circa carmina considerandam videre.
|
||||
Nec per se ibi carmen est omnino, sed pars endecasillabi tantum, ad rithimum precedentis carminis uelut eco respondens.
|
||||
Hoc etiam precipue actendendum est circa carminum habitudinem, quod, si eptasillabum interseratur in primo pede, quem situm accipit ibi, eundem resumat in altero: puta, si pes trimeter primum et ultimum carmen endecasillabum habet et medium, hoc est secundum, eptasillabum, et pes alter habeat secundum eptasillabum et extrema endecasillaba: non aliter ingeminatio cantus fieri posset, ad quam pedes fiunt, ut dictum est; et per consequens pedes esse non possent. Et quemadmodum de pedibus, dicimus et de uersibus: in nullo enim pedes et uersus differre uidemus nisi in situ, quia hii ante, hii post diesim stantie nominantur. Et etiam quemadmodum de trimetro pede, et de omnibus aliis seruandum esse asserimus; et sicut de uno eptasillabo, sic de pluribus et de pentasillabo et omni alio dicimus.
|
||||
Satis hinc, lector, elicere sufficienter potes qua qualitate tibi carminum habituanda sit stantia habitudinemque circa carmina considerandam uidere.
|
||||
|
||||
Rithimorum quoque relationi vacemus, nichil de rithimo secundum se modo tractantes; proprium enim eorum tractatum in posterum prorogamus, cum de mediocri poemate intendemus.
|
||||
In principio igitur huius capituli quedam resecanda videntur. Unum est stantia sine rithimo, in qua nulla rithimorum habitudo actenditur; et huiusmodi stantiis usus est Arnaldus Danielis frequentissime, velut ibi:
|
||||
Rithimorum quoque relationi uacemus, nichil de rithimo secundum se modo tractantes; proprium enim eorum tractatum in posterum prorogamus, cum de mediocri poemate intendemus.
|
||||
In principio igitur huius capituli quedam resecanda uidentur. Unum est stantia sine rithimo, in qua nulla rithimorum habitudo actenditur; et huiusmodi stantiis usus est Arnaldus Danielis frequentissime, uelut ibi:
|
||||
{Sem fos Amor de joi donar};
|
||||
et nos dicimus
|
||||
{Al poco giorno}.
|
||||
Aliud est stantia cuius omnia carmina eundem rithimum reddunt, in qua superfluum esse constat habitudinem querere. Sic proinde restat circa rithimos mixtos debere insisti.
|
||||
Et primo sciendum est quod in hoc amplissimam sibi licentiam fere omnes assumunt, et ex hoc maxime totius armonie dulcedo intenditur. Sunt etenim quidam qui non omnes quandoque desinentias carminum rithimantur in eadem stantia, sed easdem repetunt sive rithimantur in aliis, sicut fuit Gottus Mantuanus, qui suas multas et bonas cantiones nobis oretenus intimavit. Hic semper in stantia unum carmen incomitatum texebat, quod clavem vocabat; et sicut de uno licet, licet etiam de duobus, et forte de pluribus.
|
||||
Quidam alii sunt, et fere omnes cantionum inventores, qui nullum in stantia carmen incomitatum relinquunt quin sibi rithimi concrepantiam reddant, vel unius vel plurium. Et quidam diversos faciunt esse rithimos eorum que post diesim carmina sunt a rithimis eorum que sunt ante; quidam vero non sic, sed desinentias anterioris stantie inter postera carmina referentes intexunt. Sepissime tamen hoc fit in desinentia primi posteriorum, quam plerique rithimantur ei que est priorum posterioris; quod non aliud esse videtur quam quedam ipsius stantie. concatenatio pulcra. De rithimorum quoque habitudine, prout sunt in fronte vel in cauda, videtur omnis optata licentia concedenda; pulcerrime tamen se habent ultimorum carminum desinentie si cum rithimo in silentium cadant.
|
||||
In pedibus vero cavendum est; et habitudinem quandam servatam esse invenimus. Et, discretionem facientes, dicimus quod pes vel pari vel impari metro completur; et utrobique comitata et incomitata desinentia esse potest; nam in pari metro nemo dubitat; in alio vero, si quis dubius est, recordetur ea que diximus in preinmediato capitulo de trisillabo, quando pars existens endecasillabi velut eco respondet. Et si in altero pedum exsortem rithimi desinentiam esse contingat, omnimode in altero sibi instauratio fiat. Si vero quelibet desinentia in altero pede rithimi consortium habeat, in altero prout libet referre vel innovare desinentias licet, vel totaliter vel in parte, dumtaxat precedentium ordo servetur in totum; puta, si extreme desinentie trimetri, hoc est prima et ultima, concrepabunt in primo pede, sic secundi extremas desinentias convenit concrepare; et qualem se in primo media videt, comitatam quidem vel incomitatam, talis in secundo resurgat; et sic de aliis pedibus est servandum. In versibus quoque fere semper hac lege perfruimur; et fere dicimus quia propter concatenationem prenotatam et combinationem desinentiarum ultimarum quandoque ordinem iam dictum perverti contingit.
|
||||
Preterea nobis bene convenire videtur ut que cavenda sunt circa rithimos huic appendamus capitulo, cum in isto libro nichil ulterius de rithimorum doctrina tangere intendamus. Tria ergo sunt que circa rithimorum positionem potiri dedecet aulice poetantem: nimia scilicet eiusdem rithimi repercussio, nisi forte novum aliquid atque intentatum artis hoc sibi preroget; ut nascentis militie dies, qui cum nulla prerogativa suam indignatur preferire dietam: hoc etenim nos tacere nisi sumus ibi,
|
||||
{Amor, tu vedi ben che questa donna};
|
||||
secundum vero est ipsa inutilis equivocatio, que semper sententie quicquam derogare videtur; et tertium est rithimorum asperitas, nisi forte sit lenitati permixta: nam lenium asperorumque rithimorum mixtura ipsa tragedia nitescit.
|
||||
Et primo sciendum est quod in hoc amplissimam sibi licentiam fere omnes assumunt, et ex hoc maxime totius armonie dulcedo intenditur. Sunt etenim quidam qui non omnes quandoque desinentias carminum rithimantur in eadem stantia, sed easdem repetunt siue rithimantur in aliis, sicut fuit Gottus Mantuanus, qui suas multas et bonas cantiones nobis oretenus intimauit. Hic semper in stantia unum carmen incomitatum texebat, quod clauem uocabat; et sicut de uno licet, licet etiam de duobus, et forte de pluribus.
|
||||
Quidam alii sunt, et fere omnes cantionum inuentores, qui nullum in stantia carmen incomitatum relinquunt quin sibi rithimi concrepantiam reddant, uel unius uel plurium. Et quidam diuersos faciunt esse rithimos eorum que post diesim carmina sunt a rithimis eorum que sunt ante; quidam uero non sic, sed desinentias anterioris stantie inter postera carmina referentes intexunt. Sepissime tamen hoc fit in desinentia primi posteriorum, quam plerique rithimantur ei que est priorum posterioris; quod non aliud esse uidetur quam quedam ipsius stantie. concatenatio pulcra. De rithimorum quoque habitudine, prout sunt in fronte uel in cauda, uidetur omnis optata licentia concedenda; pulcerrime tamen se habent ultimorum carminum desinentie si cum rithimo in silentium cadant.
|
||||
In pedibus uero cauendum est; et habitudinem quandam seruatam esse inuenimus. Et, discretionem facientes, dicimus quod pes uel pari uel impari metro completur; et utrobique comitata et incomitata desinentia esse potest; nam in pari metro nemo dubitat; in alio uero, si quis dubius est, recordetur ea que diximus in preinmediato capitulo de trisillabo, quando pars existens endecasillabi uelut eco respondet. Et si in altero pedum exsortem rithimi desinentiam esse contingat, omnimode in altero sibi instauratio fiat. Si uero quelibet desinentia in altero pede rithimi consortium habeat, in altero prout libet referre uel innouare desinentias licet, uel totaliter uel in parte, dumtaxat precedentium ordo seruetur in totum; puta, si extreme desinentie trimetri, hoc est prima et ultima, concrepabunt in primo pede, sic secundi extremas desinentias conuenit concrepare; et qualem se in primo media uidet, comitatam quidem uel incomitatam, talis in secundo resurgat; et sic de aliis pedibus est seruandum. In uersibus quoque fere semper hac lege perfruimur; et fere dicimus quia propter concatenationem prenotatam et combinationem desinentiarum ultimarum quandoque ordinem iam dictum peruerti contingit.
|
||||
Preterea nobis bene conuenire uidetur ut que cauenda sunt circa rithimos huic appendamus capitulo, cum in isto libro nichil ulterius de rithimorum doctrina tangere intendamus. Tria ergo sunt que circa rithimorum positionem potiri dedecet aulice poetantem: nimia scilicet eiusdem rithimi repercussio, nisi forte nouum aliquid atque intentatum artis hoc sibi preroget; ut nascentis militie dies, qui cum nulla prerogatiua suam indignatur preferire dietam: hoc etenim nos tacere nisi sumus ibi,
|
||||
{Amor, tu uedi ben che questa donna};
|
||||
secundum uero est ipsa inutilis equiuocatio, que semper sententie quicquam derogare uidetur; et tertium est rithimorum asperitas, nisi forte sit lenitati permixta: nam lenium asperorumque rithimorum mixtura ipsa tragedia nitescit.
|
||||
Et hec de arte, prout habitudinem respicit, tanta sufficiant.
|
||||
|
||||
Ex quo duo que sunt artis in cantione satis sufficienter tractavimus, nunc de tertio videtur esse tractandum, videlicet de numero carminum et sillabarum. Et primo secundum totam stantiam videre oportet aliquid; deinde secundum partes eius videbimus.
|
||||
Nostra igitur primo refert discretionem facere inter ea que canenda occurrunt, quia quedam stantie prolixitatem videntur appetere, quedam non. Nam cum ea que dicimus cuncta vel circa dextrum aliquid vel sinistrum canamus - ut quandoque persuasorie quandoque dissuasorie, quandoque gratulanter quandoque yronice, quandoque laudabiliter quandoque contemptive canere contingit -, que circa sinistra sunt verba semper ad extremum festinent, et alia decenti prolixitate passim veniant ad extremum.
|
||||
Ex quo duo que sunt artis in cantione satis sufficienter tractauimus, nunc de tertio uidetur esse tractandum, uidelicet de numero carminum et sillabarum. Et primo secundum totam stantiam uidere oportet aliquid; deinde secundum partes eius uidebimus.
|
||||
Nostra igitur primo refert discretionem facere inter ea que canenda occurrunt, quia quedam stantie prolixitatem uidentur appetere, quedam non. Nam cum ea que dicimus cuncta uel circa dextrum aliquid uel sinistrum canamus - ut quandoque persuasorie quandoque dissuasorie, quandoque gratulanter quandoque yronice, quandoque laudabiliter quandoque contemptiue canere contingit -, que circa sinistra sunt uerba semper ad extremum festinent, et alia decenti prolixitate passim ueniant ad extremum.
|
||||
|
|
@ -1,188 +0,0 @@
|
|||
Reverendissimo in Christo patri dominorum suorum carissimo domino Nicholao miseratione celesti Ostiensi et Vallatrensi episcopo, Apostolice Sedis legato, necnon in Tuscia Romandiola et Marchia Trivisiana et partibus circum adiacentibus paciario per sacrosanctam Ecclesiam ordinato, devotissimi filii A. capitaneus, Consilium et Universitas partis Alborum de Florentia semetipsos devotissime atque promptissime recommendant.
|
||||
Preceptis salutaribus moniti et Apostolica pietate rogati, sacre vocis contextui, quem misistis post cara nobis consilia, respondemus. Et si negligentie sontes aut ignavie censeremur ob iniuriam tarditatis, citra iudicium discretio sancta vestra preponderet; et quantis qualibusque consiliis et responsis, observata sinceritate consortii, nostra Fraternitas decenter procedendo indigeat, et examinatis que tangimus, ubi forte contra debitam celeritatem defecisse despicimur, ut affluentia vestre Benignitatis indulgeat deprecamur.
|
||||
Ceu filii non ingrati litteras igitur pie vestre Paternitatis aspeximus, que totius nostri desiderii personantes exordia, subito mentes nostras tanta letitia perfuderunt, quantam nemo valeret seu verbo seu cogitatione metiri.
|
||||
Nam quam, fere pre desiderio sompniantes, inhiabamus patrie sanitatem, vestrarum litterarum series plusquam semel sub paterna monitione polluxit.
|
||||
Et ad quid aliud in civile bellum corruimus, quid aliud candida nostra signa petebant, et ad quid aliud enses et tela nostra rubebant, nisi ut qui civilia iura temeraria voluptate truncaverant, et iugo pie legis colla submitterent, et ad pacem patrie cogerentur?
|
||||
Quippe nostre intentionis cuspis legiptima, de nervo quem tendebamus prorumpens, quietem solam et libertatem populi Florentini petebat; petit, atque petet in posterum.
|
||||
Quod si tam gratissimo nobis beneficio vigilatis, et adversarios nostros, prout sancta conamina vestra voluerint, ad sulcos bone civilitatis intenditis remeare, quis vobis dignas grates persolvere attentabit? Nec opis est nostre, pater, nec quicquid Florentine gentis reperitur in terris. Sed si qua celo est pietas que talia remuneranda prospiciat, illa vobis premia digna ferat, qui tante urbis misericordiam induistis et ad sedanda civium profana litigia festinatis.
|
||||
Sane, cum per sancte religionis virum fratrem L. civilitatis persuasorem et pacis, premoniti atque requisiti sumus instanter pro vobis, quemadmodum et ipse vestre littere continebant, ut ab omni guerrarum insultu cessaremus et usu, et nos ipsos in paternas manus vestras exhiberemus in totum, nos filii devotissimi vobis et pacis amatores et iusti, exuti iam gladiis, arbitrio vestro spontanea et sincera voluntate subimus, ceu relatu prefati vestri nuntii fratris L. narrabitur, et per publica instrumenta solempniter celebrata liquebit.
|
||||
Idcirco pietati clementissime vestre filiali voce affectuosissime supplicamus quatenus illam diu exagitatam Florentiam sopore tranquillitatis et pacis irrigare velitis, eiusque semper populum defensantes nos et que nostri sunt iuris, ut pius pater, commendatos habere; qui velud a patrie caritate nunquam destitimus, sic de preceptorum vestrorum limitibus nunquam exorbitare intendimus, sed semper tam debite quam devote quibuscunque vestris obedire mandatis.
|
||||
|
||||
Patruus vester Alexander, comes illustris, qui diebus proximis celestem unde venerat secundum spiritum remeavit ad patriam, dominus meus erat et memoria eius usquequo sub tempore vivam dominabitur michi, quando magnificentia sua, que super astra nunc affluenter dignis premiis muneratur, me sibi ab annosis temporibus sponte sua fecit esse subiectum. Hec equidem, cunctis aliis virtutibus comitata in illo, suum nomen pre titulis Ytalorum, ereum illustrabat.
|
||||
Et quid aliud heroica sua signa dicebant, nisi *scuticam vitiorum fugatricem ostendimus*? Argenteas etenim scuticas in purpureo deferebat extrinsecus, et intrinsecus mentem in amore virtutum vitia repellentem.
|
||||
Doleat ergo, doleat progenies maxima Tuscanorum, que tanto viro fulgebat, et doleant omnes amici eius et subditi, quorum spem mors crudeliter verberavit; inter quos ultimos me miserum dolere oportet, qui a patria pulsus et exul inmeritus infortunia mea rependens continuo, cara spe memet consolabar in illo.
|
||||
Sed quanquam sensualibus amissis doloris amaritudo incumbat, si considerentur intellectualia que supersunt sane mentis; oculis lux dulcis consolationis exoritur.
|
||||
Nam qui virtutem honorabat in terris, nunc a Virtutibus honoratur in celis; et qui Romane aule palatinus erat in Tuscia, nunc regie sempiterne aulicus preelectus in superna Ierusalem cum beatorum principibus gloriatur.
|
||||
Quapropter, carissimi domini mei, supplici exhortatione vos deprecor quatenus modice dolere velitis et sensualia postergare, nisi prout vobis exemplaria esse possunt; et quemadmodum ipse iustissimus bonorum sibi vos instituit in heredes, sic ipsi vos, tanquam proximiores ad illum, mores eius egregios induatis.
|
||||
Ego autem, preter hec, me vestrum vestre discretioni excuso de absentia lacrimosis exequiis; quia nec negligentia neve ingratitudo me tenuit, sed inopina paupertas quam fecit exilium.
|
||||
Hec etenim, velud effera persecutrix, equis armisque vacantem iam sue captivitatis me detrusit in antrum, et nitentem cunctis exsurgere viribus, hucusque prevalens, impia retinere molitur.
|
||||
|
||||
Exulanti Pistoriensi Florentinus exul inmeritus per tempora diuturna salutem et perpetue caritatis ardorem.
|
||||
Eructuavit incendium tue dilectionis verbum confidentie vehementis ad me, in quo consuluisti, carissime, utrum de passione in passionem possit anima transformari: de passione in passionem dico secundum eandem potentiam et obiecta diversa numero sed non specie; quod quamvis ex ore tuo iustius prodire debuerat, nichilominus me illius auctorem facere voluisti, ut in declaratione rei nimium dubitate titulum mei nominis ampliares.
|
||||
Hoc etenim, cum cognitum, quam acceptum quamque gratum extiterit, absque importuna diminutione verba non caperent: ideo, causa conticentie huius inspecta, ipse quod non exprimitur metiaris.
|
||||
Redditur, ecce, sermo Calliopeus inferius, quo sententialiter canitur, quanquam transumptive more poetico signetur intentum, amorem huius posse torpescere atque denique interire, nec non huius, quod corruptio unius generatio sit alterius, in anima reformari.
|
||||
Et fides huius, quanquam sit ab experientia persuasum, ratione potest et autoritate muniri. Omnis namque potentia que post corruptionem unius actus non deperit, naturaliter reservatur in alium: ergo potentie sensitive, manente organo, per corruptionem unius actus non depereunt, et naturaliter reservantur in alium. Cum igitur potentia concupiscibilis, que sedes amoris est, sit potentia sensitiva, manifestum est quod post corruptionem unius passionis qua in actum reducitur, in alium reservatur.
|
||||
Maior et minor propositio sillogismi, quarum facilis patet introitus, tue diligentie relinquantur probande
|
||||
Autoritatem vero Nasonis, quarto De Rerum Transformatione, que directe atque ad litteram propositum respicit, superest ut intueare; scilicet ubi tradit autor equidem in fabula trium sororum contemtricum in semine Semeles, ad Solem loquens, qui, nymphis aliis derelictis atque neglectis in quas prius exarserat, noviter Leucothoen diligebat *Quid nunc, Yperione nate*, et reliqua.
|
||||
Sub hoc, frater carissime, ad prudentiam, qua contra Rhamnusie spicula sis patiens, te exhortor. Perlege, deprecor, Fortuitorum Remedia, que ab inclitissimo phylosophorum Seneca nobis velut a patre filiis ministrantur, et illud de memoria sana tua non defluat: *Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret*.
|
||||
|
||||
Ne lateant dominum vincula servi sui, quam affectus gratuitas dominantis, et ne alia relata pro aliis, que falsarum oppinionum seminaria frequentius esse solent, negligentem predicent carceratum, ad conspectum Magnificentie vestre presentis oraculi seriem placuit destinare.
|
||||
Igitur michi a limine suspirate postea curie separato, in qua, velud sepe sub admiratione vidistis, fas fuit sequi libertatis officia, cum primum pedes iuxta Sarni fluenta securus et incautus defigerem, subito heu! mulier, ceu fulgur descendens, apparuit, nescio quomodo, meis auspitiis undique moribus et forma conformis.
|
||||
O quam in eius apparitione obstupui! Sed stupor subsequentis tonitrui terrore cessavit. Nam sicut diurnis coruscationibus illico succedunt tonitrua, sic inspecta flamma pulcritudinis huius, Amor terribilis et imperiosus me tenuit. Atque hic ferox, tanquam dominus pulsus a patria post longum exilium sola in sua repatrians, quicquid eius contrarium fuerat intra me, vel occidit vel expulit vel ligavit.
|
||||
Occidit ergo propositum illud laudabile quo a mulieribus suisque cantibus abstinebam; ac meditationes assiduas, quibus tam celestia quam terrestria intuebar, quasi suspectas, impie relegavit; et denique, ne contra se amplius anima rebellaret, liberum meum ligavit arbitrium, ut non quo ego, sed quo ille vult, me verti oporteat.
|
||||
Regnat itaque Amor in me, nulla refragante virtute; qualiterque me regat, inferius extra sinum presentium requiratis.
|
||||
|
||||
*Ecce nunc tempus acceptabile*, quo signa surgunt consolationis et pacis. Nam dies nova splendescit auroram demonstrans, que iam tenebras diuturne calamitatis attenuat; iamque aure orientales crebrescunt; rutilat celum in labiis suis, et auspitia gentium blanda serenitate confortat.
|
||||
Et nos gaudium expectatum videbimus, qui diu pernoctitavimus in deserto, quoniam Titan exorietur pacificus, et iustitia, sine sole quasi eliotropium hebetata, cum primum iubar ille vibraverit, revirescet. Saturabuntur omnes qui esuriunt et sitiunt iustitiam in lumine radiorum eius, et confundentur qui diligunt iniquitatem a facie coruscantis.
|
||||
Arrexit namque aures misericordes Leo fortis de tribu Iuda; atque ullulatum universalis captivitatis miserans, Moysen alium suscitavit, qui de gravaminibus Egiptiorum populum suum eripiet, ad terram lacte ac melle manantem perducens.
|
||||
Letare iam nunc miseranda Ytalia etiam Saracenis, que statim invidiosa per orbem videberis, quia sponsus tuus, mundi solatium et gloria plebis tue, clementissimus Henricus, divus et Augustus et Cesar, ad nuptias properat.
|
||||
Exsicca lacrimas et meroris vestigia dele, pulcerrima, nam prope est qui liberabit te de carcere impiorum; qui percutiens malignantes in ore gladii perdet eos, et vineam suam aliis locabit agricolis qui fructum iustitie reddant in tempore messis.
|
||||
Sed an non miserebitur cuiquam? Ymo ignoscet omnibus misericordiam implorantibus, cum sit Cesar et maiestas eius de Fonte defluat pietatis.
|
||||
Huius iudicium omnem severitatem abhorret, et semper citra medium plectens, ultra medium premiando se figit.
|
||||
Anne propterea nequam hominum applaudet audacias, et initis presumptionum pocula propinabit ? Absit, quoniam Augustus est.
|
||||
Et si Augustus, nonne relapsorum facinora vindicabit, et usque in Thessaliam persequetur, Thessaliam, inquam, finalis deletionis?
|
||||
Pone, sanguis Longobardorum, coadductam barbariem; et si quid de Troyanorum Latinorumque semine superest, illi cede, ne cum sublimis aquila fulguris instar descendens affuerit, abiectos videat pullos eius, et prolis proprie locum corvulis occupatum.
|
||||
Eya, facite, Scandinavie soboles, ut, cuius merito trepidatis adventum, quod ex vobis est, presentiam sitiatis.
|
||||
Nec seducat alludens cupiditas, more Sirenum nescio qua dulcedine vigiliam rationis mortificans.
|
||||
Preoccupetis faciem eius in confessione subiectionis, et in psalterio penitentie iubiletis, considerantes quia *potestati resistens Dei ordinationi resistit*; et qui divine ordinationi repugnat, voluntati omnipotentie coequali recalcitrat; et *durum est contra stimulum calcitrare *.
|
||||
Vos autem qui lugetis oppressi *animum sublevate, quoniam prope est vestra salus*. Assumite rastrum bone humilitatis, atque glebis exuste animositatis occatis, agellum sternite mentis vestre, ne forte celestis imber, sementem vestram ante iactum preveniens, in vacuum de altissimo cadat,
|
||||
neve resiliat gratia Dei ex vobis tanquam ros quotidianus ex lapide; sed velut fecunda vallis concipite ac viride germinetis, viride dico fructiferum vere pacis; qua quidem viriditate vestra terra vernante, novus agricola Romanorum consilii sui boves ad aratrum affectuosius et confidentius coniugabit.
|
||||
Parcite, parcite iam ex nunc, o carissimi, qui mecum iniuriam passi estis, ut Hectoreus pastor vos oves de ovili suo cognoscat; cui etsi animadversio temporalis divinitus est indulta, tamen, ut eius bonitatem redoleat a quo velut a puncto biffurcatur Petri Cesarisque potestas, voluptuose familiam suam corrigit, sed ei voluptuosius miseretur.
|
||||
Itaque, si culpa vetus non obest, que plerunque supinatur ut coluber et vertitur in se ipsam, hinc utrique potestis advertere, pacem unicuique preparari, et insperate letitie iam primitias degustare.
|
||||
Evigilate igitur omnes et assurgite regi vestro, incole Latiales, non solum sibi ad imperium, sed, ut liberi, ad regimen reservati.
|
||||
Nec tantum ut assurgatis exhortor, sed ut illius obstupescatis aspectum. Qui bibitis fluenta eius eiusque maria navigatis; qui calcatis arenas littorum et Alpium summitates, que sue sunt; qui publicis quibuscunque gaudetis, et res privatas vinculo sue legis, non aliter, possidetis; nolite, velut ignari, decipere vosmetipsos, tanquam sompniantes, in cordibus et dicentes: *Dominum non habemus*.
|
||||
Hortus enim eius et lacus est quod celum circuit; nam *Dei est mare, et ipse fecit illud, et aridam fundaverunt manus eius*.
|
||||
Unde Deum romanum Principem predestinasse relucet in miris effectibus; et verbo Verbi confirmasse posterius profitetur Ecclesia.
|
||||
Nempe si *a creatura mundi invisibilia Dei, per ea que facta sunt, intellectu conspiciuntur*, et si ex notioribus nobis innotiora; si simpliciter interest humane apprehensioni ut per motum celi Motorem intelligamus et eius velle; facile predestinatio hec etiam leviter intuentibus innotescet.
|
||||
Nam si a prima scintillula huius ignis revolvamus preterita, ex quo scilicet Argis hospitalitas est a Frigibus denegata, et usque ad Octaviani triumphos mundi gesta revisere vacet; nonnulla eorum videbimus humane virtutis omnino culmina transcendisse, et Deum per homines, tanquam per celos novos, aliquid operatum fuisse.
|
||||
Non etenim semper nos agimus, quin interdum utensilia Dei sumus; ac voluntates humane, quibus inest ex natura libertas, etiam inferioris affectus inmunes quandoque aguntur, et obnoxie voluntati eterne sepe illi ancillantur ignare.
|
||||
Et si hec, que uti principia sunt, ad probandum quod queritur non sufficiunt, quis non ab illata conclusione per talia precedentia mecum oppinari cogetur, pace videlicet annorum duodecim orbem totaliter amplexata, que sui sillogizantis faciem Dei filium, sicuti opere patrato, ostendit?
|
||||
Et hic, cum ad revelationem Spiritus, homo factus, evangelizaret in terris, quasi dirimens duo regna, sibi et Cesari universa distribuens, alterutri iussit reddi que sua sunt.
|
||||
Quod si pertinax animus poscit ulterius, nondum annuens veritati, verba Christi examinet etiam iam ligati; cui cum potestatem suam Pilatus obiceret, Lux nostra de sursum esse asseruit quod ille iactabat qui Cesaris ibi auctoritate vicaria gerebat officium.
|
||||
*Non igitur ambuletis sicut et gentes ambulant in vanitate sensus* tenebris obscurati; sed aperite oculos mentis vestre, ac videte quoniam regem nobis celi ac terre Dominus ordinavit.
|
||||
Hic est quem Petrus, Dei vicarius, honorificare nos monet; quem Clemens, nunc Petri successor, luce Apostolice benedictionis illuminat; ut ubi radius spiritualis non sufficit, ibi splendor minoris luminaris illustret.
|
||||
|
||||
Eterni pia providentia Regis, qui dum celestia sua bonitate perpetuat, infera nostra despiciendo non deserit, sacrosancto Romanorum Imperio res humanas disposuit gubernandas, ut sub tanti serenitate presidii genus mortale quiesceret, et ubique, natura poscente, civiliter degeretur.
|
||||
Hoc etsi divinis comprobatur eloquiis, hoc etsi solius podio rationis innixa contestatur antiquitas, non leviter tamen veritati applaudit quod, solio augustali vacante, totus orbis exorbitat, quod nauclerus et remiges in navicula Petri dormitant, et quod Ytalia misera, sola, privatis arbitriis derelicta omnique publico moderamine destituta, quanta ventorum fluentorumve concussione feratur verba non caperent, sed et vix Ytali infelices lacrimis metiuntur.
|
||||
Igitur in hanc Dei manifestissimam voluntatem quicunque temere presumendo tumescunt, si gladius Eius qui dicit: *Mea est ultio* de celo non cecidit, ex nunc severi iudicis adventante iudicio pallore notentur.
|
||||
Vos autem divina iura et humana transgredientes, quos dira cupiditatis ingluvies paratos in omne nefas illexit, nonne terror secunde mortis exagitat, ex quo, primi et soli iugum libertatis horrentes, in romani Principis, mundi regis et Dei ministri, gloriam fremuistis, atque iure prescriptionis utentes, debite subiectionis officium denegando, in rebellionis vesaniam maluistis insurgere?
|
||||
An ignoratis, amentes et discoli, publica iura cum sola temporis terminatione finiri, et nullius prescriptionis calculo fore obnoxia?
|
||||
Nempe legum sanctiones alme declarant, et humana ratio percontando decernit, publica rerum dominia, quantalibet diuturnitate neglecta, nunquam posse vanescere vel abstenuata conquiri; nam quod ad omnium cedit utilitatem, sine omnium detrimento interire non potest, vel etiam infirmari; et hoc Deus et natura non vult, et mortalium penitus abhorreret adsensus.
|
||||
Quid, fatua tali oppinione summota, tanquam alteri Babilonii, pium deserentes imperium nova regna temptatis, ut alia sit Florentina civilitas, alia sit Romana? Cur apostolice monarchie similiter invidere non libet, ut si Delia geminatur in celo, geminetur et Delius ?
|
||||
Atqui si male ausa rependere vobis terrori non est, territet saltim obstinata precordia quod non modo sapientia, sed initium eius ad penam culpe vobis ablatum est.
|
||||
Nulla etenim conditio delinquentis formidolosior, quam impudenter et sine Dei timore quicquid libet agentis. Hac nimirum persepe animadversione percutitur impius, ut moriens obliviscatur sui qui dum viveret oblitus est Dei.
|
||||
Sin prorsus arrogantia vestra insolens adeo roris altissimi, ceu cacumina Gelboe, vos fecit exsortes, ut Senatus eterni consulto restitisse timori non fuerit, nec etiam non timuisse timetis; nunquid timor ille perniciosus, humanus videlicet atque mundanus, abesse poterit, superbissimi vestri sanguinis vestreque multum lacrimande rapine inevitabili naufragio properante?
|
||||
An septi vallo ridiculo cuiquam defensioni confiditis? O male concordes! o mira cupidine obcecati! Quid vallo sepsisse, quid propugnaculis et pinnis urbem armasse iuvabit, cum advolaverit aquila in auro terribilis, que nunc Pirenen, nunc Caucason, nunc Athlanta supervolans, militie celi magis confortata sufflamine, vasta maria quondam transvolando despexit? quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie domitorem?
|
||||
Non equidem spes, quam frustra sine more fovetis, reluctantia ista iuvabitur, sed hac obice iusti regis adventus inflammabitur amplius, ac, indignata, misericordia semper concomitans eius exercitum avolabit; et quo false libertatis trabeam tueri existimatis, eo vere servitutis in ergastula concidetis.
|
||||
Miro namque Dei iudicio quandoque agi credendum est, ut unde digna supplicia impius declinare arbitratur, inde in ea gravius precipitetur; et qui divine voluntati reluctatus est et sciens et volens, eidem militet nesciens atque nolens.
|
||||
Videbitis edificia vestra non necessitati prudenter instructa sed delitiis inconsulte mutata, que Pergama rediviva non cingunt, tam ariete ruere, tristes, quam igne cremari.
|
||||
Videbitis plebem circumquaque furentem nunc in contraria, pro et contra, deinde in idem adversus vos horrenda clamantem, quoniam simul et ieiuna et timida nescit esse. Templa quoque spoliata, cotidie matronarum frequentata concursu, parvulosque admirantes et inscios peccata patrum luere destinatos videre pigebit.
|
||||
Et si presaga mens mea non fallitur, sic signis veridicis sicut inexpugnabilibus argumentis instructa prenuntians, urbem diutino merore confectam in manus alienorum tradi finaliter, plurima vestri parte seu nece seu captivitate deperdita, perpessuri exilium pauci cum fletu cernetis.
|
||||
Utque breviter colligam, quas tulit calamitates illa civitas gloriosa in fide pro libertate Saguntum, ignominiose vos eas in perfidia pro servitute subire necesse est.
|
||||
Nec ab inopina Parmensium fortuna sumatis audaciam, qui malesuada fame urgente murmurantes in invicem *prius moriamur et in media arma ruamus*, in castra Cesaris, absente Cesare, proruperunt; nam et hii, quanquam de Victoria victoriam sint adepti, nichilominus ibi sunt de dolore dolorem memorabiliter consecuti.
|
||||
Sed recensete fulmina Federici prioris, et Mediolanum consulite pariter et Spoletum; quoniam ipsorum perversione simul et eversione discussa viscera vestra nimium dilatata frigescent, et corda vestra nimium ferventia contrahentur.
|
||||
A, Tuscorum vanissimi, tam natura quam vitio insensati! Quam in noctis tenebris malesane mentis pedes oberrent <et rete frustra iaciatur> ante oculos pennatorum, nec perpenditis nec figuratis ignari. Vident namque vos pennati et inmaculati in via, quasi stantes in limine carceris, et miserantem quempiam, ne forte vos liberet captivatos et in compedibus astrictos et manicis, propulsantes.
|
||||
Nec advertitis dominantem cupidinem, quia ceci estis, venenoso susurrio blandientem, minis frustratoriis cohibentem, nec non captivantem vos in lege peccati, ac sacratissimis legibus que iustitie naturalis imitantur ymaginem, parere vetantem; observantia quarum, si leta, si libera, non tantum non servitus esse probatur, quin ymo perspicaciter intuenti liquet ut est ipsa summa libertas.
|
||||
Nam quid aliud hec nisi liber cursus voluntatis in actum quem suis leges mansuetis expediunt? Itaque solis existentibus liberis qui voluntarie legi obediunt, quos vos esse censebitis qui, dum pretenditis libertatis affectum, contra leges universas in legum principem conspiratis?
|
||||
O miserrima Fesulanorum propago, et iterum iam punita barbaries! An parum timoris prelibata incutiunt? Omnino vos tremere arbitror vigilantes, quanquam spem simuletis in facie verboque mendaci, atque in somniis expergisci plerunque, sive pavescentes infusa presagia, sive diurna consilia recolentes.
|
||||
Verum si merito trepidantes insanisse penitet non dolentes, ut in amaritudinem penitentie metus dolorisque rivuli confluant, vestris animis infigenda supersunt, quod Romane rei baiulus hic divus et triumphator Henricus, non sua privata sed publica mundi commoda sitiens, ardua queque pro nobis aggressus est sua sponte penas nostras participans, tanquam ad ipsum, post Christum, digitum prophetie propheta direxerit Ysaias, cum, spiritu Dei revelante, predixit: *Vere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portavit*.
|
||||
Igitur tempus amarissime penitendi vos temere presumptorum, si dissimulare non vultis, adesse conspicitis. Et sera penitentia hoc a modo venie genitiva non erit, quin potius tempestive animadversionis exordium. Est enim: quoniam peccator percutitur, ut sine retractatione moriatur.
|
||||
Scriptum pridie Kalendas Apriles in finibus Tuscie sub fontem Sarni, faustissimi cursus Henrici Cesaris ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
||||
Sanctissimo gloriosissimo atque felicissimo triumphatori et domino singulari domino Henrico divina providentia Romanorum Regi et semper Augusto, devotissimi sui Dantes Alagherii Florentinus et exul inmeritus ac universaliter omnes Tusci qui pacem desiderant, terre osculum ante pedes.
|
||||
Inmensa Dei dilectione testante, relicta nobis est pacis hereditas, ut in sua mira dulcedine militie nostre dura mitescerent, et in usu eius patrie triumphantis gaudia mereremur.
|
||||
At livor antiqui et implacabilis hostis, humane prosperitati semper et latenter insidians, nonnullos exheredando volentes, ob tutoris absentiam nos alios impius denudavit invitos.
|
||||
Hinc diu super flumina confusionis deflevimus, et patrocinia iusti regis incessanter implorabamus, qui satellitium sevi tyranni disperderet et nos in nostra iustitia reformaret.
|
||||
Cumque tu, Cesaris et Augusti successor, Apennini iuga transiliens veneranda signa Tarpeia retulisti, protinus longa substiterunt suspiria lacrimarumque diluvia desierunt; et, ceu Titan, preoptatus exoriens, nova spes Latio seculi melioris effulsit.
|
||||
Tunc plerique vota sua prevenientes in iubilo tam Saturnia regna quam Virginem redeuntem cum Marone cantabant.
|
||||
Verum quia sol noster, sive desiderii fervor hoc submoneat sive facies veritatis, aut morari iam creditur aut retrocedere supputatur, quasi Iosue denuo vel Amos filius imperaret, incertitudine dubitare compellimur et in vocem Precursoris irrumpere sic: *Tu es qui venturus es, an alium expectamus?*.
|
||||
Et quamvis longa sitis in dubium que sunt certa propter esse propinqua, ut adsolet, furibunda deflectat, nichilominus in te credimus et speramus, asseverantes te Dei ministrum et Ecclesie filium et Romane glorie promotorem.
|
||||
Nam et ego qui scribo tam pro me quam pro aliis, velut decet imperatoriam maiestatem benignissimum vidi et clementissimum te audivi, cum pedes tuos manus mee tractarunt et labia mea debitum persolverunt.
|
||||
Tunc exultavit in te spiritus meus, cum tacitus dixi mecum: *Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi*.
|
||||
Sed quid tam sera moretur segnities admiramur, quando iamdudum in valle victor Eridani non secus Tusciam derelinquis, pretermittis et negligis, quam si iura tutanda Imperii circumscribi Ligurum finibus arbitreris; non prorsus, ut suspicamur, advertens, quoniam Romanorum gloriosa potestas nec metis Ytalie nec tricornis Europe margine coarctatur.
|
||||
Nam etsi vim passa in angustum gubernacula sua contraxerit, undique tamen de inviolabili iure fluctus Amphitritis attingens vix ab inutili unda Oceani se circumcingi dignatur.
|
||||
*Scriptum etenim nobis est:
|
||||
Nascetur pulcra Troyanus origine Cesar,
|
||||
imperium Oceano, famam qui terminet astris*.
|
||||
Et cum universaliter orbem describi edixisset Augustus, ut bos noster evangelizans accensus Ignis eterni flamma remugit, si non de iustissimi principatus aula prodiisset edictum, unigenitus Dei Filius homo factus ad profitendum secundum naturam assumptam edicto se subditum, nequaquam tunc nasci de Virgine voluisset; non enim suasisset iniustum, quem *omnem iustitiam implere* decebat.
|
||||
Pudeat itaque in angustissima mundi area irretiri tam diu quem mundus omnis expectat; et ab Augusti circumspectione non defluat quod Tuscana tyrannis in dilationis fiducia confortatur, et cotidie malignantium cohortando superbiam vires novas accumulat, temeritatem temeritati adiciens.
|
||||
Intonet iterum vox illa Curionis in Cesarem:
|
||||
*Dum trepidant nullo firmate robore partes,
|
||||
tolle moras: semper nocuit differre paratis:
|
||||
par labor atque metus pretio maiore petuntur*.
|
||||
Intonet illa vox increpitantis Anubis iterum in Eneam:
|
||||
*Si te nulla movet tantarum gloria rerum,
|
||||
nec super ipse tua moliris laude laborem,
|
||||
Ascanium surgentem et spes heredis Iuli
|
||||
respiee, cui regnum Ytalie Romanaque tellus
|
||||
debentur*.
|
||||
Iohannes namque, regius primogenitus tuus et rex, quem, post diei orientis occasum, mundi successiva posteritas prestolatur, nobis est alter Ascanius, qui vestigia magni genitoris observans, in Turnos ubique sicut leo deseviet et in Latinos velut agnus mitescet.
|
||||
Precaveant sacratissimi regis alta consilia, ne celeste iudicium Samuelis illa verba reasperet: *Nonne cum parvulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es, unxitque te Dominus in regem super Israel, et misit te Deus in via et ait: Vade et interfice peccatores Amalech?*. Nam et tu in regem sacratus es ut Amalech percutias et Agag non pareas, atque ulciscaris Illum qui misit te de gente brutali et de festina sua sollempnitate; que quidem et Amalech et Agag sonare dicuntur.
|
||||
Tu Mediolani tam vernando quam hiemando moraris et hydram pestiferam per capitum amputationem reris extinguere? Quod si magnalia gloriosi Alcide recensuisses, te ut illum falli cognosceres, cui pestilens animal, capite repullulante multiplici, per damnum crescebat, donec instanter magnanimus vite principium impetivit.
|
||||
Non etenim ad arbores extirpandas valet ipsa ramorum incisio quin iterum multiplicius virulenter ramificent, quousque radices incolumes fuerint ut prebeant alimentum.
|
||||
Quid, preses unice mundi, peregisse preconicis cum cervicem Cremone deflexeris contumacis? nonne tune vel Brixie vel Papie rabies inopina turgescet? Ymo, que cum etiam flagellata resederit, mox alia Vercellis vel Pergami vel alibi returgebit, donec huius scatescentie causa radicalis tollatur, et radice tanti erroris avulsa, cum trunco rami pungitivi arescant.
|
||||
An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe celsitudinis deprehendis ubi vulpecula fetoris istius, venantium secura, recumbat? Quippe nec Pado precipiti, nec Tiberi tuo criminosa potatur, verum Sarni fluenta torrentis adhuc rictus eius inficiunt, et Florentia, forte nescis?, dira hec pernicies nuncupatur.
|
||||
Hec est vipera versa in viscera genitricis; hec est languida pecus gregem domini sui sua contagione commaculans; hec Myrrha scelestis et impia in Cinyre patris amplexus exestuans; hec Amata illa impatiens, que, repulso fatali connubio, quem fata negabant generum sibi adscire non timuit, sed in bella furialiter provocavit, et demum, male ausa luendo, laqueo se suspendit.
|
||||
Vere matrem viperea feritate dilaniare contendit, dum contra Romam cornua rebellionis exacuit, que ad ymaginem suam atque similitudinem fecit illam.
|
||||
Vere fumos, evaporante sanie, vitiantes exhalat, et inde vicine pecudes et inscie contabescunt, dum falsis illiciendo blanditiis et figmentis aggregat sibi finitimos et infatuat aggregatos. Vere in paternos ardet ipsa concubitus, dum improba procacitate conatur summi Pontificis, qui pater est patrum, adversum te violare assensum.
|
||||
Vere *Dei ordinationi resistit*, proprie voluntatis ydolum venerando, dum regem aspernata legiptimum non erubescit insana regi non suo iura non sua pro male agendi potestate pacisci.
|
||||
Sed attendat ad laqueum mulier furiata quo se innectit. Nam sepe quis in reprobum sensum traditur, ut traditus faciat ea que non conveniunt; que quamvis iniusta sint opera, iusta tamen supplicia esse noscuntur.
|
||||
Eia itaque, rumpe moras, proles altera Isai, sume tibi fiduciam de oculis Domini Dei Sabaoth coram quo agis, et Goliam hunc in funda sapientie tue atque in lapide virium tuarum prosterne; quoniam in eius occasu nox et umbra timoris castra Philistinorum operiet: fugient Philistei et liberabitur Israel.
|
||||
Tunc hereditas nostra, quam sine intermissione deflemus ablatam, nobis erit in integrum restituta; ac quemadmodum, sacrosancte Ierusalem memores, exules in Babilone gemiscimus, ita tunc cives et respirantes in pace, confusionis miserias in gaudio recolemus.
|
||||
Scriptum in Tuscia sub fonte Sarni xv Kalendas Maias, divi Henrici faustissimi cursus ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
||||
Gloriosissime atque clementissime domine domine Margarite divina providentia Romanorum regine et semper Auguste, G. de Batifolle Dei et adiuvalis Magnificentie gratia comitissa in Tuscia palatina, tam debite quam devote subiectionis officium ante pedes.
|
||||
Gratissima regie Benignitatis epistola et meis oculis visa letanter et manibus fuit assumpta reverenter, ut decuit. Cumque significata per illam mentis aciem penetrando dulcescerent, adeo spiritus lectitantis fervore devotionis incaluit, ut nunquam possint superare oblivia nec memoria sine gaudio memorare.
|
||||
Nam quanta vel qualis ego, ut ad enarrandum michi de sospitate consortis et sua, utinam diuturna!, coniunx fortissima Cesaris condescendat? Quippe tanti pondus honoris neque merita gratulantis neque dignitas postulabat; sed nec etiam inclinari humanorum graduum dedecuit apicem, unde, velut a vivo fonte, sancte civilitatis exempla debent inferioribus emanare.
|
||||
Dignas itaque persolvere grates non opis est hominis; verum ab homine alienum esse non reor pro insufficientie supplemento Deum exorare quandoque.
|
||||
Nunc ideo regni siderii iustis precibus atque piis aula pulsetur, et impetret supplicantis affectus quatenus mundi gubernator eternus condescensui tanto premia coequata retribuat, et ad auspitia Cesaris et Auguste dexteram gratie coadiutricis extendat; ut qui romani principatus imperio barbaras nationes et cives in mortalium tutamenta subegit, delirantis evi familiam sub triumphis et gloria sui Henrici reformet in melius.
|
||||
|
||||
Serenissime atque piissime domine domine Margarite celestis miserationis intuitu Romanorum regine et semper Auguste, devotissima sua G. de Batifolle Dei et Imperii gratia largiente comitissa in Tuscia palatina, flexis humiliter genibus reverentie debitum exhibet.
|
||||
Regalis epistole documenta gratuita ea qua potui veneratione recepi, intellexi devote. Sed cum de prosperitate successuum vestri felicissimi cursus familiariter intimata concepi, quanto libens animus concipientis arriserit, placet potius commendare silentio, tanquam nuntio meliori; non enim verba significando sufficiunt ubi mens ipsa quasi debria superatur.
|
||||
Itaque suppleat regie Celsitudinis apprehensio que scribentis humilitas explicare non potest.
|
||||
At quamvis insinuata per litteras ineffabiliter grata fuerint et iocunda, spes amplior tamen et letandi causas accumulat et simul vota iusta confectat. Spero equidem, de celesti provisione confidens quam nunquam falli vel prepediri posse non dubito et que humane civilitati de Principe singulari providit, quod exordia vestri regni felicia semper in melius prosperata procedent.
|
||||
Sic igitur in presentibus et futuris exultans, ad Auguste clementiam sine ulla hesitatione recurro, et suppliciter tempestiva deposco quatenus me sub umbra tutissima vestri Culminis taliter collocare dignemini, ut cuiusque sinistrationis ab estu sim semper et videar esse secura.
|
||||
|
||||
Illustrissime atque piissime domine domine Margarite divina providentia Romanorum regine et semper Auguste, fidelissima sua G. de Batifolle Dei et imperialis indulgentie gratia comitissa in Tuscia palatina, cum promptissima recommendatione se ipsam et voluntarium ad obsequia famulatum.
|
||||
Cum pagina vestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis aspectum, experta est mea pura fidelitas quam in dominorum successibus animi subditorum fidelium colletentur. Nam per ea que continebantur in ipsa, cum tota cordis hilaritate concepi qualiter dextera summi Regis vota Cesaris et Auguste feliciter adimplebat. Proinde gradum mee fidelitatis experta, petentis audeo iam inire officium.
|
||||
Ergo ad audientiam vestre Sublimitatis exorans et suppliciter precor et devote deposco quatenus mentis oculis intueri dignemini prelibate interdum fidei puritatem.
|
||||
Verum quia nonnulla regalium clausularum videbatur hortari ut, si quando nuntiorum facultas adesset, Celsitudini regie aliquid peroptando de status mei conditione referrem, quamvis quedam presumptionis facies interdicat, obedientie tamen suadente virtute obediam.
|
||||
Audiat, ex quo iubet, Romanorum pia et serena Maiestas, quoniam tempore missionis presentium coniunx predilectus et ego, Dei dono, vigebamus incolumes, liberorum sospitate guadentes, tanto solito letiores quanto signa resurgentis Imperii meliora iam secula promittebant.
|
||||
Missum de Castro Poppii xv Kalendas Iunias, faustissimi cursus Henrici Cesaris ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
||||
*Quomodo sola sedet civitas plena populo! facta est quasi vidua domina gentium*. Principum quondam Phariseorum cupiditas que sacerdotium vetus abominabile fecit, non modo levitice prolis ministerium transtulit, quin et preelecte civitati David obsidionem peperit et ruinam.
|
||||
Quod quidem de specula punctalis eternitatis intuens qui solus eternus est, mentem Deo dignam viri prophetici per Spiritum Sanctum sua iussione impressit, et is sanctam Ierusalem velut exstinctam per verba presignata et nimium, proh dolor!, iterata deflevit.
|
||||
Nos quoque eundem Patrem et Filium, eundem Deum et hominem, nec non eandem Matrem et Virginem profitentes, propter quos et propter quorum salutem ter de caritate interrogatum et dictum est: Petre, pasce sacrosanctum ovile; Romam–cui, post tot triumphorum pompas, et verbo et opere Christus orbis confirmavit imperium, quam etiam ille Petrus, et Paulus gentium predicator, in apostolicam sedem aspergine proprii sanguinis consecravit –, cum Ieremia, non lugenda prevenientes sed post ipsa dolentes, viduam et desertam lugere compellimur.
|
||||
Piget, heu!, non minus quam plagam lamentabilem cernere, quod heresium, impietatis fautores, Iudei, Saraceni et gentes, sabbata nostra rident, et, ut fertur, conclamant: *Ubi est Deus eorum?*; et quod forsan suis insidiis apostate Potestates contra defensantes Angelos hoc adscribunt; et, quod horribilius est, quod astronomi quidam et crude prophetantes necessarium asserunt quod, male usi libertate arbitrii, eligere maluistis.
|
||||
Vos equidem, Ecclesie militantis veluti primi prepositi pili, per manifestam orbitam Crucifixi currum Sponse regere negligentes, non aliter quam falsus auriga Pheton exorbitastis; et quorum sequentem gregem per saltus peregrinationis huius illustrare intererat, ipsum una vobiscum ad precipitium traduxistis.
|
||||
Nec adimitanda recenseo–cum dorsa, non vultus, ad Sponse vehiculum habeatis, et vere dici possetis, qui Prophete ostensi sunt, male versi ad templum–vobis ignem de celo missum despicientibus, ubi nunc are ab alieno calescunt; vobis columbas in templo vendentibus, ubi que pretio mensurari non possunt, in detrimentum hinc inde commutantium venalia facta sunt.
|
||||
Sed attendatis ad funiculum, attendatis ad ignem, neque patientiam contemnatis Illius qui ad penitentiam vos expectat.
|
||||
Quod si de prelibato precipitio dubitatur, quid aliud declarando respondeam, nisi quod in Alcimum cum Demetrio consensistis?
|
||||
Forsitan et quis iste, qui Oze repentinum supplicium non formidans, ad arcam, quamvis labantem, se erigit? indignanter obiurgabitis. Quippe de ovibus in pascuis Iesu Christi minima una sum; quippe nulla pastorali auctoritate abutens, quoniam divitie mecum non sunt. Non ergo divitiarum, sed *gratia Dei sum id quod sum*, et *zelus domus eius comedit me*.
|
||||
Nam etiam in *ore lactentium et infantium* sonuit iam Deo placita veritas, et cecus natus veritatem confessus est, quam Pharisei non modo tacebant, sed et maligne reflectere conabantur. Hiis habeo persuasum quod audeo.
|
||||
Habeo preter hec preceptorem Phylosophum qui, cuncta moralia dogmatizans, amicis omnibus veritatem docuit preferendam.
|
||||
Nec Oze presumptio quam obiectandam quis crederet, quasi temere prorumpentem me inficit sui tabe reatus; quia ille ad arcam, ego ad boves calcitrantes et per abvia distrahentes attendo. Ille ad arcam proficiat qui salutiferos oculos ad naviculam fluctuantem aperuit.
|
||||
Non itaque videor quemquam exacerbasse ad iurgia; quin potius confusionis ruborem et in vobis et aliis, nomine solo archimandritis, per orbem dumtaxat pudor eradicatus non sit totaliter, accendisse; cum de tot pastoris officium usurpantibus, de tot ovibus, et si non ablatis, neglectis tamen et incustoditis in pascuis, una sola vox, sola pia, et hec privata, in matris Ecclesie quasi funere audiatur.
|
||||
Quidni? Cupiditatem unusquisque sibi duxit uxorem, quemadmodum et vos, que nunquam pietatis et equitatis, ut caritas, sed semper impietatis et iniquitatis est genitrix.
|
||||
A, mater piissima, sponsa Christi, que in aqua et Spiritu generas tibi filios ad ruborem! Non caritas, non Astrea, sed filie sanguisuge facte sunt tibi nurus; que quales pariant tibi fetus, preter Lunensem pontificem omnes alii contestantur.
|
||||
Iacet Gregorius tuus in telis aranearum; iacet Ambrosius in neglectis clericorum latibulis; iacet Augustinus abiectus, Dionysius, Damascenus et Beda; et nescio quod Speculum, Innocentium et Ostiensem declamant. Cur non? Illi Deum querebant, ut finem et optimum; isti census et beneficia consecuntur.
|
||||
Sed, o patres, ne me phenicem extimetis in orbe terrarum; omnes enim que garrio murmurant aut mussant aut cogitant aut somniant, et que inventa non attestantur.
|
||||
Nonnulli sunt in admiratione suspensi: an semper et hoc silebunt, neque Factori suo testimonium reddent? Vivit Dominus, quia Qui movit linguam in asina Balaam, Dominus est etiam modernorum brutorum.
|
||||
Iam garrulus factus sum: vos me coegistis. Pudeat ergo tam ab infra, non de celo ut absolvat, argui vel moneri.
|
||||
Recte quidem nobiscum agitur, cum ex ea parte pulsatur ad nos ad quam cum ceteris sensibus inflet auditum, ac pariat pudor in nobis penitudinem, primogenitam suam, et hec propositum emendationis aggeneret.
|
||||
Quod ut gloriosa longanimitas foveat et defendat, Romam urbem, nunc utroque lumine destitutam, nunc Annibali nedum alii miserandam, solam sedentem et viduam prout superius proclamatur, qualis est, pro modulo vestre ymaginis ante mentales oculos affigatis oportet.
|
||||
Et ad vos hec sunt maxime qui sacrum Tiberim parvuli cognovistis. Nam etsi Latiale caput pie cunctis est Ytalis diligendum tanquam comune sue civilitatis principium, vestrum iuste censetur accuratissime colere ipsum, cum sit vobis principium ipsius quoque esse.
|
||||
Et si ceteros Ytalos in presens miseria dolore confecit et rubore confudit, erubescendum esse vobis dolendumque quis dubitet, qui causa insolite sui vel Solis eclipsis tum fuistis?
|
||||
Tu pre omnibus, Urse, ne degratiati college perpetuo remanerent inglorii; et illi, ut militantis Ecclesie veneranda insignia que forsan non emeriti sed immeriti coacti posuerant, apostolici culminis auctoritate resumerent.
|
||||
Tu quoque, Transtiberine, sectator factionis alterius, ut ira defuncti Antistitis in te velut ramus insitionis in trunco non suo frondesceret, quam in triumphatam Carthaginem nondum exueras, illustrium Scipionum patrie potuisti hunc animum sine ulla tui iudicii contradictione preferre.
|
||||
Emendabitur quidem–quanquam non sit quin nota infamis Apostolicam Sedem usque ad ignem, cui celi qui nunc sunt et terra sunt reservati, deturpet –, si unanimes omnes qui huiusmodi exorbitationis fuistis auctores, pro Sponsa Christi, pro sede Sponse que Roma est, pro Ytalia nostra, et ut plenius dicam, pro tota civitate peregrinante in terris, viriliter propugnetis, ut de palestra iam cepti certaminis undique ab Occeani margine circumspecta, vosmetipsos cum gloria offerentes, audire possitis: *Gloria in excelsis*; et ut Vasconum obprobrium qui tam dira cupidine conflagrantes Latinorum gloriam sibi usurpare contendunt, per secula cuncta futura sit posteris in exemplum.
|
||||
|
||||
In litteris vestris et reverentia debita et affectione receptis, quam repatriatio mea cure sit vobis et animo, grata mente ac diligenti animadversione concepi; et inde tanto me districtius obligastis, quando rarius exules invenire amicos contingit.
|
||||
Ad illarum vero significata responsio, etsi non erit qualem forsan pusillanimitas appeteret aliquorum, ut sub examine vestri consilii ante iudicium ventiletur, affectuose deposco.
|
||||
Ecce igitur quod per litteras vestras meique nepotis nec non aliorum quamplurium amicorum, significatum est michi per ordinamentum nuper factum Florentie super absolutione bannitorum quod si solvere vellem certam pecunie quantitatem vellemque pati notam oblationis, et absolvi possem et redire ad presens.
|
||||
In qua quidem duo ridenda et male preconsiliata sunt, pater; dico male preconsiliata per illos qui talia expresserunt, nam vestre littere discretius et consultius clausulate nichil de talibus continebant.
|
||||
Estne ista revocatio gratiosa qua Dantes Alagherii revocatur ad patriam, per trilustrium fere perpessus exilium? Hocne meruit innocentia manifesta quibuslibet? hoc sudor et labor continuatus in studio?
|
||||
Absit a viro phylosophie domestico temeraria tantum cordis humilitas, ut more cuiusdam Cioli et aliorum infamium quasi vinctus ipse se patiatur offerri!
|
||||
Absit a viro predicante iustitiam ut perpessus iniurias, iniuriam inferentibus, velut benemerentibus pecuniam suam solvat!
|
||||
Non est hec via redeundi ad patriam, pater mi; sed si alia per vos ante aut deinde per alios invenitur, que fame Dantisque honori non deroget, illam non lentis passibus acceptabo; quod si per nullam talem Florentia introitur, nunquam Florentiam introibo.
|
||||
Quidni? nonne solis astrorumque specula ubique conspiciam? nonne dulcissimas veritates potero speculari ubique sub celo, ni prius inglorium, ymo ignominiosum populo Florentino, civitati me reddam? Quippe nec panis deficiet.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,9 @@
|
|||
Reuerendissimo in Christo patri dominorum suorum carissimo domino Nicholao miseratione celesti Ostiensi et Uallatrensi episcopo, Apostolice Sedis legato, necnon in Tuscia Romandiola et Marchia Triuisiana et partibus circum adiacentibus paciario per sacrosanctam Ecclesiam ordinato, deuotissimi filii A. capitaneus, Consilium et Uniuersitas partis Alborum de Florentia semetipsos deuotissime atque promptissime recommendant.
|
||||
Preceptis salutaribus moniti et Apostolica pietate rogati, sacre uocis contextui, quem misistis post cara nobis consilia, respondemus. Et si negligentie sontes aut ignauie censeremur ob iniuriam tarditatis, citra iudicium discretio sancta uestra preponderet; et quantis qualibusque consiliis et responsis, obseruata sinceritate consortii, nostra Fraternitas decenter procedendo indigeat, et examinatis que tangimus, ubi forte contra debitam celeritatem defecisse despicimur, ut affluentia uestre Benignitatis indulgeat deprecamur.
|
||||
Ceu filii non ingrati litteras igitur pie uestre Paternitatis aspeximus, que totius nostri desiderii personantes exordia, subito mentes nostras tanta letitia perfuderunt, quantam nemo ualeret seu uerbo seu cogitatione metiri.
|
||||
Nam quam, fere pre desiderio sompniantes, inhiabamus patrie sanitatem, uestrarum litterarum series plusquam semel sub paterna monitione polluxit.
|
||||
Et ad quid aliud in ciuile bellum corruimus, quid aliud candida nostra signa petebant, et ad quid aliud enses et tela nostra rubebant, nisi ut qui ciuilia iura temeraria uoluptate truncauerant, et iugo pie legis colla submitterent, et ad pacem patrie cogerentur?
|
||||
Quippe nostre intentionis cuspis legiptima, de neruo quem tendebamus prorumpens, quietem solam et libertatem populi Florentini petebat; petit, atque petet in posterum.
|
||||
Quod si tam gratissimo nobis beneficio uigilatis, et aduersarios nostros, prout sancta conamina uestra uoluerint, ad sulcos bone ciuilitatis intenditis remeare, quis uobis dignas grates persoluere attentabit? Nec opis est nostre, pater, nec quicquid Florentine gentis reperitur in terris. Sed si qua celo est pietas que talia remuneranda prospiciat, illa uobis premia digna ferat, qui tante urbis misericordiam induistis et ad sedanda ciuium profana litigia festinatis.
|
||||
Sane, cum per sancte religionis uirum fratrem L. ciuilitatis persuasorem et pacis, premoniti atque requisiti sumus instanter pro uobis, quemadmodum et ipse uestre littere continebant, ut ab omni guerrarum insultu cessaremus et usu, et nos ipsos in paternas manus uestras exhiberemus in totum, nos filii deuotissimi uobis et pacis amatores et iusti, exuti iam gladiis, arbitrio uestro spontanea et sincera uoluntate subimus, ceu relatu prefati uestri nuntii fratris L. narrabitur, et per publica instrumenta solempniter celebrata liquebit.
|
||||
Idcirco pietati clementissime uestre filiali uoce affectuosissime supplicamus quatenus illam diu exagitatam Florentiam sopore tranquillitatis et pacis irrigare uelitis, eiusque semper populum defensantes nos et que nostri sunt iuris, ut pius pater, commendatos habere; qui uelud a patrie caritate nunquam destitimus, sic de preceptorum uestrorum limitibus nunquam exorbitare intendimus, sed semper tam debite quam deuote quibuscunque uestris obedire mandatis.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,8 @@
|
|||
Patruus uester Alexander, comes illustris, qui diebus proximis celestem unde uenerat secundum spiritum remeauit ad patriam, dominus meus erat et memoria eius usquequo sub tempore uiuam dominabitur michi, quando magnificentia sua, que super astra nunc affluenter dignis premiis muneratur, me sibi ab annosis temporibus sponte sua fecit esse subiectum. Hec equidem, cunctis aliis uirtutibus comitata in illo, suum nomen pre titulis Ytalorum, ereum illustrabat.
|
||||
Et quid aliud heroica sua signa dicebant, nisi *scuticam uitiorum fugatricem ostendimus*? Argenteas etenim scuticas in purpureo deferebat extrinsecus, et intrinsecus mentem in amore uirtutum uitia repellentem.
|
||||
Doleat ergo, doleat progenies maxima Tuscanorum, que tanto uiro fulgebat, et doleant omnes amici eius et subditi, quorum spem mors crudeliter uerberauit; inter quos ultimos me miserum dolere oportet, qui a patria pulsus et exul inmeritus infortunia mea rependens continuo, cara spe memet consolabar in illo.
|
||||
Sed quanquam sensualibus amissis doloris amaritudo incumbat, si considerentur intellectualia que supersunt sane mentis; oculis lux dulcis consolationis exoritur.
|
||||
Nam qui uirtutem honorabat in terris, nunc a Uirtutibus honoratur in celis; et qui Romane aule palatinus erat in Tuscia, nunc regie sempiterne aulicus preelectus in superna Ierusalem cum beatorum principibus gloriatur.
|
||||
Quapropter, carissimi domini mei, supplici exhortatione uos deprecor quatenus modice dolere uelitis et sensualia postergare, nisi prout uobis exemplaria esse possunt; et quemadmodum ipse iustissimus bonorum sibi uos instituit in heredes, sic ipsi uos, tanquam proximiores ad illum, mores eius egregios induatis.
|
||||
Ego autem, preter hec, me uestrum uestre discretioni excuso de absentia lacrimosis exequiis; quia nec negligentia neue ingratitudo me tenuit, sed inopina paupertas quam fecit exilium.
|
||||
Hec etenim, uelud effera persecutrix, equis armisque uacantem iam sue captiuitatis me detrusit in antrum, et nitentem cunctis exsurgere uiribus, hucusque preualens, impia retinere molitur.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,26 @@
|
|||
*Quomodo sola sedet ciuitas plena populo! facta est quasi uidua domina gentium*. Principum quondam Phariseorum cupiditas que sacerdotium uetus abominabile fecit, non modo leuitice prolis ministerium transtulit, quin et preelecte ciuitati Dauid obsidionem peperit et ruinam.
|
||||
Quod quidem de specula punctalis eternitatis intuens qui solus eternus est, mentem Deo dignam uiri prophetici per Spiritum Sanctum sua iussione impressit, et is sanctam Ierusalem uelut exstinctam per uerba presignata et nimium, proh dolor!, iterata defleuit.
|
||||
Nos quoque eundem Patrem et Filium, eundem Deum et hominem, nec non eandem Matrem et Uirginem profitentes, propter quos et propter quorum salutem ter de caritate interrogatum et dictum est: Petre, pasce sacrosanctum ouile; Romam–cui, post tot triumphorum pompas, et uerbo et opere Christus orbis confirmauit imperium, quam etiam ille Petrus, et Paulus gentium predicator, in apostolicam sedem aspergine proprii sanguinis consecrauit –, cum Ieremia, non lugenda preuenientes sed post ipsa dolentes, uiduam et desertam lugere compellimur.
|
||||
Piget, heu!, non minus quam plagam lamentabilem cernere, quod heresium, impietatis fautores, Iudei, Saraceni et gentes, sabbata nostra rident, et, ut fertur, conclamant: *Ubi est Deus eorum?*; et quod forsan suis insidiis apostate Potestates contra defensantes Angelos hoc adscribunt; et, quod horribilius est, quod astronomi quidam et crude prophetantes necessarium asserunt quod, male usi libertate arbitrii, eligere maluistis.
|
||||
Uos equidem, Ecclesie militantis ueluti primi prepositi pili, per manifestam orbitam Crucifixi currum Sponse regere negligentes, non aliter quam falsus auriga Pheton exorbitastis; et quorum sequentem gregem per saltus peregrinationis huius illustrare intererat, ipsum una uobiscum ad precipitium traduxistis.
|
||||
Nec adimitanda recenseo–cum dorsa, non uultus, ad Sponse uehiculum habeatis, et uere dici possetis, qui Prophete ostensi sunt, male uersi ad templum–uobis ignem de celo missum despicientibus, ubi nunc are ab alieno calescunt; uobis columbas in templo uendentibus, ubi que pretio mensurari non possunt, in detrimentum hinc inde commutantium uenalia facta sunt.
|
||||
Sed attendatis ad funiculum, attendatis ad ignem, neque patientiam contemnatis Illius qui ad penitentiam uos expectat.
|
||||
Quod si de prelibato precipitio dubitatur, quid aliud declarando respondeam, nisi quod in Alcimum cum Demetrio consensistis?
|
||||
Forsitan et quis iste, qui Oze repentinum supplicium non formidans, ad arcam, quamuis labantem, se erigit? indignanter obiurgabitis. Quippe de ouibus in pascuis Iesu Christi minima una sum; quippe nulla pastorali auctoritate abutens, quoniam diuitie mecum non sunt. Non ergo diuitiarum, sed *gratia Dei sum id quod sum*, et *zelus domus eius comedit me*.
|
||||
Nam etiam in *ore lactentium et infantium* sonuit iam Deo placita ueritas, et cecus natus ueritatem confessus est, quam Pharisei non modo tacebant, sed et maligne reflectere conabantur. Hiis habeo persuasum quod audeo.
|
||||
Habeo preter hec preceptorem Phylosophum qui, cuncta moralia dogmatizans, amicis omnibus ueritatem docuit preferendam.
|
||||
Nec Oze presumptio quam obiectandam quis crederet, quasi temere prorumpentem me inficit sui tabe reatus; quia ille ad arcam, ego ad boues calcitrantes et per abuia distrahentes attendo. Ille ad arcam proficiat qui salutiferos oculos ad nauiculam fluctuantem aperuit.
|
||||
Non itaque uideor quemquam exacerbasse ad iurgia; quin potius confusionis ruborem et in uobis et aliis, nomine solo archimandritis, per orbem dumtaxat pudor eradicatus non sit totaliter, accendisse; cum de tot pastoris officium usurpantibus, de tot ouibus, et si non ablatis, neglectis tamen et incustoditis in pascuis, una sola uox, sola pia, et hec priuata, in matris Ecclesie quasi funere audiatur.
|
||||
Quidni? Cupiditatem unusquisque sibi duxit uxorem, quemadmodum et uos, que nunquam pietatis et equitatis, ut caritas, sed semper impietatis et iniquitatis est genitrix.
|
||||
A, mater piissima, sponsa Christi, que in aqua et Spiritu generas tibi filios ad ruborem! Non caritas, non Astrea, sed filie sanguisuge facte sunt tibi nurus; que quales pariant tibi fetus, preter Lunensem pontificem omnes alii contestantur.
|
||||
Iacet Gregorius tuus in telis aranearum; iacet Ambrosius in neglectis clericorum latibulis; iacet Augustinus abiectus, Dionysius, Damascenus et Beda; et nescio quod Speculum, Innocentium et Ostiensem declamant. Cur non? Illi Deum querebant, ut finem et optimum; isti census et beneficia consecuntur.
|
||||
Sed, o patres, ne me phenicem extimetis in orbe terrarum; omnes enim que garrio murmurant aut mussant aut cogitant aut somniant, et que inuenta non attestantur.
|
||||
Nonnulli sunt in admiratione suspensi: an semper et hoc silebunt, neque Factori suo testimonium reddent? Uiuit Dominus, quia Qui mouit linguam in asina Balaam, Dominus est etiam modernorum brutorum.
|
||||
Iam garrulus factus sum: uos me coegistis. Pudeat ergo tam ab infra, non de celo ut absoluat, argui uel moneri.
|
||||
Recte quidem nobiscum agitur, cum ex ea parte pulsatur ad nos ad quam cum ceteris sensibus inflet auditum, ac pariat pudor in nobis penitudinem, primogenitam suam, et hec propositum emendationis aggeneret.
|
||||
Quod ut gloriosa longanimitas foueat et defendat, Romam urbem, nunc utroque lumine destitutam, nunc Annibali nedum alii miserandam, solam sedentem et uiduam prout superius proclamatur, qualis est, pro modulo uestre ymaginis ante mentales oculos affigatis oportet.
|
||||
Et ad uos hec sunt maxime qui sacrum Tiberim paruuli cognouistis. Nam etsi Latiale caput pie cunctis est Ytalis diligendum tanquam comune sue ciuilitatis principium, uestrum iuste censetur accuratissime colere ipsum, cum sit uobis principium ipsius quoque esse.
|
||||
Et si ceteros Ytalos in presens miseria dolore confecit et rubore confudit, erubescendum esse uobis dolendumque quis dubitet, qui causa insolite sui uel Solis eclipsis tum fuistis?
|
||||
Tu pre omnibus, Urse, ne degratiati college perpetuo remanerent inglorii; et illi, ut militantis Ecclesie ueneranda insignia que forsan non emeriti sed immeriti coacti posuerant, apostolici culminis auctoritate resumerent.
|
||||
Tu quoque, Transtiberine, sectator factionis alterius, ut ira defuncti Antistitis in te uelut ramus insitionis in trunco non suo frondesceret, quam in triumphatam Carthaginem nondum exueras, illustrium Scipionum patrie potuisti hunc animum sine ulla tui iudicii contradictione preferre.
|
||||
Emendabitur quidem–quanquam non sit quin nota infamis Apostolicam Sedem usque ad ignem, cui celi qui nunc sunt et terra sunt reseruati, deturpet –, si unanimes omnes qui huiusmodi exorbitationis fuistis auctores, pro Sponsa Christi, pro sede Sponse que Roma est, pro Ytalia nostra, et ut plenius dicam, pro tota ciuitate peregrinante in terris, uiriliter propugnetis, ut de palestra iam cepti certaminis undique ab Occeani margine circumspecta, uosmetipsos cum gloria offerentes, audire possitis: *Gloria in excelsis*; et ut Uasconum obprobrium qui tam dira cupidine conflagrantes Latinorum gloriam sibi usurpare contendunt, per secula cuncta futura sit posteris in exemplum.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,9 @@
|
|||
In litteris uestris et reuerentia debita et affectione receptis, quam repatriatio mea cure sit uobis et animo, grata mente ac diligenti animaduersione concepi; et inde tanto me districtius obligastis, quando rarius exules inuenire amicos contingit.
|
||||
Ad illarum uero significata responsio, etsi non erit qualem forsan pusillanimitas appeteret aliquorum, ut sub examine uestri consilii ante iudicium uentiletur, affectuose deposco.
|
||||
Ecce igitur quod per litteras uestras meique nepotis nec non aliorum quamplurium amicorum, significatum est michi per ordinamentum nuper factum Florentie super absolutione bannitorum quod si soluere uellem certam pecunie quantitatem uellemque pati notam oblationis, et absolui possem et redire ad presens.
|
||||
In qua quidem duo ridenda et male preconsiliata sunt, pater; dico male preconsiliata per illos qui talia expresserunt, nam uestre littere discretius et consultius clausulate nichil de talibus continebant.
|
||||
Estne ista reuocatio gratiosa qua Dantes Alagherii reuocatur ad patriam, per trilustrium fere perpessus exilium? Hocne meruit innocentia manifesta quibuslibet? hoc sudor et labor continuatus in studio?
|
||||
Absit a uiro phylosophie domestico temeraria tantum cordis humilitas, ut more cuiusdam Cioli et aliorum infamium quasi uinctus ipse se patiatur offerri!
|
||||
Absit a uiro predicante iustitiam ut perpessus iniurias, iniuriam inferentibus, uelut benemerentibus pecuniam suam soluat!
|
||||
Non est hec uia redeundi ad patriam, pater mi; sed si alia per uos ante aut deinde per alios inuenitur, que fame Dantisque honori non deroget, illam non lentis passibus acceptabo; quod si per nullam talem Florentia introitur, nunquam Florentiam introibo.
|
||||
Quidni? nonne solis astrorumque specula ubique conspiciam? nonne dulcissimas ueritates potero speculari ubique sub celo, ni prius inglorium, ymo ignominiosum populo Florentino, ciuitati me reddam? Quippe nec panis deficiet.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,8 @@
|
|||
Exulanti Pistoriensi Florentinus exul inmeritus per tempora diuturna salutem et perpetue caritatis ardorem.
|
||||
Eructuauit incendium tue dilectionis uerbum confidentie uehementis ad me, in quo consuluisti, carissime, utrum de passione in passionem possit anima transformari: de passione in passionem dico secundum eandem potentiam et obiecta diuersa numero sed non specie; quod quamuis ex ore tuo iustius prodire debuerat, nichilominus me illius auctorem facere uoluisti, ut in declaratione rei nimium dubitate titulum mei nominis ampliares.
|
||||
Hoc etenim, cum cognitum, quam acceptum quamque gratum extiterit, absque importuna diminutione uerba non caperent: ideo, causa conticentie huius inspecta, ipse quod non exprimitur metiaris.
|
||||
Redditur, ecce, sermo Calliopeus inferius, quo sententialiter canitur, quanquam transumptiue more poetico signetur intentum, amorem huius posse torpescere atque denique interire, nec non huius, quod corruptio unius generatio sit alterius, in anima reformari.
|
||||
Et fides huius, quanquam sit ab experientia persuasum, ratione potest et autoritate muniri. Omnis namque potentia que post corruptionem unius actus non deperit, naturaliter reseruatur in alium: ergo potentie sensitiue, manente organo, per corruptionem unius actus non depereunt, et naturaliter reseruantur in alium. Cum igitur potentia concupiscibilis, que sedes amoris est, sit potentia sensitiua, manifestum est quod post corruptionem unius passionis qua in actum reducitur, in alium reseruatur.
|
||||
Maior et minor propositio sillogismi, quarum facilis patet introitus, tue diligentie relinquantur probande
|
||||
Autoritatem uero Nasonis, quarto De Rerum Transformatione, que directe atque ad litteram propositum respicit, superest ut intueare; scilicet ubi tradit autor equidem in fabula trium sororum contemtricum in semine Semeles, ad Solem loquens, qui, nymphis aliis derelictis atque neglectis in quas prius exarserat, nouiter Leucothoen diligebat *Quid nunc, Yperione nate*, et reliqua.
|
||||
Sub hoc, frater carissime, ad prudentiam, qua contra Rhamnusie spicula sis patiens, te exhortor. Perlege, deprecor, Fortuitorum Remedia, que ab inclitissimo phylosophorum Seneca nobis uelut a patre filiis ministrantur, et illud de memoria sana tua non defluat: *Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret*.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Ne lateant dominum uincula serui sui, quam affectus gratuitas dominantis, et ne alia relata pro aliis, que falsarum oppinionum seminaria frequentius esse solent, negligentem predicent carceratum, ad conspectum Magnificentie uestre presentis oraculi seriem placuit destinare.
|
||||
Igitur michi a limine suspirate postea curie separato, in qua, uelud sepe sub admiratione uidistis, fas fuit sequi libertatis officia, cum primum pedes iuxta Sarni fluenta securus et incautus defigerem, subito heu! mulier, ceu fulgur descendens, apparuit, nescio quomodo, meis auspitiis undique moribus et forma conformis.
|
||||
O quam in eius apparitione obstupui! Sed stupor subsequentis tonitrui terrore cessauit. Nam sicut diurnis coruscationibus illico succedunt tonitrua, sic inspecta flamma pulcritudinis huius, Amor terribilis et imperiosus me tenuit. Atque hic ferox, tanquam dominus pulsus a patria post longum exilium sola in sua repatrians, quicquid eius contrarium fuerat intra me, uel occidit uel expulit uel ligauit.
|
||||
Occidit ergo propositum illud laudabile quo a mulieribus suisque cantibus abstinebam; ac meditationes assiduas, quibus tam celestia quam terrestria intuebar, quasi suspectas, impie relegauit; et denique, ne contra se amplius anima rebellaret, liberum meum ligauit arbitrium, ut non quo ego, sed quo ille uult, me uerti oporteat.
|
||||
Regnat itaque Amor in me, nulla refragante uirtute; qualiterque me regat, inferius extra sinum presentium requiratis.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,29 @@
|
|||
*Ecce nunc tempus acceptabile*, quo signa surgunt consolationis et pacis. Nam dies noua splendescit auroram demonstrans, que iam tenebras diuturne calamitatis attenuat; iamque aure orientales crebrescunt; rutilat celum in labiis suis, et auspitia gentium blanda serenitate confortat.
|
||||
Et nos gaudium expectatum uidebimus, qui diu pernoctitauimus in deserto, quoniam Titan exorietur pacificus, et iustitia, sine sole quasi eliotropium hebetata, cum primum iubar ille uibrauerit, reuirescet. Saturabuntur omnes qui esuriunt et sitiunt iustitiam in lumine radiorum eius, et confundentur qui diligunt iniquitatem a facie coruscantis.
|
||||
Arrexit namque aures misericordes Leo fortis de tribu Iuda; atque ullulatum uniuersalis captiuitatis miserans, Moysen alium suscitauit, qui de grauaminibus Egiptiorum populum suum eripiet, ad terram lacte ac melle manantem perducens.
|
||||
Letare iam nunc miseranda Ytalia etiam Saracenis, que statim inuidiosa per orbem uideberis, quia sponsus tuus, mundi solatium et gloria plebis tue, clementissimus Henricus, diuus et Augustus et Cesar, ad nuptias properat.
|
||||
Exsicca lacrimas et meroris uestigia dele, pulcerrima, nam prope est qui liberabit te de carcere impiorum; qui percutiens malignantes in ore gladii perdet eos, et uineam suam aliis locabit agricolis qui fructum iustitie reddant in tempore messis.
|
||||
Sed an non miserebitur cuiquam? Ymo ignoscet omnibus misericordiam implorantibus, cum sit Cesar et maiestas eius de Fonte defluat pietatis.
|
||||
Huius iudicium omnem seueritatem abhorret, et semper citra medium plectens, ultra medium premiando se figit.
|
||||
Anne propterea nequam hominum applaudet audacias, et initis presumptionum pocula propinabit ? Absit, quoniam Augustus est.
|
||||
Et si Augustus, nonne relapsorum facinora uindicabit, et usque in Thessaliam persequetur, Thessaliam, inquam, finalis deletionis?
|
||||
Pone, sanguis Longobardorum, coadductam barbariem; et si quid de Troyanorum Latinorumque semine superest, illi cede, ne cum sublimis aquila fulguris instar descendens affuerit, abiectos uideat pullos eius, et prolis proprie locum coruulis occupatum.
|
||||
Eya, facite, Scandinauie soboles, ut, cuius merito trepidatis aduentum, quod ex uobis est, presentiam sitiatis.
|
||||
Nec seducat alludens cupiditas, more Sirenum nescio qua dulcedine uigiliam rationis mortificans.
|
||||
Preoccupetis faciem eius in confessione subiectionis, et in psalterio penitentie iubiletis, considerantes quia *potestati resistens Dei ordinationi resistit*; et qui diuine ordinationi repugnat, uoluntati omnipotentie coequali recalcitrat; et *durum est contra stimulum calcitrare *.
|
||||
Uos autem qui lugetis oppressi *animum subleuate, quoniam prope est uestra salus*. Assumite rastrum bone humilitatis, atque glebis exuste animositatis occatis, agellum sternite mentis uestre, ne forte celestis imber, sementem uestram ante iactum preueniens, in uacuum de altissimo cadat,
|
||||
neue resiliat gratia Dei ex uobis tanquam ros quotidianus ex lapide; sed uelut fecunda uallis concipite ac uiride germinetis, uiride dico fructiferum uere pacis; qua quidem uiriditate uestra terra uernante, nouus agricola Romanorum consilii sui boues ad aratrum affectuosius et confidentius coniugabit.
|
||||
Parcite, parcite iam ex nunc, o carissimi, qui mecum iniuriam passi estis, ut Hectoreus pastor uos oues de ouili suo cognoscat; cui etsi animaduersio temporalis diuinitus est indulta, tamen, ut eius bonitatem redoleat a quo uelut a puncto biffurcatur Petri Cesarisque potestas, uoluptuose familiam suam corrigit, sed ei uoluptuosius miseretur.
|
||||
Itaque, si culpa uetus non obest, que plerunque supinatur ut coluber et uertitur in se ipsam, hinc utrique potestis aduertere, pacem unicuique preparari, et insperate letitie iam primitias degustare.
|
||||
Euigilate igitur omnes et assurgite regi uestro, incole Latiales, non solum sibi ad imperium, sed, ut liberi, ad regimen reseruati.
|
||||
Nec tantum ut assurgatis exhortor, sed ut illius obstupescatis aspectum. Qui bibitis fluenta eius eiusque maria nauigatis; qui calcatis arenas littorum et Alpium summitates, que sue sunt; qui publicis quibuscunque gaudetis, et res priuatas uinculo sue legis, non aliter, possidetis; nolite, uelut ignari, decipere uosmetipsos, tanquam sompniantes, in cordibus et dicentes: *Dominum non habemus*.
|
||||
Hortus enim eius et lacus est quod celum circuit; nam *Dei est mare, et ipse fecit illud, et aridam fundauerunt manus eius*.
|
||||
Unde Deum romanum Principem predestinasse relucet in miris effectibus; et uerbo Uerbi confirmasse posterius profitetur Ecclesia.
|
||||
Nempe si *a creatura mundi inuisibilia Dei, per ea que facta sunt, intellectu conspiciuntur*, et si ex notioribus nobis innotiora; si simpliciter interest humane apprehensioni ut per motum celi Motorem intelligamus et eius uelle; facile predestinatio hec etiam leuiter intuentibus innotescet.
|
||||
Nam si a prima scintillula huius ignis reuoluamus preterita, ex quo scilicet Argis hospitalitas est a Frigibus denegata, et usque ad Octauiani triumphos mundi gesta reuisere uacet; nonnulla eorum uidebimus humane uirtutis omnino culmina transcendisse, et Deum per homines, tanquam per celos nouos, aliquid operatum fuisse.
|
||||
Non etenim semper nos agimus, quin interdum utensilia Dei sumus; ac uoluntates humane, quibus inest ex natura libertas, etiam inferioris affectus inmunes quandoque aguntur, et obnoxie uoluntati eterne sepe illi ancillantur ignare.
|
||||
Et si hec, que uti principia sunt, ad probandum quod queritur non sufficiunt, quis non ab illata conclusione per talia precedentia mecum oppinari cogetur, pace uidelicet annorum duodecim orbem totaliter amplexata, que sui sillogizantis faciem Dei filium, sicuti opere patrato, ostendit?
|
||||
Et hic, cum ad reuelationem Spiritus, homo factus, euangelizaret in terris, quasi dirimens duo regna, sibi et Cesari uniuersa distribuens, alterutri iussit reddi que sua sunt.
|
||||
Quod si pertinax animus poscit ulterius, nondum annuens ueritati, uerba Christi examinet etiam iam ligati; cui cum potestatem suam Pilatus obiceret, Lux nostra de sursum esse asseruit quod ille iactabat qui Cesaris ibi auctoritate uicaria gerebat officium.
|
||||
*Non igitur ambuletis sicut et gentes ambulant in uanitate sensus* tenebris obscurati; sed aperite oculos mentis uestre, ac uidete quoniam regem nobis celi ac terre Dominus ordinauit.
|
||||
Hic est quem Petrus, Dei uicarius, honorificare nos monet; quem Clemens, nunc Petri successor, luce Apostolice benedictionis illuminat; ut ubi radius spiritualis non sufficit, ibi splendor minoris luminaris illustret.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,26 @@
|
|||
Eterni pia prouidentia Regis, qui dum celestia sua bonitate perpetuat, infera nostra despiciendo non deserit, sacrosancto Romanorum Imperio res humanas disposuit gubernandas, ut sub tanti serenitate presidii genus mortale quiesceret, et ubique, natura poscente, ciuiliter degeretur.
|
||||
Hoc etsi diuinis comprobatur eloquiis, hoc etsi solius podio rationis innixa contestatur antiquitas, non leuiter tamen ueritati applaudit quod, solio augustali uacante, totus orbis exorbitat, quod nauclerus et remiges in nauicula Petri dormitant, et quod Ytalia misera, sola, priuatis arbitriis derelicta omnique publico moderamine destituta, quanta uentorum fluentorumue concussione feratur uerba non caperent, sed et uix Ytali infelices lacrimis metiuntur.
|
||||
Igitur in hanc Dei manifestissimam uoluntatem quicunque temere presumendo tumescunt, si gladius Eius qui dicit: *Mea est ultio* de celo non cecidit, ex nunc seueri iudicis aduentante iudicio pallore notentur.
|
||||
Uos autem diuina iura et humana transgredientes, quos dira cupiditatis ingluuies paratos in omne nefas illexit, nonne terror secunde mortis exagitat, ex quo, primi et soli iugum libertatis horrentes, in romani Principis, mundi regis et Dei ministri, gloriam fremuistis, atque iure prescriptionis utentes, debite subiectionis officium denegando, in rebellionis uesaniam maluistis insurgere?
|
||||
An ignoratis, amentes et discoli, publica iura cum sola temporis terminatione finiri, et nullius prescriptionis calculo fore obnoxia?
|
||||
Nempe legum sanctiones alme declarant, et humana ratio percontando decernit, publica rerum dominia, quantalibet diuturnitate neglecta, nunquam posse uanescere uel abstenuata conquiri; nam quod ad omnium cedit utilitatem, sine omnium detrimento interire non potest, uel etiam infirmari; et hoc Deus et natura non uult, et mortalium penitus abhorreret adsensus.
|
||||
Quid, fatua tali oppinione summota, tanquam alteri Babilonii, pium deserentes imperium noua regna temptatis, ut alia sit Florentina ciuilitas, alia sit Romana? Cur apostolice monarchie similiter inuidere non libet, ut si Delia geminatur in celo, geminetur et Delius ?
|
||||
Atqui si male ausa rependere uobis terrori non est, territet saltim obstinata precordia quod non modo sapientia, sed initium eius ad penam culpe uobis ablatum est.
|
||||
Nulla etenim conditio delinquentis formidolosior, quam impudenter et sine Dei timore quicquid libet agentis. Hac nimirum persepe animaduersione percutitur impius, ut moriens obliuiscatur sui qui dum uiueret oblitus est Dei.
|
||||
Sin prorsus arrogantia uestra insolens adeo roris altissimi, ceu cacumina Gelboe, uos fecit exsortes, ut Senatus eterni consulto restitisse timori non fuerit, nec etiam non timuisse timetis; nunquid timor ille perniciosus, humanus uidelicet atque mundanus, abesse poterit, superbissimi uestri sanguinis uestreque multum lacrimande rapine ineuitabili naufragio properante?
|
||||
An septi uallo ridiculo cuiquam defensioni confiditis? O male concordes! o mira cupidine obcecati! Quid uallo sepsisse, quid propugnaculis et pinnis urbem armasse iuuabit, cum aduolauerit aquila in auro terribilis, que nunc Pirenen, nunc Caucason, nunc Athlanta superuolans, militie celi magis confortata sufflamine, uasta maria quondam transuolando despexit? quid, cum adfore stupescetis, miserrimi hominum, delirantis Hesperie domitorem?
|
||||
Non equidem spes, quam frustra sine more fouetis, reluctantia ista iuuabitur, sed hac obice iusti regis aduentus inflammabitur amplius, ac, indignata, misericordia semper concomitans eius exercitum auolabit; et quo false libertatis trabeam tueri existimatis, eo uere seruitutis in ergastula concidetis.
|
||||
Miro namque Dei iudicio quandoque agi credendum est, ut unde digna supplicia impius declinare arbitratur, inde in ea grauius precipitetur; et qui diuine uoluntati reluctatus est et sciens et uolens, eidem militet nesciens atque nolens.
|
||||
Uidebitis edificia uestra non necessitati prudenter instructa sed delitiis inconsulte mutata, que Pergama rediuiua non cingunt, tam ariete ruere, tristes, quam igne cremari.
|
||||
Uidebitis plebem circumquaque furentem nunc in contraria, pro et contra, deinde in idem aduersus uos horrenda clamantem, quoniam simul et ieiuna et timida nescit esse. Templa quoque spoliata, cotidie matronarum frequentata concursu, paruulosque admirantes et inscios peccata patrum luere destinatos uidere pigebit.
|
||||
Et si presaga mens mea non fallitur, sic signis ueridicis sicut inexpugnabilibus argumentis instructa prenuntians, urbem diutino merore confectam in manus alienorum tradi finaliter, plurima uestri parte seu nece seu captiuitate deperdita, perpessuri exilium pauci cum fletu cernetis.
|
||||
Utque breuiter colligam, quas tulit calamitates illa ciuitas gloriosa in fide pro libertate Saguntum, ignominiose uos eas in perfidia pro seruitute subire necesse est.
|
||||
Nec ab inopina Parmensium fortuna sumatis audaciam, qui malesuada fame urgente murmurantes in inuicem *prius moriamur et in media arma ruamus*, in castra Cesaris, absente Cesare, proruperunt; nam et hii, quanquam de Uictoria uictoriam sint adepti, nichilominus ibi sunt de dolore dolorem memorabiliter consecuti.
|
||||
Sed recensete fulmina Federici prioris, et Mediolanum consulite pariter et Spoletum; quoniam ipsorum peruersione simul et euersione discussa uiscera uestra nimium dilatata frigescent, et corda uestra nimium feruentia contrahentur.
|
||||
A, Tuscorum uanissimi, tam natura quam uitio insensati! Quam in noctis tenebris malesane mentis pedes oberrent <et rete frustra iaciatur> ante oculos pennatorum, nec perpenditis nec figuratis ignari. Uident namque uos pennati et inmaculati in uia, quasi stantes in limine carceris, et miserantem quempiam, ne forte uos liberet captiuatos et in compedibus astrictos et manicis, propulsantes.
|
||||
Nec aduertitis dominantem cupidinem, quia ceci estis, uenenoso susurrio blandientem, minis frustratoriis cohibentem, nec non captiuantem uos in lege peccati, ac sacratissimis legibus que iustitie naturalis imitantur ymaginem, parere uetantem; obseruantia quarum, si leta, si libera, non tantum non seruitus esse probatur, quin ymo perspicaciter intuenti liquet ut est ipsa summa libertas.
|
||||
Nam quid aliud hec nisi liber cursus uoluntatis in actum quem suis leges mansuetis expediunt? Itaque solis existentibus liberis qui uoluntarie legi obediunt, quos uos esse censebitis qui, dum pretenditis libertatis affectum, contra leges uniuersas in legum principem conspiratis?
|
||||
O miserrima Fesulanorum propago, et iterum iam punita barbaries! An parum timoris prelibata incutiunt? Omnino uos tremere arbitror uigilantes, quanquam spem simuletis in facie uerboque mendaci, atque in somniis expergisci plerunque, siue pauescentes infusa presagia, siue diurna consilia recolentes.
|
||||
Uerum si merito trepidantes insanisse penitet non dolentes, ut in amaritudinem penitentie metus dolorisque riuuli confluant, uestris animis infigenda supersunt, quod Romane rei baiulus hic diuus et triumphator Henricus, non sua priuata sed publica mundi commoda sitiens, ardua queque pro nobis aggressus est sua sponte penas nostras participans, tanquam ad ipsum, post Christum, digitum prophetie propheta direxerit Ysaias, cum, spiritu Dei reuelante, predixit: *Uere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portauit*.
|
||||
Igitur tempus amarissime penitendi uos temere presumptorum, si dissimulare non uultis, adesse conspicitis. Et sera penitentia hoc a modo uenie genitiua non erit, quin potius tempestiue animaduersionis exordium. Est enim: quoniam peccator percutitur, ut sine retractatione moriatur.
|
||||
Scriptum pridie Kalendas Apriles in finibus Tuscie sub fontem Sarni, faustissimi cursus Henrici Cesaris ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,41 @@
|
|||
Sanctissimo gloriosissimo atque felicissimo triumphatori et domino singulari domino Henrico diuina prouidentia Romanorum Regi et semper Augusto, deuotissimi sui Dantes Alagherii Florentinus et exul inmeritus ac uniuersaliter omnes Tusci qui pacem desiderant, terre osculum ante pedes.
|
||||
Inmensa Dei dilectione testante, relicta nobis est pacis hereditas, ut in sua mira dulcedine militie nostre dura mitescerent, et in usu eius patrie triumphantis gaudia mereremur.
|
||||
At liuor antiqui et implacabilis hostis, humane prosperitati semper et latenter insidians, nonnullos exheredando uolentes, ob tutoris absentiam nos alios impius denudauit inuitos.
|
||||
Hinc diu super flumina confusionis defleuimus, et patrocinia iusti regis incessanter implorabamus, qui satellitium seui tyranni disperderet et nos in nostra iustitia reformaret.
|
||||
Cumque tu, Cesaris et Augusti successor, Apennini iuga transiliens ueneranda signa Tarpeia retulisti, protinus longa substiterunt suspiria lacrimarumque diluuia desierunt; et, ceu Titan, preoptatus exoriens, noua spes Latio seculi melioris effulsit.
|
||||
Tunc plerique uota sua preuenientes in iubilo tam Saturnia regna quam Uirginem redeuntem cum Marone cantabant.
|
||||
Uerum quia sol noster, siue desiderii feruor hoc submoneat siue facies ueritatis, aut morari iam creditur aut retrocedere supputatur, quasi Iosue denuo uel Amos filius imperaret, incertitudine dubitare compellimur et in uocem Precursoris irrumpere sic: *Tu es qui uenturus es, an alium expectamus?*.
|
||||
Et quamuis longa sitis in dubium que sunt certa propter esse propinqua, ut adsolet, furibunda deflectat, nichilominus in te credimus et speramus, asseuerantes te Dei ministrum et Ecclesie filium et Romane glorie promotorem.
|
||||
Nam et ego qui scribo tam pro me quam pro aliis, uelut decet imperatoriam maiestatem benignissimum uidi et clementissimum te audiui, cum pedes tuos manus mee tractarunt et labia mea debitum persoluerunt.
|
||||
Tunc exultauit in te spiritus meus, cum tacitus dixi mecum: *Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi*.
|
||||
Sed quid tam sera moretur segnities admiramur, quando iamdudum in ualle uictor Eridani non secus Tusciam derelinquis, pretermittis et negligis, quam si iura tutanda Imperii circumscribi Ligurum finibus arbitreris; non prorsus, ut suspicamur, aduertens, quoniam Romanorum gloriosa potestas nec metis Ytalie nec tricornis Europe margine coarctatur.
|
||||
Nam etsi uim passa in angustum gubernacula sua contraxerit, undique tamen de inuiolabili iure fluctus Amphitritis attingens uix ab inutili unda Oceani se circumcingi dignatur.
|
||||
*Scriptum etenim nobis est:
|
||||
Nascetur pulcra Troyanus origine Cesar,
|
||||
imperium Oceano, famam qui terminet astris*.
|
||||
Et cum uniuersaliter orbem describi edixisset Augustus, ut bos noster euangelizans accensus Ignis eterni flamma remugit, si non de iustissimi principatus aula prodiisset edictum, unigenitus Dei Filius homo factus ad profitendum secundum naturam assumptam edicto se subditum, nequaquam tunc nasci de Uirgine uoluisset; non enim suasisset iniustum, quem *omnem iustitiam implere* decebat.
|
||||
Pudeat itaque in angustissima mundi area irretiri tam diu quem mundus omnis expectat; et ab Augusti circumspectione non defluat quod Tuscana tyrannis in dilationis fiducia confortatur, et cotidie malignantium cohortando superbiam uires nouas accumulat, temeritatem temeritati adiciens.
|
||||
Intonet iterum uox illa Curionis in Cesarem:
|
||||
*Dum trepidant nullo firmate robore partes,
|
||||
tolle moras: semper nocuit differre paratis:
|
||||
par labor atque metus pretio maiore petuntur*.
|
||||
Intonet illa uox increpitantis Anubis iterum in Eneam:
|
||||
*Si te nulla mouet tantarum gloria rerum,
|
||||
nec super ipse tua moliris laude laborem,
|
||||
Ascanium surgentem et spes heredis Iuli
|
||||
respiee, cui regnum Ytalie Romanaque tellus
|
||||
debentur*.
|
||||
Iohannes namque, regius primogenitus tuus et rex, quem, post diei orientis occasum, mundi successiua posteritas prestolatur, nobis est alter Ascanius, qui uestigia magni genitoris obseruans, in Turnos ubique sicut leo deseuiet et in Latinos uelut agnus mitescet.
|
||||
Precaueant sacratissimi regis alta consilia, ne celeste iudicium Samuelis illa uerba reasperet: *Nonne cum paruulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es, unxitque te Dominus in regem super Israel, et misit te Deus in uia et ait: Uade et interfice peccatores Amalech?*. Nam et tu in regem sacratus es ut Amalech percutias et Agag non pareas, atque ulciscaris Illum qui misit te de gente brutali et de festina sua sollempnitate; que quidem et Amalech et Agag sonare dicuntur.
|
||||
Tu Mediolani tam uernando quam hiemando moraris et hydram pestiferam per capitum amputationem reris extinguere? Quod si magnalia gloriosi Alcide recensuisses, te ut illum falli cognosceres, cui pestilens animal, capite repullulante multiplici, per damnum crescebat, donec instanter magnanimus uite principium impetiuit.
|
||||
Non etenim ad arbores extirpandas ualet ipsa ramorum incisio quin iterum multiplicius uirulenter ramificent, quousque radices incolumes fuerint ut prebeant alimentum.
|
||||
Quid, preses unice mundi, peregisse preconicis cum ceruicem Cremone deflexeris contumacis? nonne tune uel Brixie uel Papie rabies inopina turgescet? Ymo, que cum etiam flagellata resederit, mox alia Uercellis uel Pergami uel alibi returgebit, donec huius scatescentie causa radicalis tollatur, et radice tanti erroris auulsa, cum trunco rami pungitiui arescant.
|
||||
An ignoras, excellentissime principum, nec de specula summe celsitudinis deprehendis ubi uulpecula fetoris istius, uenantium secura, recumbat? Quippe nec Pado precipiti, nec Tiberi tuo criminosa potatur, uerum Sarni fluenta torrentis adhuc rictus eius inficiunt, et Florentia, forte nescis?, dira hec pernicies nuncupatur.
|
||||
Hec est uipera uersa in uiscera genitricis; hec est languida pecus gregem domini sui sua contagione commaculans; hec Myrrha scelestis et impia in Cinyre patris amplexus exestuans; hec Amata illa impatiens, que, repulso fatali connubio, quem fata negabant generum sibi adscire non timuit, sed in bella furialiter prouocauit, et demum, male ausa luendo, laqueo se suspendit.
|
||||
Uere matrem uiperea feritate dilaniare contendit, dum contra Romam cornua rebellionis exacuit, que ad ymaginem suam atque similitudinem fecit illam.
|
||||
Uere fumos, euaporante sanie, uitiantes exhalat, et inde uicine pecudes et inscie contabescunt, dum falsis illiciendo blanditiis et figmentis aggregat sibi finitimos et infatuat aggregatos. Uere in paternos ardet ipsa concubitus, dum improba procacitate conatur summi Pontificis, qui pater est patrum, aduersum te uiolare assensum.
|
||||
Uere *Dei ordinationi resistit*, proprie uoluntatis ydolum uenerando, dum regem aspernata legiptimum non erubescit insana regi non suo iura non sua pro male agendi potestate pacisci.
|
||||
Sed attendat ad laqueum mulier furiata quo se innectit. Nam sepe quis in reprobum sensum traditur, ut traditus faciat ea que non conueniunt; que quamuis iniusta sint opera, iusta tamen supplicia esse noscuntur.
|
||||
Eia itaque, rumpe moras, proles altera Isai, sume tibi fiduciam de oculis Domini Dei Sabaoth coram quo agis, et Goliam hunc in funda sapientie tue atque in lapide uirium tuarum prosterne; quoniam in eius occasu nox et umbra timoris castra Philistinorum operiet: fugient Philistei et liberabitur Israel.
|
||||
Tunc hereditas nostra, quam sine intermissione deflemus ablatam, nobis erit in integrum restituta; ac quemadmodum, sacrosancte Ierusalem memores, exules in Babilone gemiscimus, ita tunc ciues et respirantes in pace, confusionis miserias in gaudio recolemus.
|
||||
Scriptum in Tuscia sub fonte Sarni xu Kalendas Maias, diui Henrici faustissimi cursus ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Gloriosissime atque clementissime domine domine Margarite diuina prouidentia Romanorum regine et semper Auguste, G. de Batifolle Dei et adiuualis Magnificentie gratia comitissa in Tuscia palatina, tam debite quam deuote subiectionis officium ante pedes.
|
||||
Gratissima regie Benignitatis epistola et meis oculis uisa letanter et manibus fuit assumpta reuerenter, ut decuit. Cumque significata per illam mentis aciem penetrando dulcescerent, adeo spiritus lectitantis feruore deuotionis incaluit, ut nunquam possint superare obliuia nec memoria sine gaudio memorare.
|
||||
Nam quanta uel qualis ego, ut ad enarrandum michi de sospitate consortis et sua, utinam diuturna!, coniunx fortissima Cesaris condescendat? Quippe tanti pondus honoris neque merita gratulantis neque dignitas postulabat; sed nec etiam inclinari humanorum graduum dedecuit apicem, unde, uelut a uiuo fonte, sancte ciuilitatis exempla debent inferioribus emanare.
|
||||
Dignas itaque persoluere grates non opis est hominis; uerum ab homine alienum esse non reor pro insufficientie supplemento Deum exorare quandoque.
|
||||
Nunc ideo regni siderii iustis precibus atque piis aula pulsetur, et impetret supplicantis affectus quatenus mundi gubernator eternus condescensui tanto premia coequata retribuat, et ad auspitia Cesaris et Auguste dexteram gratie coadiutricis extendat; ut qui romani principatus imperio barbaras nationes et ciues in mortalium tutamenta subegit, delirantis eui familiam sub triumphis et gloria sui Henrici reformet in melius.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Serenissime atque piissime domine domine Margarite celestis miserationis intuitu Romanorum regine et semper Auguste, deuotissima sua G. de Batifolle Dei et Imperii gratia largiente comitissa in Tuscia palatina, flexis humiliter genibus reuerentie debitum exhibet.
|
||||
Regalis epistole documenta gratuita ea qua potui ueneratione recepi, intellexi deuote. Sed cum de prosperitate successuum uestri felicissimi cursus familiariter intimata concepi, quanto libens animus concipientis arriserit, placet potius commendare silentio, tanquam nuntio meliori; non enim uerba significando sufficiunt ubi mens ipsa quasi debria superatur.
|
||||
Itaque suppleat regie Celsitudinis apprehensio que scribentis humilitas explicare non potest.
|
||||
At quamuis insinuata per litteras ineffabiliter grata fuerint et iocunda, spes amplior tamen et letandi causas accumulat et simul uota iusta confectat. Spero equidem, de celesti prouisione confidens quam nunquam falli uel prepediri posse non dubito et que humane ciuilitati de Principe singulari prouidit, quod exordia uestri regni felicia semper in melius prosperata procedent.
|
||||
Sic igitur in presentibus et futuris exultans, ad Auguste clementiam sine ulla hesitatione recurro, et suppliciter tempestiua deposco quatenus me sub umbra tutissima uestri Culminis taliter collocare dignemini, ut cuiusque sinistrationis ab estu sim semper et uidear esse secura.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,6 @@
|
|||
Illustrissime atque piissime domine domine Margarite diuina prouidentia Romanorum regine et semper Auguste, fidelissima sua G. de Batifolle Dei et imperialis indulgentie gratia comitissa in Tuscia palatina, cum promptissima recommendatione se ipsam et uoluntarium ad obsequia famulatum.
|
||||
Cum pagina uestre Serenitatis apparuit ante scribentis et gratulantis aspectum, experta est mea pura fidelitas quam in dominorum successibus animi subditorum fidelium colletentur. Nam per ea que continebantur in ipsa, cum tota cordis hilaritate concepi qualiter dextera summi Regis uota Cesaris et Auguste feliciter adimplebat. Proinde gradum mee fidelitatis experta, petentis audeo iam inire officium.
|
||||
Ergo ad audientiam uestre Sublimitatis exorans et suppliciter precor et deuote deposco quatenus mentis oculis intueri dignemini prelibate interdum fidei puritatem.
|
||||
Uerum quia nonnulla regalium clausularum uidebatur hortari ut, si quando nuntiorum facultas adesset, Celsitudini regie aliquid peroptando de status mei conditione referrem, quamuis quedam presumptionis facies interdicat, obedientie tamen suadente uirtute obediam.
|
||||
Audiat, ex quo iubet, Romanorum pia et serena Maiestas, quoniam tempore missionis presentium coniunx predilectus et ego, Dei dono, uigebamus incolumes, liberorum sospitate guadentes, tanto solito letiores quanto signa resurgentis Imperii meliora iam secula promittebant.
|
||||
Missum de Castro Poppii xu Kalendas Iunias, faustissimi cursus Henrici Cesaris ad Ytaliam anno primo.
|
||||
|
|
@ -1,8 +1,8 @@
|
|||
Magnifico atque victorioso domino, domino Cani Grandi de la Scala, sacratissimi cesarei principatus in urbe Verona et civitate Vicentie vicario generali, devotissimus suus Dantes Alagherii, Florentinus natione non moribus, vitam orat per tempora diuturna felicem, et gloriosi nominis perpetuum incrementum.
|
||||
Magnifico atque uictorioso domino, domino Cani Grandi de la Scala, sacratissimi cesarei principatus in urbe Uerona et ciuitate Uicentie uicario generali, deuotissimus suus Dantes Alagherii, Florentinus natione non moribus, uitam orat per tempora diuturna felicem, et gloriosi nominis perpetuum incrementum.
|
||||
|
||||
Inclita vestre magnificentie laus, quam fama vigil volitando disseminat, sic distrahit in diversa diversos, ut hos in spem sue prosperitatis attollat, hos exterminii deiciat in terrorem. Huius quidem preconium, facta modernorum exsuperans, tanquam veri existentia latius, arbitrabar aliquando superfluum. Verum, ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet, velut Austri regina Ierusalem petiit, velut Pallas petiit Elicona, Veronam petii fidis oculis discussurus audita, ibique magnalia vestra vidi, vidi beneficia simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic posterius ipsa facta excessiva cognovi. Quo factum est ut ex auditu solo cum quadam animi subiectione benivolus prius exstiterim; sed ex visu postmodum devotissimus et amicus.
|
||||
Nec reor amici nomen assumens, ut nonnulli forsitan obiectarent, reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares connectantur quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles amicitias inspicere libeat, illis persepius inspicienti patebit, preheminentes inferioribus coniugari personas. Et si ad veram ac per se amicitiam torqueatur intuitus, nonne illustrium summorumque principum plerunque viros fortuna obscuros, honestate preclaros, amicos fuisse constabit? Quidni, cum etiam Dei et hominis amicitia nequaquam impediatur excessu? Quod si cuiquam, quod asseritur, nunc videretur indignum, Spiritum Sanctum audiat, amicitie sue participes quosdam homines profitentem. Nam in Sapientia de sapientia legitur, quoniam *infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt, participes facti sunt amicitie Dei*. Sed habet imperitia vulgi sine discretione iudicium; et quemadmodum solem pedalis magnitudinis arbitratur, sic et circa mores vana credulitate decipitur. Nos autem, quibus optimum quod est in nobis noscere datum est, gregum vestigia sectari non decet, quin ymo suis erroribus obviare tenemur. Nam intellectu ac ratione degentes, divina quadam libertate dotati, nullis consuetudinibus astringuntur; nec mirum, cum non ipsi legibus, sed ipsis leges potius dirigantur. Liquet igitur, quod superius dixi, me scilicet esse devotissimum et amicum, nullatenus esse presumptum.
|
||||
Preferens ergo amicitiam vestram quasi thesaurum carissimum, providentia diligenti et accurata solicitudine illam servare desidero. Itaque, cum in dogmatibus moralis negotii amicitiam adequari et salvari analogo doceatur, ad retribuendum pro collatis beneficiis plus quam semel analogiam sequi michi votivum est; et propter hoc munuscula mea sepe multum conspexi et ab invicem segregavi, nec non segregata percensui, dignius gratiusque vobis inquirens. Neque ipsi preheminentie vestre congruum magis comperi magis quam Comedie sublimem canticam, que decoratur titulo Paradisi; et illam sub presenti epistola, tanquam sub epigrammate proprio dedicatam, vobis ascribo, vobis offero, vobis denique recommendo.
|
||||
Illud quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit affectus, quod in hac donatione plus dono quam domino et honoris et fame conferri potest videri.Quidni cum eius titulum iam presagiam de gloria vestri nominis ampliandum? Satis actenus videbar expressisse quod de proposito fuit; sed zelus gratie vestre, quam sitio quasi vitam parvipendens, a primordio metam prefixam urget ulterius. Itaque, formula consumata epistole, ad introductionem oblati operis aliquid sub lectoris officio compendiose aggrediar.
|
||||
Inclita uestre magnificentie laus, quam fama uigil uolitando disseminat, sic distrahit in diuersa diuersos, ut hos in spem sue prosperitatis attollat, hos exterminii deiciat in terrorem. Huius quidem preconium, facta modernorum exsuperans, tanquam ueri existentia latius, arbitrabar aliquando superfluum. Uerum, ne diuturna me nimis incertitudo suspenderet, uelut Austri regina Ierusalem petiit, uelut Pallas petiit Elicona, Ueronam petii fidis oculis discussurus audita, ibique magnalia uestra uidi, uidi beneficia simul et tetigi; et quemadmodum prius dictorum ex parte suspicabar excessum, sic posterius ipsa facta excessiua cognoui. Quo factum est ut ex auditu solo cum quadam animi subiectione beniuolus prius exstiterim; sed ex uisu postmodum deuotissimus et amicus.
|
||||
Nec reor amici nomen assumens, ut nonnulli forsitan obiectarent, reatum presumptionis incurrere, cum non minus dispares connectantur quam pares amicitie sacramento. Nam si delectabiles et utiles amicitias inspicere libeat, illis persepius inspicienti patebit, preheminentes inferioribus coniugari personas. Et si ad ueram ac per se amicitiam torqueatur intuitus, nonne illustrium summorumque principum plerunque uiros fortuna obscuros, honestate preclaros, amicos fuisse constabit? Quidni, cum etiam Dei et hominis amicitia nequaquam impediatur excessu? Quod si cuiquam, quod asseritur, nunc uideretur indignum, Spiritum Sanctum audiat, amicitie sue participes quosdam homines profitentem. Nam in Sapientia de sapientia legitur, quoniam *infinitus thesaurus est hominibus, quo qui usi sunt, participes facti sunt amicitie Dei*. Sed habet imperitia uulgi sine discretione iudicium; et quemadmodum solem pedalis magnitudinis arbitratur, sic et circa mores uana credulitate decipitur. Nos autem, quibus optimum quod est in nobis noscere datum est, gregum uestigia sectari non decet, quin ymo suis erroribus obuiare tenemur. Nam intellectu ac ratione degentes, diuina quadam libertate dotati, nullis consuetudinibus astringuntur; nec mirum, cum non ipsi legibus, sed ipsis leges potius dirigantur. Liquet igitur, quod superius dixi, me scilicet esse deuotissimum et amicum, nullatenus esse presumptum.
|
||||
Preferens ergo amicitiam uestram quasi thesaurum carissimum, prouidentia diligenti et accurata solicitudine illam seruare desidero. Itaque, cum in dogmatibus moralis negotii amicitiam adequari et saluari analogo doceatur, ad retribuendum pro collatis beneficiis plus quam semel analogiam sequi michi uotiuum est; et propter hoc munuscula mea sepe multum conspexi et ab inuicem segregaui, nec non segregata percensui, dignius gratiusque uobis inquirens. Neque ipsi preheminentie uestre congruum magis comperi magis quam Comedie sublimem canticam, que decoratur titulo Paradisi; et illam sub presenti epistola, tanquam sub epigrammate proprio dedicatam, uobis ascribo, uobis offero, uobis denique recommendo.
|
||||
Illud quoque preterire silentio simpliciter inardescens non sinit affectus, quod in hac donatione plus dono quam domino et honoris et fame conferri potest uideri.Quidni cum eius titulum iam presagiam de gloria uestri nominis ampliandum? Satis actenus uidebar expressisse quod de proposito fuit; sed zelus gratie uestre, quam sitio quasi uitam paruipendens, a primordio metam prefixam urget ulterius. Itaque, formula consumata epistole, ad introductionem oblati operis aliquid sub lectoris officio compendiose aggrediar.
|
||||
|
||||
In parte vero executiva, que fuit divisa contra totum prologum, nec dividendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique proceditur ascendendo de celo in celum, et recitatur de animabus beatis inventis in quolibet orbe. Et quia illa vera beatitudo in sentiendo veritatis principio consistit - ut patet per Iohannem ibi: *Hec est vita eterna, ut cognoscant te Deum verum*, et cetera; et per Boetium in tertio De Consolatione ibi: *Te cernere finis* -, inde est quod, ad ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam videntibus omnem veritatem multa queruntur, que magnam habent utilitatem et delectationem. Et quia, invento principio seu primo, videlicet Deo, nichil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et finis, ut visio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula seculorum.
|
||||
In parte uero executiua, que fuit diuisa contra totum prologum, nec diuidendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique proceditur ascendendo de celo in celum, et recitatur de animabus beatis inuentis in quolibet orbe. Et quia illa uera beatitudo in sentiendo ueritatis principio consistit - ut patet per Iohannem ibi: *Hec est uita eterna, ut cognoscant te Deum uerum*, et cetera; et per Boetium in tertio De Consolatione ibi: *Te cernere finis* -, inde est quod, ad ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam uidentibus omnem ueritatem multa queruntur, que magnam habent utilitatem et delectationem. Et quia, inuento principio seu primo, uidelicet Deo, nichil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et finis, ut uisio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula seculorum.
|
||||
|
|
@ -1,42 +1,42 @@
|
|||
Sicut dicit Philosophus in secundo Metaphysicorum: *Sicut res se habet ad esse, sic habet se ad veritatem*; cuius ratio est, quia veritas de re, que in veritate consistit tanquam in subiecto, est similitudo perfecta rei sicut est. Eorum vero que sunt, quedam sic sunt, ut habeant esse absolutum in se; quedam sunt ita, ut habeant esse dependens ab alio per relationem quandam, ut ea quorum esse est ad aliud se habere ut relativa: sicut pater et filius, dominus et servus, duplum et dimidium, totum et pars, et huiusmodi, in quantum talia. Proptereaquodque esse talium dependet ab alio, consequens est quod eorum veritas ab alio dependeat: ignorato enim dimidio, nunquam cognoscitur duplum; et sic de aliis.
|
||||
Volentes igitur aliqualem introductionem tradere de parte operis alicuius, oportet aliquam notitiam tradere de toto cuius est pars. Quapropter et ego, volens de parte supra nominata totius Comedie aliquid tradere per modum introductionis, aliquid de toto opere premittendum existimavi, ut facilior et perfectior sit ad partem introitus. Sex igitur sunt que in principio cuiusque doctrinalis operis inquirenda sunt, videlicet subiectum, agens, forma, finis, libri titulus, et genus phylosophie. De istis tria sunt in quibus pars ista, quam vobis destinare proposui, variatur a toto, scilicet subiectum, forma et titulus; in aliis vero non variatur, sicut apparet inspicienti; et ideo, circa considerationem de toto, ista tria inquirenda seorsum sunt: quo facto, satis patebit ad introductionem partis. Deinde inquiremus alia tria, non solum per respectum ad totum, sed etiam per respectum ad ipsam partem oblatam.
|
||||
Ad evidentiam itaque dicendorum, sciendum est quod istius operis non est simplex sensus, ymo dici potest polisemos, hoc est plurium sensuum; nam primus sensus est qui habetur per litteram, alius est qui habetur per significata per litteram. Et primus dicitur litteralis, secundus vero allegoricus, sive moralis, *sive anagogicus*. Qui modus tractandi, ut melius pateat, potest considerari in istis versibus:
|
||||
Sicut dicit Philosophus in secundo Metaphysicorum: *Sicut res se habet ad esse, sic habet se ad ueritatem*; cuius ratio est, quia ueritas de re, que in ueritate consistit tanquam in subiecto, est similitudo perfecta rei sicut est. Eorum uero que sunt, quedam sic sunt, ut habeant esse absolutum in se; quedam sunt ita, ut habeant esse dependens ab alio per relationem quandam, ut ea quorum esse est ad aliud se habere ut relatiua: sicut pater et filius, dominus et seruus, duplum et dimidium, totum et pars, et huiusmodi, in quantum talia. Proptereaquodque esse talium dependet ab alio, consequens est quod eorum ueritas ab alio dependeat: ignorato enim dimidio, nunquam cognoscitur duplum; et sic de aliis.
|
||||
Uolentes igitur aliqualem introductionem tradere de parte operis alicuius, oportet aliquam notitiam tradere de toto cuius est pars. Quapropter et ego, uolens de parte supra nominata totius Comedie aliquid tradere per modum introductionis, aliquid de toto opere premittendum existimaui, ut facilior et perfectior sit ad partem introitus. Sex igitur sunt que in principio cuiusque doctrinalis operis inquirenda sunt, uidelicet subiectum, agens, forma, finis, libri titulus, et genus phylosophie. De istis tria sunt in quibus pars ista, quam uobis destinare proposui, uariatur a toto, scilicet subiectum, forma et titulus; in aliis uero non uariatur, sicut apparet inspicienti; et ideo, circa considerationem de toto, ista tria inquirenda seorsum sunt: quo facto, satis patebit ad introductionem partis. Deinde inquiremus alia tria, non solum per respectum ad totum, sed etiam per respectum ad ipsam partem oblatam.
|
||||
Ad euidentiam itaque dicendorum, sciendum est quod istius operis non est simplex sensus, ymo dici potest polisemos, hoc est plurium sensuum; nam primus sensus est qui habetur per litteram, alius est qui habetur per significata per litteram. Et primus dicitur litteralis, secundus uero allegoricus, siue moralis, *siue anagogicus*. Qui modus tractandi, ut melius pateat, potest considerari in istis uersibus:
|
||||
*In exitu Israel de Egypto,
|
||||
domus Iacob de populo barbaro,
|
||||
facta est Iudea sanctificatio eius,
|
||||
Israel potestas eius.*
|
||||
Nam si ad litteram solam inspiciamus, significatur nobis exitus filiorum Israel de Egipto, tempore Moysis; si ad allegoriam, significatur nobis nostra redemptio facta per Christum; si ad moralem sensum, significatur nobis conversio anime de luctu et miseria peccati ad statum gratie; si ad anagogicum, significatur exitus anime sancte ab huius corruptionis servitute ad eternam glorie libertatem. Et quomodo isti sensus mistici variis appellantur nominibus, generaliter omnes dici possunt allegorici, cum sint a litterali sive historiali diversi. Nam allegoria dicitur ab alleon grece, quod in latinum dicitur alienum, sive diversum.
|
||||
Hiis visis, manifestum est quod duplex oportet esse subiectum, circa quod currant alterni sensus. Et ideo videndum est de subiecto huius operis, prout ad litteram accipitur; deinde de subiecto, prout allegorice sententiatur. Est ergo subiectum totius operis, litteraliter tantum accepti, status animarum post mortem simpliciter sumptus; nam de illo et circa illum totius operis versatur processus. Si vero accipiatur opus allegorice, subiectum est homo prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem iustitie premiandi et puniendi obnoxius est.
|
||||
Forma vero est duplex: forma tractatus et forma tractandi. Forma tractatus est triplex, secundum triplicem divisionem. Prima divisio est, qua totum opus dividitur in tres canticas. Secunda, qua quelibet cantica dividitur in cantus. Tertia, qua quilibet cantus dividitur in rithimos. Forma sive modus tractandi est poeticus, fictivus et descriptivus, digressivus, transumptivus, et cum hoc diffinitivus, divisivus, probativus, improbativus, et exemplorum positivus.
|
||||
Libri titulus est: *Incipit Comedia Dantis Alagherii, Florentini natione non moribus*. Ad cuius notitiam sciendum est quod comedia dicitur a comos, villa, et oda, quod est cantus, unde comedia quasi villanus cantus. Et est comedia genus quoddam poetice narrationis, ab omnibus aliis differens. Differt ergo a tragedia, in materia per hoc, quod tragedia in principio est admirabilis et quieta et in fine seu exitu fetida et horribilis; et dicitur propter hoc a tragos, quod est hircus, et oda, quasi cantus hircinus, idest fetidus ad modum hirci, ut patet per Senecam in suis tragediis. Comedia vero inchoat asperitatem alicuius rei, sed eius materia prospere terminatur, ut patet per Terentium in suis comediis. Et hinc consueverunt dictatores quidam in suis salutationibus dicere loco salutis, *tragicum principium, et comicum finem*. Similiter differunt in modo loquendi: elate et sublime tragedia, comedia vero remisse et humiliter, sicut vult Oratius in sua Poetria, ubi licentiat aliquando comicos ut tragedos loqui, et sic e converso:
|
||||
Nam si ad litteram solam inspiciamus, significatur nobis exitus filiorum Israel de Egipto, tempore Moysis; si ad allegoriam, significatur nobis nostra redemptio facta per Christum; si ad moralem sensum, significatur nobis conuersio anime de luctu et miseria peccati ad statum gratie; si ad anagogicum, significatur exitus anime sancte ab huius corruptionis seruitute ad eternam glorie libertatem. Et quomodo isti sensus mistici uariis appellantur nominibus, generaliter omnes dici possunt allegorici, cum sint a litterali siue historiali diuersi. Nam allegoria dicitur ab alleon grece, quod in latinum dicitur alienum, siue diuersum.
|
||||
Hiis uisis, manifestum est quod duplex oportet esse subiectum, circa quod currant alterni sensus. Et ideo uidendum est de subiecto huius operis, prout ad litteram accipitur; deinde de subiecto, prout allegorice sententiatur. Est ergo subiectum totius operis, litteraliter tantum accepti, status animarum post mortem simpliciter sumptus; nam de illo et circa illum totius operis uersatur processus. Si uero accipiatur opus allegorice, subiectum est homo prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem iustitie premiandi et puniendi obnoxius est.
|
||||
Forma uero est duplex: forma tractatus et forma tractandi. Forma tractatus est triplex, secundum triplicem diuisionem. Prima diuisio est, qua totum opus diuiditur in tres canticas. Secunda, qua quelibet cantica diuiditur in cantus. Tertia, qua quilibet cantus diuiditur in rithimos. Forma siue modus tractandi est poeticus, fictiuus et descriptiuus, digressiuus, transumptiuus, et cum hoc diffinitiuus, diuisiuus, probatiuus, improbatiuus, et exemplorum positiuus.
|
||||
Libri titulus est: *Incipit Comedia Dantis Alagherii, Florentini natione non moribus*. Ad cuius notitiam sciendum est quod comedia dicitur a comos, uilla, et oda, quod est cantus, unde comedia quasi uillanus cantus. Et est comedia genus quoddam poetice narrationis, ab omnibus aliis differens. Differt ergo a tragedia, in materia per hoc, quod tragedia in principio est admirabilis et quieta et in fine seu exitu fetida et horribilis; et dicitur propter hoc a tragos, quod est hircus, et oda, quasi cantus hircinus, idest fetidus ad modum hirci, ut patet per Senecam in suis tragediis. Comedia uero inchoat asperitatem alicuius rei, sed eius materia prospere terminatur, ut patet per Terentium in suis comediis. Et hinc consueuerunt dictatores quidam in suis salutationibus dicere loco salutis, *tragicum principium, et comicum finem*. Similiter differunt in modo loquendi: elate et sublime tragedia, comedia uero remisse et humiliter, sicut uult Oratius in sua Poetria, ubi licentiat aliquando comicos ut tragedos loqui, et sic e conuerso:
|
||||
|
||||
*Interdum tamen et vocem comedia tollit,
|
||||
*Interdum tamen et uocem comedia tollit,
|
||||
Iratusque Chremes tumido delitigat ore;
|
||||
Et tragicus plerunque dolet sermone pedestri
|
||||
Telephus et Peleus etc.*
|
||||
|
||||
Et per hoc patet quod comedia dicitur presens opus. Nam si ad materiam respiciamus, a principio horribilis et fetida est, quia Infernus, in fine prospera, desiderabilis et grata, quia Paradisus; ad modum loquendi, remissus est modus et humilis, quia locutio vulgaris, in qua et muliercule comunicant. Et sic patet quare Comedia dicitur. Sunt et alia genera narrationum poeticarum, sicut carmen bucolicum, elegia, satira, et sententia votiva, ut etiam per Oratium patere potest in sua Poetria; sed de istis ad presens nichil dicendum est.
|
||||
Et per hoc patet quod comedia dicitur presens opus. Nam si ad materiam respiciamus, a principio horribilis et fetida est, quia Infernus, in fine prospera, desiderabilis et grata, quia Paradisus; ad modum loquendi, remissus est modus et humilis, quia locutio uulgaris, in qua et muliercule comunicant. Et sic patet quare Comedia dicitur. Sunt et alia genera narrationum poeticarum, sicut carmen bucolicum, elegia, satira, et sententia uotiua, ut etiam per Oratium patere potest in sua Poetria; sed de istis ad presens nichil dicendum est.
|
||||
Potest amodo patere quomodo assignandum sit subiectum partis oblate. Nam si totius operis litteraliter sumpti sic est subiectum, status animarum post mortem non contractus sed simpliciter acceptus, manifestum est quod hac in parte talis status est subiectum, sed contractus, scilicet status animarum beatarum post mortem. Et si totius operis allegorice sumpti subiectum est homo, prout merendo et demerendo per arbitrii libertatem est iustitie premiandi et puniendi obnoxius, manifestum est in hac parte hoc subiectum contrahi, et est homo, prout merendo obnoxius est iustitie premiandi.
|
||||
Et sic patet de forma partis per formam assignatam totius; nam, si forma tractatus in toto est triplex, in hac parte tantum est duplex, scilicet divisio cantuum et rithimorum. Non eius potest esse propria forma divisio prima, cum ista pars sit prime divisionis.
|
||||
Et sic patet de forma partis per formam assignatam totius; nam, si forma tractatus in toto est triplex, in hac parte tantum est duplex, scilicet diuisio cantuum et rithimorum. Non eius potest esse propria forma diuisio prima, cum ista pars sit prime diuisionis.
|
||||
Patet etiam libri titulus seu de libri titulo. Nam titulus totius libri est *Incipit Comedia*, et cetera; titulus autem huius partis est: *Incipit cantica tertia Comedie Dantis, et cetera, que dicitur Paradisu*.
|
||||
Inquisitis hiis tribus in quibus variatur pars a toto, videndum est de aliis tribus in quibus nulla variatio est a toto ad partem. Agens igitur totius et partis est ille qui dictus est, et totaliter videtur esse.
|
||||
Finis totius et partis esse posset et multiplex, scilicet propinquus et remotus; sed, omissa subtili investigatione, dicendum est breviter quod finis totius et partis est removere viventes in hac vita de statu miserie et perducere ad statum felicitatis.
|
||||
Genus vero phylosophie, sub quo hic in toto et parte proceditur, est morale negotium, sive ethica, quia non ad speculandum, sed ad opus inventum est totum et pars. Nam si in aliquo loco vel passu pertractatur ad modum speculativi negotii, hoc non est gratia speculativi negotii, sed gratia operis; quia, ut ait Phylosophus in secundo Methaphysicorum, *ad aliquid et nunc speculantur practici* aliquando.
|
||||
Hiis itaque premissis, ad expositionem littere secundum quandam prelibationem accedendum est, et illud prenunciandum, quod expositio littere nichil aliud est quam forme operis manifestatio. Dividitur ergo ista pars, seu tertia cantica, que Paradisus dicitur, principaliter in duas partes, scilicet in prologum et partem executivam. Pars secunda incipit ibi, quasi in medio primi: *Surgit mortalibus per diversas fauces*.
|
||||
De parte prima sciendum est quod, quamvis comuni ratione posset dici exordium, proprie autem loquendo non debet dici nisi prologus; quod Phylosophus in tertio Rhetoricorum videtur innuere, ubi dicit quod *proemium est in oratione rhetorica, sicut prologus in poetica, et preludium in fistulatione*. Est etiam prenotandum quod previatio ista, que comuniter exordium dici potest, aliter fit a poetis, aliter fit a rhetoribus. Rethores enim consuevere prelibare dicenda, ut animum comparent auditoris; sed poete non solum hoc faciunt, quin ymo post hec invocationem quandam emittunt. Et hoc est eis conveniens, quia multa invocatione opus est eis, cum aliquid contra comunem modum hominum a superioribus substantiis petendum est, quasi divinum quoddam munus. Ergo presens prologus dividitur in partes duas, quia in prima premittitur quid dicendum sit, in secunda invocatur Apollo; et incipit secunda pars ibi: *O bone Apollo, ad ultimum laborem*.
|
||||
Propter primam partem notandum quod ad bene exordiendum tria requiruntur, ut dicit Tullius in Nova Rethorica, scilicet ut benevolum, attentum et docilem reddat aliquis auditorem; et hoc maxime in admirabili genere cause, ut ipsemet Tullius dicit. Cum ergo materia circa quam versatur presens tractatus sit admirabilis, et propterea ad admirabile reducenda, ista tria intenduntur in principio exordii sive prologi. Nam dicit se dicturum ea, que qui vidit retinere non potuit in primo celo; in quo dicto omnia illa tria comprehenduntur. Nam in utilitate dicendorum benevolentia paratur, in admirabilitate attentio, in possibilitate docilitas. Utilitatem innuit, cum recitaturum se dicit ea que maxime allectiva sunt desiderii humani, scilicet gaudia Paradisi; admirabilitatem tangit, cum promittit se tam ardua, tam sublimia dicere, scilicet conditiones regni celestis; possibilitatem ostendit, cum dicit se dicturum que mente retinere potuit: si enim homo ipse, et alii poterunt. Hec omnia tanguntur in verbis illis, ubi dicit se fuisse in primo celo, et quod dicere vult de regno celesti quicquid in mente sua quasi thesaurum potuit retinere. Viso igitur de bonitate ac perfectione prime partis prologi, ad litteram accedatur.
|
||||
Dicit ergo quod gloria primi Motoris, qui Deus est, in omnibus partibus universi resplendet, sed ita ut in aliqua parte magis, et in aliqua minus. Quod autem ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat. Ratio sic: omne quod est, aut habet esse a se, aut ab alio; sed constat quod habere esse a se non convenit nisi uni, scilicet primo seu principio, qui Deus est, cum habere esse non arguat per se necesse esse, et per se necesse esse non competat nisi uni, scilicet primo seu principio, quod est causa omnium; ergo omnia que sunt, preter unum, habent esse ab aliis. Si ergo accipiatur ultimum in universo, non quodcunque, manifestum est quod id habet esse ab aliquo; et illud a quo habet, habet a se vel ab aliquo. Si a se, sic est primum; si ab aliquo, et illud similiter vel a se, vel ab aliquo. Et cum non aliud esset sic procedere in infinitum in causis agentibus, ut probatur in secundo Metaphysicorum, erit devenire ad primum, qui Deus est. Et sic, mediate vel inmediate, omne quod habet esse habet esse ab eo; quia ex eo quod causa secunda recipit a prima, influit super causatum ad modum recipientis et reddentis radium, propter quod causa prima magis est causa. Et hoc dicitur in libro De Causis quod *omnis causa primaria plus influit super suum causatum quam causa universalis secunda*. Sed hoc quantum ad esse.
|
||||
Quantum vero ad essentiam, probo sic: omnis essentia, preter primam, est causata, alias essent plura que essent per se necesse esse, quod est impossibile. Quod causatum, vel a natura vel ab intellectu, et quod a natura, per consequens causatum est ab intellectu, cum natura sit opus intelligentie; omne ergo quod est causatum, est causatum ab aliquo intellectu vel mediate vel immediate. Cum ergo virtus sequatur essentiam cuius est virtus, si essentia intellective est tota et unius quod causat. Et sic quemadmodum prius devenire erat ad primam causam ipsius esse, sic nunc essentie et virtutis. Propter quod patet quod omnis essentia et virtus procedit a prima, et intelligentie inferiores recipiunt quasi a radiante, et reddunt radios superioris ad suum inferius ad modum speculorum. Quod satis aperte tangere videtur Dionysius de celesti hierarchia loquens. Et propter hoc dicitur in libro De Causis quod *omnis intelligentia est plena formis*. Patet ergo quomodo ratio manifestat divinum lumen, id est divinam bonitatem, sapientiam et virtutem, resplendere ubique.
|
||||
Similiter etiam et scientius facit auctoritas. Dicit enim Spiritus Sanctus per Hieremiam: *Celum et terram ego implebo*; et in Psalmo: *Quo ibo a spiritu tuo? et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in celum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas*, et cetera. Et Sapientia dicit quod *Spiritus Domini replevit orbem terrarum*. Et Ecclesiasticus quadragesimo secundo: *Gloria Domini plenum est opus eius*. Quod etiam scriptura paganorum contestatur; unde Lucanus in nono: *Iuppiter est quodcunque vides, quodcunque moveris*.
|
||||
Bene ergo dictum est, cum dicit quod divinus radius sive divina gloria, *per universum penetrat et resplendet*: penetrat quantum ad essentiam; resplendet quantum ad esse. Quod autem subicit de magis et minus, habet veritatem in manifesto, quoniam videmus in aliquo excellentiori gradu essentiam aliquam, aliquam vero in inferiori; ut patet de celo et elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa vero corruptibilia sunt.
|
||||
Et postquam premisit hanc veritatem, prosequitur ab ea, circumloquens Paradisum; et dicit quod fuit in celo illo quod de gloria Dei, sive de luce, recipit affluentius. Propter quod sciendum quod illud celum est celum supremum: continens corpora universa et a nullo contentum; intra quod omnia corpora moventur, ipso in sempiterna quiete permanente; virtuans et omnia sua contenta et a nulla corporali substantia virtutem recipiens.
|
||||
Et dicitur Empyreum, quod est idem quod celum igne sui ardoris flagrans; non quod in eo sit ignis vel ardor materialis, sed spiritualis, quod est amor sanctus sive caritas.
|
||||
Quod autem de divina luce plus recipiat, potest probari per duo: primo, per suum omnia continere et a nullo contineri; secundo, per sempiternam suam quietem sive pacem. Quantum ad primum, probatur sic: continens se habet ad contentum in naturali situ, sicut formativum ad formabile, ut habetur in quarto Physicorum; sed in naturali situ totius universi primum celum est omnia continens; ergo se habet ad omnia sicut formativum ad formabile, quod est se habere per modum cause. Et cum omnis vis causandi sit radius quidam influens a prima causa que Deus est, manifestum est quod illud celum quod magis habet rationem cause, magis de luce divina recipit.
|
||||
Quantum ad secundum, probatur sic: omne quod movetur, movetur propter aliquid quod non habet, quod est terminus sui motus; sicut celum lune movetur propter aliquam partem sui, que non habet illud ubi ad quod movetur; et quia sui pars quelibet non adepto quolibet ubi, quod est impossibile, movetur ad aliud, inde est quod semper movetur et nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod dico de celo lune intelligendum est de omnibus preter primum. Omne ergo quod movetur est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul. Illud igitur celum quod a nullo movetur, in se in qualibet sui parte habet quicquid potest modo perfecto, ita quod motu non indiget ad suam perfectionem. Et cum omnis perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu perfectionis, manifestum est quod celum primum magis recipit de luce primi, qui est Deus. Ista tamen ratio videtur arguere a destructionem antecedentis, ita quod simpliciter et secundum formam arguendi non probat. Sed si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam sempiterno, in quo potest defectus sempiternari: ita quod, si Deus non dedit sibi motum, patet quod non dedit sibi materiam in aliquo egentem. Et per hanc suppositionem tenet argumentum ratione materie; et est similis modus arguendi ac si dicerem: Si homo est, est risibile; nam in omnibus convertibilibus tenet similis ratio gratia materie. Sic ergo patet: cum dicit *in illo celo, quod plus de luce Dei recipit*, intelligit circumloqui Paradisum, sive celum Empyreum.
|
||||
Inquisitis hiis tribus in quibus uariatur pars a toto, uidendum est de aliis tribus in quibus nulla uariatio est a toto ad partem. Agens igitur totius et partis est ille qui dictus est, et totaliter uidetur esse.
|
||||
Finis totius et partis esse posset et multiplex, scilicet propinquus et remotus; sed, omissa subtili inuestigatione, dicendum est breuiter quod finis totius et partis est remouere uiuentes in hac uita de statu miserie et perducere ad statum felicitatis.
|
||||
Genus uero phylosophie, sub quo hic in toto et parte proceditur, est morale negotium, siue ethica, quia non ad speculandum, sed ad opus inuentum est totum et pars. Nam si in aliquo loco uel passu pertractatur ad modum speculatiui negotii, hoc non est gratia speculatiui negotii, sed gratia operis; quia, ut ait Phylosophus in secundo Methaphysicorum, *ad aliquid et nunc speculantur practici* aliquando.
|
||||
Hiis itaque premissis, ad expositionem littere secundum quandam prelibationem accedendum est, et illud prenunciandum, quod expositio littere nichil aliud est quam forme operis manifestatio. Diuiditur ergo ista pars, seu tertia cantica, que Paradisus dicitur, principaliter in duas partes, scilicet in prologum et partem executiuam. Pars secunda incipit ibi, quasi in medio primi: *Surgit mortalibus per diuersas fauces*.
|
||||
De parte prima sciendum est quod, quamuis comuni ratione posset dici exordium, proprie autem loquendo non debet dici nisi prologus; quod Phylosophus in tertio Rhetoricorum uidetur innuere, ubi dicit quod *proemium est in oratione rhetorica, sicut prologus in poetica, et preludium in fistulatione*. Est etiam prenotandum quod preuiatio ista, que comuniter exordium dici potest, aliter fit a poetis, aliter fit a rhetoribus. Rethores enim consueuere prelibare dicenda, ut animum comparent auditoris; sed poete non solum hoc faciunt, quin ymo post hec inuocationem quandam emittunt. Et hoc est eis conueniens, quia multa inuocatione opus est eis, cum aliquid contra comunem modum hominum a superioribus substantiis petendum est, quasi diuinum quoddam munus. Ergo presens prologus diuiditur in partes duas, quia in prima premittitur quid dicendum sit, in secunda inuocatur Apollo; et incipit secunda pars ibi: *O bone Apollo, ad ultimum laborem*.
|
||||
Propter primam partem notandum quod ad bene exordiendum tria requiruntur, ut dicit Tullius in Noua Rethorica, scilicet ut beneuolum, attentum et docilem reddat aliquis auditorem; et hoc maxime in admirabili genere cause, ut ipsemet Tullius dicit. Cum ergo materia circa quam uersatur presens tractatus sit admirabilis, et propterea ad admirabile reducenda, ista tria intenduntur in principio exordii siue prologi. Nam dicit se dicturum ea, que qui uidit retinere non potuit in primo celo; in quo dicto omnia illa tria comprehenduntur. Nam in utilitate dicendorum beneuolentia paratur, in admirabilitate attentio, in possibilitate docilitas. Utilitatem innuit, cum recitaturum se dicit ea que maxime allectiua sunt desiderii humani, scilicet gaudia Paradisi; admirabilitatem tangit, cum promittit se tam ardua, tam sublimia dicere, scilicet conditiones regni celestis; possibilitatem ostendit, cum dicit se dicturum que mente retinere potuit: si enim homo ipse, et alii poterunt. Hec omnia tanguntur in uerbis illis, ubi dicit se fuisse in primo celo, et quod dicere uult de regno celesti quicquid in mente sua quasi thesaurum potuit retinere. Uiso igitur de bonitate ac perfectione prime partis prologi, ad litteram accedatur.
|
||||
Dicit ergo quod gloria primi Motoris, qui Deus est, in omnibus partibus uniuersi resplendet, sed ita ut in aliqua parte magis, et in aliqua minus. Quod autem ubique resplendeat, ratio et auctoritas manifestat. Ratio sic: omne quod est, aut habet esse a se, aut ab alio; sed constat quod habere esse a se non conuenit nisi uni, scilicet primo seu principio, qui Deus est, cum habere esse non arguat per se necesse esse, et per se necesse esse non competat nisi uni, scilicet primo seu principio, quod est causa omnium; ergo omnia que sunt, preter unum, habent esse ab aliis. Si ergo accipiatur ultimum in uniuerso, non quodcunque, manifestum est quod id habet esse ab aliquo; et illud a quo habet, habet a se uel ab aliquo. Si a se, sic est primum; si ab aliquo, et illud similiter uel a se, uel ab aliquo. Et cum non aliud esset sic procedere in infinitum in causis agentibus, ut probatur in secundo Metaphysicorum, erit deuenire ad primum, qui Deus est. Et sic, mediate uel inmediate, omne quod habet esse habet esse ab eo; quia ex eo quod causa secunda recipit a prima, influit super causatum ad modum recipientis et reddentis radium, propter quod causa prima magis est causa. Et hoc dicitur in libro De Causis quod *omnis causa primaria plus influit super suum causatum quam causa uniuersalis secunda*. Sed hoc quantum ad esse.
|
||||
Quantum uero ad essentiam, probo sic: omnis essentia, preter primam, est causata, alias essent plura que essent per se necesse esse, quod est impossibile. Quod causatum, uel a natura uel ab intellectu, et quod a natura, per consequens causatum est ab intellectu, cum natura sit opus intelligentie; omne ergo quod est causatum, est causatum ab aliquo intellectu uel mediate uel immediate. Cum ergo uirtus sequatur essentiam cuius est uirtus, si essentia intellectiue est tota et unius quod causat. Et sic quemadmodum prius deuenire erat ad primam causam ipsius esse, sic nunc essentie et uirtutis. Propter quod patet quod omnis essentia et uirtus procedit a prima, et intelligentie inferiores recipiunt quasi a radiante, et reddunt radios superioris ad suum inferius ad modum speculorum. Quod satis aperte tangere uidetur Dionysius de celesti hierarchia loquens. Et propter hoc dicitur in libro De Causis quod *omnis intelligentia est plena formis*. Patet ergo quomodo ratio manifestat diuinum lumen, id est diuinam bonitatem, sapientiam et uirtutem, resplendere ubique.
|
||||
Similiter etiam et scientius facit auctoritas. Dicit enim Spiritus Sanctus per Hieremiam: *Celum et terram ego implebo*; et in Psalmo: *Quo ibo a spiritu tuo? et quo a facie tua fugiam? Si ascendero in celum, tu illic es; si descendero in infernum, ades. Si sumpsero pennas meas*, et cetera. Et Sapientia dicit quod *Spiritus Domini repleuit orbem terrarum*. Et Ecclesiasticus quadragesimo secundo: *Gloria Domini plenum est opus eius*. Quod etiam scriptura paganorum contestatur; unde Lucanus in nono: *Iuppiter est quodcunque uides, quodcunque moueris*.
|
||||
Bene ergo dictum est, cum dicit quod diuinus radius siue diuina gloria, *per uniuersum penetrat et resplendet*: penetrat quantum ad essentiam; resplendet quantum ad esse. Quod autem subicit de magis et minus, habet ueritatem in manifesto, quoniam uidemus in aliquo excellentiori gradu essentiam aliquam, aliquam uero in inferiori; ut patet de celo et elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa uero corruptibilia sunt.
|
||||
Et postquam premisit hanc ueritatem, prosequitur ab ea, circumloquens Paradisum; et dicit quod fuit in celo illo quod de gloria Dei, siue de luce, recipit affluentius. Propter quod sciendum quod illud celum est celum supremum: continens corpora uniuersa et a nullo contentum; intra quod omnia corpora mouentur, ipso in sempiterna quiete permanente; uirtuans et omnia sua contenta et a nulla corporali substantia uirtutem recipiens.
|
||||
Et dicitur Empyreum, quod est idem quod celum igne sui ardoris flagrans; non quod in eo sit ignis uel ardor materialis, sed spiritualis, quod est amor sanctus siue caritas.
|
||||
Quod autem de diuina luce plus recipiat, potest probari per duo: primo, per suum omnia continere et a nullo contineri; secundo, per sempiternam suam quietem siue pacem. Quantum ad primum, probatur sic: continens se habet ad contentum in naturali situ, sicut formatiuum ad formabile, ut habetur in quarto Physicorum; sed in naturali situ totius uniuersi primum celum est omnia continens; ergo se habet ad omnia sicut formatiuum ad formabile, quod est se habere per modum cause. Et cum omnis uis causandi sit radius quidam influens a prima causa que Deus est, manifestum est quod illud celum quod magis habet rationem cause, magis de luce diuina recipit.
|
||||
Quantum ad secundum, probatur sic: omne quod mouetur, mouetur propter aliquid quod non habet, quod est terminus sui motus; sicut celum lune mouetur propter aliquam partem sui, que non habet illud ubi ad quod mouetur; et quia sui pars quelibet non adepto quolibet ubi, quod est impossibile, mouetur ad aliud, inde est quod semper mouetur et nunquam quiescit, et est eius appetitus. Et quod dico de celo lune intelligendum est de omnibus preter primum. Omne ergo quod mouetur est in aliquo defectu, et non habet totum suum esse simul. Illud igitur celum quod a nullo mouetur, in se in qualibet sui parte habet quicquid potest modo perfecto, ita quod motu non indiget ad suam perfectionem. Et cum omnis perfectio sit radius primi, quod est in summo gradu perfectionis, manifestum est quod celum primum magis recipit de luce primi, qui est Deus. Ista tamen ratio uidetur arguere a destructionem antecedentis, ita quod simpliciter et secundum formam arguendi non probat. Sed si consideremus materiam eius, bene probat, quia de quodam sempiterno, in quo potest defectus sempiternari: ita quod, si Deus non dedit sibi motum, patet quod non dedit sibi materiam in aliquo egentem. Et per hanc suppositionem tenet argumentum ratione materie; et est similis modus arguendi ac si dicerem: Si homo est, est risibile; nam in omnibus conuertibilibus tenet similis ratio gratia materie. Sic ergo patet: cum dicit *in illo celo, quod plus de luce Dei recipit*, intelligit circumloqui Paradisum, siue celum Empyreum.
|
||||
Premissis quoque rationibus consonanter dicit Phylosophus in primo De celo ubi dicit quod celum *tanto habet honorabiliorem materiam istis inferioribus, quanto magis elongatum est ab hiis que hic*. Ad hoc etiam posset adduci quod dicit Apostolus ad Ephesios de Christo: *Qui ascendit super omnes celos, ut adimpleret omnia*. Hoc est celum delitiarum Domini, de quibus delitiis dicitur contra Luciferum per Ezechielem: *Tu signaculum similitudinis, sapientia plenus et perfectione decorus, in deliciis Paradisi Dei fuisti*.
|
||||
Et postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per suam circumlocutionem, prosequitur dicens se vidisse aliqua que recitare non potest qui descendit. Et reddit causam, dicens quod intellectus in tantum profundat se in ipsum desiderium suum, quod est Deus, quod memoria sequi non potest. Ad que intelligenda sciendum est quod intellectus humanus in hac vita, propter connaturalitatem et affinitatem quam habet ad substantiam intellectualem separatam, quando elevatur, in tantum elevatur, ut memoria post reditum deficiat, propter transcendisse humanum modum. Et hoc insinuatur nobis per Apostolum ad Corinthios loquentem, ubi dicit: *Scio hominem, sive in corpore sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum usque ad tertium celum, et vidit arcana Dei, que non licet homini loqui*. Ecce, postquam humanam rationem intellectus ascensione transierat, quid extra se ageretur non recordabatur. Hoc etiam insinuatur nobis in Matheo, ubi tres discipuli *ceciderunt in faciem suam*, nichil postea recitantes, quasi obliti. Et in Ezechiele scribitur: *Vidi, et cecidi in faciem meam*. Et ubi ista invidis non sufficiant, legant Richardum de Sancto Victore in libro De Contemplatione, legant Bernardum in libro De Consideratione, legant Augustinum in libro De Quantitate Anime, et non invidebunt. Si vero in dispositionem elevationis tante propter peccatum loquentis oblatrarent, legant Danielem, ubi et Nabuchodonosor invenient contra peccatores aliqua vidisse divinitus, oblivionique mandasse. Nam *qui oriri solem suum facit super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos*, aliquando misericorditer ad conversionem, aliquando severe ad punitionem, plus et minus, ut vult, gloriam suam quantumcunque male viventibus manifestat.
|
||||
Vidit ergo, ut dicit, aliqua que referre nescit et nequit rediens. Diligenter quippe notandum est quod dicit *nescit et nequit*: nescit quia oblitus, nequit quia, si recordatur et contentum tenet, sermo tamen deficit. Multa namque per intellectum videmus quibus signa vocalia desunt: quod satis Plato insinuat in suis libris per assumptionem metaphorismorum; multa enim per lumen intellectuale vidit que sermone proprio nequivit exprimere.
|
||||
Postea dicit se dicturum illa que de regno celesti retinere potuit, et hoc dicit esse materiam sui operis; que qualia sint et quanta, in parte executiva patebit.
|
||||
Deinde cum dicit: *O bone Apollo*, facit invocationem suam. Et dividitur ista pars in partes duas: in prima invocando petit, in secunda suadet Apollini petitionem factam, remunerationem quandam prenuntians; et incipit secunda pars ibi: *O divina virtus*. Prima pars dividitur in partes duas: in prima petit divinum auxilium; in secunda tangit necessitatem sue petitionis, quod est iustificare ipsam, ibi: *Hucusque alterum iugum Parnassi*.
|
||||
Hec est sententia secunde partis prologi in generali; in speciali vero non exponam ad presens. Urget enim me rei familiaris angustia, ut hec et alia utilia reipublice derelinquere oporteat. Sed spero de magnificentia vestra ita ut alias habeatur procedendi ad utilem expositionem facultas.
|
||||
In parte vero executiva, que fuit divisa contra totum prologum, nec dividendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique proceditur ascendendo de celo in celum, et recitatur de animabus beatis inventis in quolibet orbe. Et quia illa vera beatitudo in sentiendo veritatis principio consistit - ut patet per Iohannem ibi: *Hec est vita eterna, ut cognoscant te Deum verum*, et cetera; et per Boetium in tertio De Consolatione ibi: *Te cernere finis* -, inde est quod, ad ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam videntibus omnem veritatem multa queruntur, que magnam habent utilitatem et delectationem. Et quia, invento principio seu primo, videlicet Deo, nichil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et finis, ut visio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula seculorum.
|
||||
Et postquam dixit quod fuit in loco illo Paradisi per suam circumlocutionem, prosequitur dicens se uidisse aliqua que recitare non potest qui descendit. Et reddit causam, dicens quod intellectus in tantum profundat se in ipsum desiderium suum, quod est Deus, quod memoria sequi non potest. Ad que intelligenda sciendum est quod intellectus humanus in hac uita, propter connaturalitatem et affinitatem quam habet ad substantiam intellectualem separatam, quando eleuatur, in tantum eleuatur, ut memoria post reditum deficiat, propter transcendisse humanum modum. Et hoc insinuatur nobis per Apostolum ad Corinthios loquentem, ubi dicit: *Scio hominem, siue in corpore siue extra corpus nescio, Deus scit, raptum usque ad tertium celum, et uidit arcana Dei, que non licet homini loqui*. Ecce, postquam humanam rationem intellectus ascensione transierat, quid extra se ageretur non recordabatur. Hoc etiam insinuatur nobis in Matheo, ubi tres discipuli *ceciderunt in faciem suam*, nichil postea recitantes, quasi obliti. Et in Ezechiele scribitur: *Uidi, et cecidi in faciem meam*. Et ubi ista inuidis non sufficiant, legant Richardum de Sancto Uictore in libro De Contemplatione, legant Bernardum in libro De Consideratione, legant Augustinum in libro De Quantitate Anime, et non inuidebunt. Si uero in dispositionem eleuationis tante propter peccatum loquentis oblatrarent, legant Danielem, ubi et Nabuchodonosor inuenient contra peccatores aliqua uidisse diuinitus, obliuionique mandasse. Nam *qui oriri solem suum facit super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos*, aliquando misericorditer ad conuersionem, aliquando seuere ad punitionem, plus et minus, ut uult, gloriam suam quantumcunque male uiuentibus manifestat.
|
||||
Uidit ergo, ut dicit, aliqua que referre nescit et nequit rediens. Diligenter quippe notandum est quod dicit *nescit et nequit*: nescit quia oblitus, nequit quia, si recordatur et contentum tenet, sermo tamen deficit. Multa namque per intellectum uidemus quibus signa uocalia desunt: quod satis Plato insinuat in suis libris per assumptionem metaphorismorum; multa enim per lumen intellectuale uidit que sermone proprio nequiuit exprimere.
|
||||
Postea dicit se dicturum illa que de regno celesti retinere potuit, et hoc dicit esse materiam sui operis; que qualia sint et quanta, in parte executiua patebit.
|
||||
Deinde cum dicit: *O bone Apollo*, facit inuocationem suam. Et diuiditur ista pars in partes duas: in prima inuocando petit, in secunda suadet Apollini petitionem factam, remunerationem quandam prenuntians; et incipit secunda pars ibi: *O diuina uirtus*. Prima pars diuiditur in partes duas: in prima petit diuinum auxilium; in secunda tangit necessitatem sue petitionis, quod est iustificare ipsam, ibi: *Hucusque alterum iugum Parnassi*.
|
||||
Hec est sententia secunde partis prologi in generali; in speciali uero non exponam ad presens. Urget enim me rei familiaris angustia, ut hec et alia utilia reipublice derelinquere oporteat. Sed spero de magnificentia uestra ita ut alias habeatur procedendi ad utilem expositionem facultas.
|
||||
In parte uero executiua, que fuit diuisa contra totum prologum, nec diuidendo nec sententiando quicquam dicetur ad presens, nisi hoc, quod ubique proceditur ascendendo de celo in celum, et recitatur de animabus beatis inuentis in quolibet orbe. Et quia illa uera beatitudo in sentiendo ueritatis principio consistit - ut patet per Iohannem ibi: *Hec est uita eterna, ut cognoscant te Deum uerum*, et cetera; et per Boetium in tertio De Consolatione ibi: *Te cernere finis* -, inde est quod, ad ostendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam uidentibus omnem ueritatem multa queruntur, que magnam habent utilitatem et delectationem. Et quia, inuento principio seu primo, uidelicet Deo, nichil est quod ulterius queratur, cum sit Alpha et O, idest principium et finis, ut uisio Iohannis designat, in ipso Deo terminatur tractatus, qui est benedictus in secula seculorum.
|
||||
File diff suppressed because it is too large
Load Diff
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Crepor celsitudinis Epyri principatus, ac procerum Ytalie claritas singularis, cui, nisi fallor, a superis fortuna candidior reseruatur,
|
||||
Ut uestra nouit serenitas, et pelingnensis Ouidii reuerenda testatur actoritas, *carmina proueniunt animo deducta sereno*. Sed seuientis Raynusie causa, ac atrocitatis Cupidinis importune, *nubila sunt subitis tempora nostra malis*, prout paruus et exoticus sermo, caliopeo moderamine constitutus, uestre mangnificentie declarabit inferius. Uerumtamen non ad plenum: quia si plene amxietates meas uellem ostendere, nec sufficeret calamus, et multitudo fastidiret animum intuentis, qui etiam me uiuum respiciens, ulterius miraretur, quam si Eee Ericonis cristibie uel Medee inspiceret actiones; propter quod si tante dominationis mandata ad plenum, inclite princeps, non pertraho, in excusationem animi amxiantis fata miserrima se ostendant. Tamen ne uidear aduersis operibus subditi cordis obediendi affectus ascondere, parumper oculorum lacrimas centuculo desiccabo, et manum commodans calamo, creperius uestris affectibus questiunculam preparabo: et cum nouerim uestram sublimitatem in crepidine cabi gorgonei educatam, spero a dubitatione qualibet exuere intellectum. Utinam tamen rude desultoriumque eloquium sic in uestri conspectu se prebeat, prout Athlanciadis fistula in auribus custodis iunonii se locauit. Dominorum alter clementia claret, secundus Astree austeritate mediante balluce refulget: laudabilior queritur. Primus a Seneca sublimatur, aiens De clementia libro I: *Quid magis decorum sit regenti quam clementia* etc.; subsequens diuina testante pagina adiuuatur, Deutronomio capitulo XUI: *Iudices et magistros constitues in omnibus portis tuis ut iudicent populum iusto iudicio, neque in alteram partem declinent* etc. Si tanti principis mereor responsiuam, expecto ipsam animo gratulanti. Quantum cupitis tantum diis affectanter exposco, ut uestra bene ualeat celsitudo.
|
||||
Caliopeus uero sermo fuit iste: {Dentro dal cerchio a cui intorno si gira}, etc.
|
||||
Data sub monte Falerno apud busta Maronis Uirgilii nonas aprelis III, anno uero Incarnationis Uerbi diuini MCCCXXXUIIII.
|
||||
Uester humilis etc.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Barbato sulmontino Iohannes de Certaldo.
|
||||
Suscepi, dilectissime uir, epistolam tuam cum interclusa ab illustribus uiris celesti homini Francisco Petrarce transmissa, quas dum non contentus legisse semel, iterum et tertio legerem, non aliter quam si eorum inmistus colloquio astitissem, uota talium comprehendisse sum ratus. Hec etenim, urgente ostentatione quadam qua creduli falluntur plurimum, impetu primo amplissimis in patulum uerbis effunditur, et illico carioribus superuenientibus curis in nichilum facile disgregatur. Quanti, queso, putas esse apud huiusmodi Scipionem, si paruula ac momentanea dignitas afferatur, si uectigal a subditis exigendum sit, si fortuna paululum a solito moueatur? Uidisti sepius, et quorsum tendat talium delectatio cognouisti: quam ob rem puto minus miraberis si horum circa talia desiderium floccipendam et ad tuum ueniam, quo delectatus sum plurimum, eo quod existimem uere in studii perspicacitate fundatum, et in quo sumus ut scribis ipse concordes. Hiis certiorem te facio quod, quantumcunque suasiones tuas libens uolensque suscipiam, hucusque non expectassem quod suades. Pluribus quippe ante annis, dum apud Mediolanum et Patauum cum diuino homine isto consisterem, uires omnes exposui, et hiis fere omnibus rationibus quibus et tui proceres in sua epistola et tu in tua uteris, et aliis insuper usus sum, ut sacrum pectus mollire flectere et in nostrum desiderium possem deducere, ut scilicet ex conclaui Scipio miris ornatus splendoribus (uidi quidem) emicteretur in publicum; sed frustra, multis ab eo factis in contrarium argumentis. Et quis, queso, cum nostri eui eloquentie principe uerbis pugnet? Non tanti sum ego, quin immo, fateor, dum illum audio obmutesco, ultroque a se responsa concedo. Nec minus aduerti, illum diu adhuc nostris uotis contrarium permansurum. Heu michi! quid diu dixi, cum timeam in eternum? A desideriis nostris auertit oculos Deus, et longe magis amariora quam putes, ut querele atrioris causam haberemus, inmiscuit, ob quam non solum magnificum Scipionem in spongia periturum timeo, sed ne preceptor noster egregius una cum reliquis admirandis operibus suis nobis Ytalisque ceteris pereat expauesco. Et ut, qui te fortunarum mearum omnium participem uellem, faciam nouissime infelicitatis esse consortem, quid de illo sentiam, paucis explicabo. Pridie XUI kalendas maii a Laureato nostro epistolam unam suscepi, in qua, cum a Mediolano quibusdam erumpnis meis solamen placidum porressisset, animum iam surgentem uersa cuspide uulnerauit, scribens se ad Boemos imo Sauromatas ultimos e uestigio recessurum, et, ut ex sensu uerborum suorum accipio, ibidem moraturum. Nam sic ait: *Ego autem – o res hominum uolubiles! – uocatus ad occasum ad arthon uado, illuc quoque uocatus a Cesare miris precibus, et uado libens ut euadam; durum iter, sed si perueniam suauis metha* etc. Iam uides quid de homine, nedum de rebus a se compositis, sperare possimus. Hinc dolens merensque sum, et spe destitutus omni studia mea qualiacunque preterita dampno, et quod michi uite superest spatium uilipendo. Nam hunc sacra nemora, sonori fontes, sorores omnes castalie et Apollo perlucidus ipse, quos olim ex Grecia in cisalpinam Galliam inter Eridanum Ticinumque contrasserat, sequuntur ad immanes barbaros abeuntem. Ob hoc autem ego cupiebam atque proposueram hiis diebus Patauum ire, ut illum ibidem ante discessum uiderem et ab eo extrema mandata susciperem, ac inde Neapolim usque pergere nostrum uisitaturus Simonidem, necnon et te medio itinere reuisere atque portare tibi Buccolicum carmen quod, non diu est, fere ui ab illo Mediolani excerpsi; uolebat enim rerum suarum tenacissimus homo, ut et hoc cum Scipione sub modio latitaret; ac insuper Inuectiuarum quatuor libros in medicos, quos ad me petitos tam liberaliter pluribus ante annis Rauennam usque transmiserat. Uerum paupertas et rei familiaris cura et non satis habere certum quando Patauum uenturus homo, ac etiam consistere apud Siculos cum Magno Senescallo Simonidem audisse, uetuere. Sane Buccolicum carmen describi faciam ut ad te mictam, si scripseris cui concedam. Nec arbitreris id esse tantummodo quod tu habes aliique quamplures, Monicum et Argum: in duodecim quidem eglogis omne distinctum est. Sed quid multa? Excessi scribendo propositum: sic enim egit impetus, ut papirus fere antequam aduerterem compleretur. Ignoscendum amico est, et ob scribendi raritatem facilius est tollerandum. Et ne te morer ulterius, uale, dilectissime michi, mei memor.
|
||||
Queso parcas interlineaturis atque lituris: non enim fuit michi spatium rescribendi.
|
||||
Scriptum Florentie idibus maiis, surgente iam sole.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
nisi ipsum scripturum crederem, in prolixiorem sermonem procederem. Et ut aliquando in finem ueniam, certissimum habeo te breui sed acerrime epistole tue tam longum non expectasse responsum: uerum quoniam illam non ex mero tuo ingenio dictatam sentio; cognosco enim uerba, cognosco uersutias et conceptas ex aliena astutia indignationes calamo tuo scriptas; euomendum omne mentis fore conceptum uisum est, quod paucis fieri litteris non poterat puerile enim est arbitrari apium aluearia tangere, nec totius examinis aculeos in faciem expectare. Paruo quippe urentis trunci tactu innumerabiles fauille consurgunt. Caueat, et tu caue ne me in inuectiuas prouoces: uidebis quantum arte illa ualeam plus quam credas. Lauisti me aqua feruida: ego autem non te, ut debuissem, rasi cultro dentato; sed quod minime factum est, ni tacueris, fiet in posterum. Uale.
|
||||
Uenetiis II kalendas iulii.
|
||||
Iohannes Boccaccius tuus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Insigni uiro magistro Petro de Rethorica.
|
||||
Ne blandiloquus uiderer, dilectissime frater, ultro multa in tui nominis laudem uenientia uolens obmisi, hoc tantum dixisse contentus: uicisti longo labore tuo inuidentium stimulos et arma obloquentium contriuisti adeo, ut ipsum tuum nomen egregium, quod aliquamdiu inter Uenetos tantum emilianosque Gallos detentum est, superatis celsis Appennini uerticibus in Tuscos usque maximo cum fulgore deuenerit et inter eruditos homines celebre factum sit. Hinc est ut nonnullos scolasticos iuuenes in desiderium uidendi audiendique te traxerit tantoque feruore compulerit, ut patria necessariis amicisque relictis iter ut ad te ueniant intrauisse iam senserim, quorum ego consilium commendandum censeo. Quid enim melius quam melior effici, hac in misera lacrimarum ualle mortalium, exoptari potest? Hos inter duo sunt iuuenes qui, relictis tuscorum studiis, ad te usque, quocunque fueris, ut te uideant, te audiant, sub te militent et tuis monitis doctrinaque meliores fiant, de proximo iter asumpturi sunt. Uerum, etsi amici sint ambo, non tamen ambobus equa est condicio. Nam alteri eorum ut michi nomen est Iohannes; *de Senis* dicitur; qui iamdudum gramatice preceptor apud nos scolas regere consueuit, instructus egregie iudicio meo circa gramaticam positiuam, ut tu longe melius et cito cognosces. Huius, ut arbitror, animus ad autores illustres audiendos et rethoricam totus est; et quoniam grandes sunt studentium sumptus et ipsius tenues facultates, in sustentationem sui, ut tecum diutius esse queat, cupit opere tuo, si fieri possit, habere sub repetitione sua aliquos rudiores. Queso igitur per fidem tuam, ut circa hec illi fauorem tuum impendas: honestus quidem iuuenis est, cum mansuetus, tum moribus commendabilis plurimum, ut uidebis; preterea meus amicus est et mei nominis amator et cultor, et ob id quod bonum ei feceris, michi factum putes. Alter Angelus dicitur, canonice Sancti Michaelis et Iacobi de Certaldo uenerabilis prior, florentinus patria et nobilis genere, michi, si ad dignitatem intuear, pater et dominus; nam ex parochianis suis unus sum; si ad etatem et dilectionem inspexero, filius meus est. Hunc ego, cum cernerem nimia liberalitate sua in ceruum fere ex Atheone conuersum, multis longis exortationibus hyeme preterita ui ab accipitre canibusque subtractum in scolas gramaticalium impuli, in quibus etsi parum adhuc profecerit, generoso tamen animo uerecundatur ni in finem uenerit exoptatum, et ob id, cum multa de te audiuerit, tui nominis dilector effectus, ut quod optat plenius et citius consequatur, magistrum suum ad te uenientem sponte sequitur sua. Cui, quoniam nunquam preter nunc paternos exiuit lares, precor per amicitiam nostram et per uenerabile caput Francisci Petrarce preceptoris nostri adsis, eique consilio et opere faueas circa quecunque sibi opportuna cognoueris uel ipse monstrauerit: eumque non solum in scolarem, sed in filium tuum sumito, et doctrina instrue et mores eius, si oportuerit, frena obiurgationibus, ut aliquando ex aucupatore uenatoreque ex manibus tuis possim dicere literatum hominem suscepisse. Amico nimia dicta sunt, sed sic affectus grandis inaduertentes impellit. Ego autem nondum satis certum habeo nunquid de proximo Patauum uenturus sim. Si uenero, uisitabo te; sin autem, ubicunque sum, tuus sum. Uale, uir dilectissime.
|
||||
Iohannes Boccaccius.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Nicholao de Montefalcone, Sancti Stephani nescio utrum monacho dixerim uel abbati.
|
||||
Rebar equidem canis, annositate egritudine sacro ordine presulatu superuenientibus, leuitates abici iuueniles, oscena consilia opprimi et mores deberi cuiuscunque hominis transformari in melius; sane fallor, ut uideo, et tu michi fere primus aperuisti oculos longa tectos caligine. Nam, cum nec contractum corpus, seniles ruge, nodosa podagra nec presulatus infule aut insignia reliqua quibus prefulges immeritus et abbas iam diceris pater, infelicis factus auriga cenobii, priscos illos mores tuos, quibus effrenis in illecebras precipitans ultro saxeas mentes esse, ut Oetam seu Pindum potius loco moueas quam illas mollire aut immutare queas. Is ergo es senex qui iuuenis fueras: iam ingenium tuum noui. Finges te nescire quorsum uerba hec querula eggredi uelint, cum uideas liquido; ast ego, ne te lateat, non diu suspensum teneam. Quis dubitet quin memineris quanta me exterum hominem et diu non uisum comitate susceperis, quanta uerborum affabilitate? Quot illa oscula, quot amplexus fuere dum te primo uisitaui mea oppinione deceptus, quot blandientia uerba meque, si omnino credidissem, decipientia! Equidem sensim colligens, omnia in maximum mei uenire incommodum, exitium fere, etsi inscius, ariolabar: in laqueum et decipulam ibant, si me forsan opulentum sensisses! Sed hoc uaticinari est; ad ea ueniamus que in propatulum prodiere. Cum nemorum amenam solitudinem quorum circumseptum aiebas cenobium tuum, librorum copiam, fontes limpidos et ipsius loci deuotionem et commoda, sino rerum abundantiam et celi benignitatem, monstrasses traxissesque me in desiderium non uidendi solum, sed, si necessitas exegisset, assummendi in latebram, clam, quasi tibi positurus essem insidias, parasti fugam. O amici confidentia, o sincera dilectio, o mentis senis et abbatis integritas! Consueuere longum iter facturi amicos conuenire, cum eis de agendis inire consilium, tractare, disponere et ordine certo eis salutatis ualedicere, eisque bonum faustumque illud orantibus iter arripere. Tu me, more furis atque deceptoris, nedum consulto, uerum nec salutato, per noctem in Calabros discessurus conscendisti lembum. Credebam stolide, si credebam te inuitaturum me et per ueterem studiorum nostrorum amicitiam oraturum ut per dies aliquos saltem tecum mansurus accederem, ut exaltationem tuam, felicitatem et gloriam inspicerem et letarer et de oblatis spem firmiorem assummerem. Ridebis, arbitror, ista legens, dicesque: *Oblitus est hic quoniam pauper sit, et pauperes amicitiis carere atque a diuitibus postergari!*. Bene noui nonnunquam ab his ista fieri quibus nullus Dei timor est, et ludi uoluentis inscitia, si nescis, que uere primo frondibus ac floribus insignes arbores fuere, autumno nudas consistere, eoque in gurgite quo luserant ante pisciculi, post paululum maxima fuisse absorta nauigia. Nil sub sole stabile est; dat Fortuna uices uarias, nec stultior eo est qui in leta confidit. Abiisti igitur: et si multis, quibus satis male consultum est, presides, ego tamen non ob id in sterquilinium deiectus sum. Uerum, ne talis tibi sim qualis tu michi fuisti, quod ad te nondum credo peruenisse potuerit notum facio, ut rebus tuis consulas: XIIII kalendas ianuarias Urbanus olim pontifex summus, soluto carnis debito, transmigrauit ad superos, eique e uestigio suffectus est Bellifortis cardo, et Gregorius nuncupatus est XI. Hunc tu dicebas Rome promotorem fuisse tuum exhortationibus dominorum de Baucio. Nosti quanta sit eorundem dominorum affinitate et amicitia iunctus, et idcirco, si nondum plene finem habuit expeditio tua, cum is nunc possit qui nuper ab altero supplicationibus postulabat, laudarem reditum tuum in instanti Neapolim, ut eosdem dominos in nouas preces impelleres et rem diu fatigatam in finem optatum deduceres. Credo scripsisse non quod mereris, sed quod debui, et sic in manus te pono tuas. Quaternum quem asportasti Cornelii Taciti queso saltem mictas, ne laborem meum frustraueris et libro deformitatem ampliorem addideris. Uale.
|
||||
Neapoli XIII kalendas februarii, festinanter, instante Nicholao Manganario tuo.
|
||||
Iohannes Boccaccius tuus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Insigni iuueni Matheo de Ambrasio de Neapoli.
|
||||
Epistolam tuam, iam michi dilectissime iuuenis, suscepi pridie et legens miratus sum: omnino enim ybleo perlitam melle sensi et sapido completam succo, adeo ut non Ambrasium sed ambrosium nectar, nescio magis dixerim e fonte castalio an e ciceroniano depromptum, amplo riuulo effundentem undique putem. Non negabo: uix extimare potuissem tot inter delitias, tot inter mollities, tot inter ultronea ocia urbi huic a primeuo familiaria peruigil adeo comperiri potuisse ingenium et tam grata facundia eruditum hominem. Errabam: nondum satis sacra latibula perquisieram; tu maximam erroris mei partem soluisti, dum a te scripta mente reuoluo singula, et quantum uideas, quantum sentias, quanta denique arte et quam florido stilo atque ponderoso libramine concepta describas inspicio. Letor equidem et gaudeo aduertens, nostro seculo aliqualiter prisca resurgant ingenia que iamdudum ignauia atque auaritia Ytalorum abierant, et de te spem pregrandem concipio, et perseueres queso precorque. Nam, nisi fallor, uiridi uales iuuenta et studiorum delectatione traheris et ingenii uiribus potens es. Quis enim preter illustrem scientia atque facundia uirum ex tam claris effectibus infra temporis spatium breue emersurum existimet? Sed, quoniam quid michi de te uisum sit et quid insuper de te sperem dictum est, in me paululum uertendus est calamus. Habeo, ni superbum putes, unum quod inter tot prudentissime dicta redarguam: nimium humile nomen meum extollis, nescio qua mente, an deceptus minus equo iudicio an ut senem blanditiis ludas. Si primum est, compatiendus es pro errore tuo, et ni de cetero pecces facile ignoscendus. Nam, etsi omnino rudis homo non sim, non tamen adeo me euexit studiorum uigilantia, ut tam grandia meruerim preconia: credo te amor in hec minus consulte impulerit, qui sepe deos hominesque fefellit, iudiciis aduersa lues. Si secundum sit, quod uix credam, infortunio meo compatior, si eo uenerim, ut qui iuuenis summe blanditias horrui, senex earum delectari credar: leuium animorum atque insipientium delectatio talis est. Auferat Deus hanc pestem a desideriis meis, et tu, frater optime, non solum a calamo tuo sed a mente deicias: gnatonicorum hec illecebra est, hominum genus bonis moribus atque iam compositis mentibus infestum et detestabile. Sane, quecunque sit causa que te ad me scribentem in has impulerit laudes, ignorantie tribuam et equo feram animo; precor tamen per sacrum amicitie nostre principium quod literulis facimus ne te de cetero adeo precipitem dedas in commendationem nominis mei. Maximis uiris et qui iam sacrorum studiorum celsos honores consecuti sunt, he tam grandes exhibende sunt laudes. Ego insuper te nondum uisum hominem ea affectione in amicum fratrem socium suscipio meum, qua usquam suscipi potuit uisus homo, meque amicitia tua iam meliorem existimo: neque tam paucis nudisque uerbis uenerabile sacrum hoc celebrassem, si temporis amplior fuisset copia. Sane, instante discessu meo quem pluribus impellentibus causis cupio, prout decebat calamum manumque prolixius prestare non potui. Spero tamen prestante Deo, ex quietiori loco, quod omissum est in integrum restaurare. Et cum nil quod ad presens ulterius scribam habeam, postremo precor ut sic me in tuum suscipias ut te a me suscipi cupiebas. Et uale, frater optime, mei memor.
|
||||
Neapoli IIII ydus maias, festinanter.
|
||||
Iohannes Boccaccius tuus.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,20 @@
|
|||
Ad reuerendum in Christo patrem fratrem Martinum de Signa ordinis fratrum Heremitarum sancti Augustini, sacre Pagine professorem.
|
||||
Theocritus syragusanus poeta, ut ab antiquis accepimus, primus fuit qui greco carmine buccolicum excogitauit stilum, uerum nil sensit preter quod cortex ipse uerborum demonstrat. Post hunc latine scripsit Uirgilius, sed sub cortice nonnullos abscondit sensus, esto non semper uoluerit sub nominibus colloquentium aliquid sentiremus. Post hunc autem scripserunt et alii, sed ignobiles, de quibus nil curandum est, excepto inclito preceptore meo Francisco Petrarca, qui stilum preter solitum paululum sublimauit et secundum eglogarum suarum materias continue collocutorum nomina aliquid significantia posuit. Ex his ego Uirgilium secutus sum, quapropter non curaui in omnibus colloquentium nominibus sensum abscondere; et ob id, cum desideres tam titulorum quam etiam nominum colloquentium in eglogis meis sensum, nolo mireris, magister optime, si absque significato nonnulla colloquentium nomina comperies: de titulis non sic, omnes enim accurate apposui. Nunc autem ad optatum tuum deueniens dico,
|
||||
De primis duabus eglogis seu earum titulis uel collocutoribus nolo cures: nullius enim momenti sunt, et fere iuueniles lasciuias meas in cortice pandunt.
|
||||
Tertie uero egloge titulus est Faunus, nam, cum eiusdem causa fuerit Franciscus de Ordelaffis olim Forliuii capitaneus, quem, cum summe siluas coleret et nemora ob insitam illi uenationis delectationem, ego sepissime Faunum uocare consueuerim eo quod fauni siluarum a poetis nuncupentur dei, illam Faunum nominaui. Nominibus autem collocutorum nullum significatum uolui, eo quod minime uideretur oportunum.
|
||||
Quarte egloge titulus est Dorus hanc ob causam: tractatur enim in ea de fuga Lodouici regis Sicilie; et quoniam liquisse proprium regnum eidem regi amarissimum credendum est, ut satis in processu egloge percipitur, ab amaritudine eam denominaui, nam grece doris, amaritudo latine sonat. Collocutores autem sunt Dorus, idest rex ipse in amaritudine positus, et Montanus, pro quo assummi potest quicunque uulterranus, eo quod Uulterre in monte posite sunt et ipse rex ad eas deueniens ab eisdem Uulterranis susceptus est; tertius est Phytias, pro quo intelligo Magnum Senescallum qui nunquam eum deseruit, et Phytiam nuncupo ab integerrima eius amicitia erga eundem regem: et summo nominis huius significatum a nomine Phytie amici Damonis, de quo Ualerius ubi de amicitia.
|
||||
Quinte egloge titulus est Silua cadens, eo quod in ea tractetur de diminutione et quodammodo casu ciuitatis neapolitane post fugam Lodouici predicti regis; quam ciuitatem more pastorali loquens siluam uoco, nam uti in siluis animalia habitant bruta, sic in ciuitatibus homines, quos more predicto oues edos et boues aliquando nuncupamus. Collocutores duo sunt, Caliopus et Pamphylus. Pro Caliopo ego intelligo aliquem optime recitantem damna desolate ciuitatis, nam caliopes grece, bona sonoritas est latine, que bona sonoritas in aliquo esse non potest nisi debito ordine dicenda dicantur. Pro Pamphylo autem accipi potest quem maluerimus ex Neapolitanis ciuitatem suam integre diligentem, cum pamphylus grece, latine totus dicatur amor.
|
||||
Sexta egloga Alcestus dicitur, eo quod de reditu regis prefati in regnum proprium loquatur, quem regem ego hic Alcestum uoco, ut per hoc nomen sentiatur quoniam circa extremum tempus uite sue optimi regis uirtuosi mores assumpserat: et Alcestus dicitur ab alce, quod est uirtus, et estus, quod est feruor. Collocutores duo sunt, Amintas et Melibeus, pro quibus nil penitus sentio.
|
||||
Septima egloga titulatur Iurgium, eo quod iurgia ciuitatis nostre et imperatoris contineat. Collocutores autem duo, Daphnis et Florida, sunt. Pro Daphni ego intelligo imperatorem, nam Daphnis, ut in maiori uolumine Ouidii legitur, filius fuit Mercurii et primus pastor: sic et imperator inter pastores orbis, idest reges, consueuit esse primus. Florida Florentia est, etc.
|
||||
Octaue egloge titulus est Midas: fuit enim Midas rex Frigie auarissimus, et quoniam in egloga ista de quodam domino auarissimo habeatur sermo, eundem Midam dicere et eglogam titulare placuit. Collocutores duo sunt, Damon et Phytias, idest duo amicissimi homines uti illi fuerunt, de quibus Ualerius ubi supra.
|
||||
None egloge titulus est Lipis, in qua fere per totum de anxietate ciuitatis nostre ob coronatum imperatorem mentio fit, et ideo Lipis dicta est, quia lipis grece, latine dicitur anxietas. Collocutores duo sunt, Batracos et Archas. Pro Batracos ego intelligo Florentinorum morem: loquacissimi enim sumus, uerum in bellicis nil ualemus, et ideo Batracos, quia grece batracos, latine rana sonat; sunt enim loquaces plurimum rane et timidissime. Archas autem pro quocunque homine extero potest accipi, et ideo nullam nomini significationem propriam uolui.
|
||||
Decima egloga titulatur Uallis opaca, eo quod in ea de infernalibus sermo sit, quos penes nulla unquam lux est. Collocutores autem duo sunt, Lycidas et Dorilus. Pro Lycida ego quendam olim tyrannum intelligo, quem Lycidam a lyco denomino, qui latine lupus est: et uti lupus rapacissimum animal est, sic et tyranni rapacissimi sunt homines. Dorilus uero est quidam captiuus cum assiduo merore consistens, dictus a doris quod amaritudo sonat, sed ideo Dorilum diminutiue dixi, ne plebeius homo eodem nomine diceretur cum rege.
|
||||
Undecima egloga dicitur Pantheon a pan, quod est totum, et theos, quod est deus, eo quod per totam de diuinis sermo sit. In hac tantum auctor loquitur recitans quedam dicta quorundam interloquentium, qui duo sunt, Mirtilis et Glaucus. Pro Mirtile ego intelligo Ecclesiam Dei, quam a mirto denomino, eo quod mirtus habeat frondes bicolores, nam ex parte inferiori sanguinee sunt, ex superiori uirides, ut per hos colores sentiamus persecutiones et tribulationes a sanctis hominibus olim habitas et firmissimam eorum spem circa superiorem mercedem eis a Christo promissam. Pro Glauco autem ego intelligo Petrum apostolum; fuit enim Glaucus piscator, et gustata quadam herba repente se proiecit in mare et inter deos maris unus factus est: sic et Petrus piscator fuit, et gustata Christi doctrina se inter fluctus, idest hostium christiani nominis minas et terrores, ultro proiecit, Christi nomen predicans, ex quo deus, idest sanctus, inter amicos Dei in celis factus est.
|
||||
Duodecima egloga titulatur Saphos, eo quod de hac Saphu omnis sermo sit egloge; quam ego Saphon pro poesi intelligo, eo quod Saphos, puella quedam lesbia, plurimum euo suo in poesi ualuerit. Collocutores autem duo sunt, Caliopes et Aristeus. Pro Caliope, ut alias est dictum, pro bona sonoritate accipio, eo quod in bona prolatione modulis regulata poeticis omnis uideatur poetice fere uis consistere. Aristeum pro me pono auidum ad poeticam deuenire, et ideo Aristeum me nomino ab Aristeo quodam, qui usque ad adolescentiam suam linguam adeo impeditam habuit, ut uix posset aliquid satis exprimere plene; demum, solutis lingue nexibus, eloquens factus est.
|
||||
Tertiadecima egloga Laurea nuncupatur a serto laureo, quod est insigne poetarum, et hec ideo sic dicta est, quia in ea plurimum de honorificentia poetice sermo fiat. Collocutores tres sunt, Daphnis, Stilbon et Critis. Pro Daphni ego unumquenque poetam insignem accipio, eo quod poete eadem corona honorentur, scilicet laurea, qua honorari consueuerunt uictores atque triumphantes cesares, qui primi sunt pastores, ut Daphnis de quo supra. Stilbon pro quodam ianuense mercatore pono, cum quo disceptationem quandam iamdudum Ianue habui, de qua in hac egloga mentionem plurimam facio; quem Stilbonem uocito a Mercurio mercatorum deo, qui et Stilbon dicitur. Critis grece, latine iudex est, et ponitur pro quodam assumpto hic in iudicem litigii iam dicti.
|
||||
Quartadecima egloga Olympia dicitur ab olympos grece, quod splendidum seu lucidum latine sonat, et inde celum dicitur Olympus; et ideo huic egloge hoc nomen Olympia attributum est, quoniam in ea plurimum de qualitate celestis regionis habeatur sermo. Collocutores quatuor sunt, Siluius, Camalus, Terapon et Olympia. Pro Siluio me ipsum intelligo, quem sic nuncupo, eo quod in silua quadam huius egloge primam cogitationem habuerim. Camalos grece, latine sonat hebes uel torpens, eo quod in eo demonstrentur mores torpentis serui. Terapon huius significatum non pono, quia non memini, nisi iterum reuisam librum ex quo de ceteris sumpsi, et ideo ignoscas: scis hominum memoriam labilem esse, et potissime senum. Pro Olympia intelligo paruulam filiam meam olim mortuam ea in etate in qua morientes celestes effici ciues credimus: et ideo, ex Uiolante dum uiueret, mortuam celestem idest Olympiam uoco.
|
||||
Quintadecima egloga dicitur Phylostropos, eo quod in ea tractetur de reuocatione ad amorem celestium ab amore illecebri terrenorum; nam Phylostropos dicitur a phylos, quod est amor, et tropos, quod est conuersio. Collocutores duo sunt, Phylostropus et Typhlus. Pro Phylostropo ego intelligo gloriosum preceptorem meum Franciscum Petrarcam, cuius monitis sepissime michi persuasum est ut omissa rerum temporalium oblectatione mentem ad eterna dirigerem, et sic amores meos, etsi non plene, satis tamen uertit in melius. Typhlus pro me ipso intelligi uolo et pro quocunque alio caligine rerum mortalium offuscato, cum typhlus grece, latine dicatur orbus.
|
||||
Sextadecima et ultima egloga titulatur Aggelos, quasi nuntia et precedentium ductrix atque oblatrix ad amicum ad quem illas mitto; nam aggelos grece dicitur quod nos angelus latine nuncupamus, et angelus etiam latine sonat nuntius. Collocutores duo sunt, Appenninus et Angelus. Pro Appennino amicum meum ad quem mitto intelligo, quem ideo Appenninum uoco, quia in radicibus Appennini montis natus et altus sit. Pro Angelo, ut dictum est, ipsam eglogam more nuntii deducentem atque loquentem intelligo.
|
||||
Et hec pro nunc dicta sufficiant, que quam breuissime scripsi de ingenio tuo confidens. Queso, mi pater, litteras huic tue alligatas communi domino nostro episcopo per aliquem fratrum tuorum mittas quam citius; et sis memor, postquam uicarium prouincialem habetis, ne conuentus Sancti Geminiani quod tui conuentus ius est occupet. Frater ille Iohannes mendax multum panis ex castro isto in quadragesima preterita suis misit ! Opto ut diu ualeas, et mei memor.
|
||||
Certaldi UI ydus octobris.
|
||||
Tuus in omnibus Iohannes Boccaccius.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Johannes de Certaldo magistro Zenobio de Strata florentino.
|
||||
Amico amicus.
|
||||
Quam pium quam sanctum quam uenerabile sit amicitie numen, quis posset uerbis debitis explicare? Non ego, *si centum deus ora sonantia linguis ingeniumque capax totumque Elicona dedisset*. Hoc Nature potentissime leges excedit ut plurimum; nam, etsi ipsa omnium parens egregia uariis sanguineis nexibus mortalium corpora sepe iungit, celestes tamen spiritus Promethei sagacissimo furto in luteis carceribus expirati, nisi hoc interueniat numen dulce, prisco corporum more nectere non ualebit. Sed ipsum etiam obuiante natura, Parthos indomitos, Gethas difficiles, Hiberos insotiabiles, Mauros indociles, Numidas infrenes, Ethiopes faciles non tantum iunget copulabit et nectet, sed uirtute media unum et solidum faciet ex duobus. Quid Damonem et Phytiam, Theseum et Perithoa, Nisum et Eurialum et alios plures in exemplum clarissime ueritatis seu – ut loquar rectius – argumentum, frustra conabor ostendere? Ipsa nos Deo similes ymo deos nos facit et seruat; cuius quidem effectus gratissimos quanto rariores tanto admirabiliores existere quis negabit? Non ipse, qui nuper ex uobis in me perhibere possum testimonium ueritati: nam quanta solicitudine uaria, quanto labore deuio quantaque uigilantissima cura meis uotis dudum plenitudinem dare temptaritis, et retulit famulus et noui per uestras litteras et credidi per me ipsum; quod etiam iam actum opus clarissime manifestat. Sumus igitur, ut iam ipse monstrastis, et ipse monstrare desidero, quamuis sanguine uarii, amicitia tamen et patria unum idem; quod me uobis fore uestra uirtus exibuit, sed uos mihi mea fortuna concessit, cui sum nulla alia ex causa obligatus. Igitur cum amicus sit alter ego, nec cuiquam sibimet de suis laboriosis operibus gratias agere iustum siet, uobis easdem ex obsequiis iam receptis non ago, ne forte mihimet agere uidear inconsulte; sed bene significo et ardenter me ad omnia concretam uirtuosis operibus amicitiam conseruandam paratum: quin ymmo potius iuxta posse, iam dum nutus appareant operantem. Credo scriptoris Dyonisii stipendia fore soluta, seu in maiori parte, prout noster Angelus iam rescripsit, cui exibeo fidem plenam; residuum dabitur dum petetur: librum tamen ipsi Angelo concedatis, qui mihi suo tempore mictet eundem. Sermonem uestrum insuper miro paludamento rectorico decoratum, sapide sale actico preconditum, et melle ybleo suauissime delinitum, pluries et cum admiratione continua, gustando que intellectui modico accedebant, legi relegique et ultimo copiam inde sumpsi, ipsum remissurus quam primo per fidedignum latorem potero usque domum. Uarronem quidem nondum habui; eram tamen habiturus in breui, nisi itinera instarent ad illustrem Ungarie regem in extremis Brutiorum et Campanie quo moratur: nam ut sua imitetur arma iustissima, meus inclitus dominus et Pyeridum hospes gratissimus cum pluribus Flaminee proceribus preparatur; quo et ipse mei predicti domini iussu, non armiger, sed – ut ita loquar – rerum occurrentium arbiter, sum iturus, et, prestantibus superis, omnes in breui, uictoria habita et celebrato triumpho dignissime, proprias reuisuri. Coppi namque strentiissimi patris nostri affectionem quam scribitis, non mihi nouiter sed cotidie clarius elucescit: sed exinde quid offeram porrigam aut donem, nil ultra me mihi nouerca Fortuna reliquit. Et utinam ego tanto uiro opimum munus existerem! Sed danti quod habet, ulterius non requiritur iuxta legem. Sum suus. Puto me nimia scriptura uos eliconicis cogitationibus occupatum tedio affecisse, et ideo non scribam amplius per presentes, de iam dictis orando ueniam si excessi. Insupet tamen, per amicitiam nostram perque amicitie fidem obsecro, si qua uestra musa noua meum cecinit post discessum, ut uideam faciatis. Ualete.
|
||||
Data Forliuii etc.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
expetentem, arcisque locum et templorum ueterum uestigia admirantem, inuestigantemque tecum ubinam potuit templum illud immane consistere, regi frigio sotiisque mirabile, quo etiam ille dicteus Dedalus fuga consumpta remigium consecrauit alarum; uoluentemque cogitamina presto dicentemque: *Nonne locus iste uerendus? nonne etiam hee ruine merito prospectande?* cum semen fuerunt et principium uirgiliane Neapoli uicineque Palepoli, dudum melioribus seculis, apud quas tu nunc in auge rote uolubilis sublimatus, nostri inmemor uitam ducis elatus. Inde etiam quo cubet ille eolius Mesenus qui sonoro ere uiros ad arma ciebat, te ymaginor discurrentem, diri funeris atque yliadum procerum piaculi loca notantem. Sed iam finem tuis admirationibus imponamus, cum pusillanimi sit nedum hominum manu facta, sed etiam transitoria naturalia admirari: et quantumcunque etiam res noue et merito admirande per spatium aliquod teneant quempiam occupatum, non tamen credendum est illas e memoriis radicitus extirpare que uisa sunt olim, et potissime quod fuerit ante dulcissimum patienti. Et quid amicitia dulcius? Queramus igitur tue obliuioni, seu ut uerius loquar, postergationi causam meliorem .
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because it is too large
Load Diff
File diff suppressed because one or more lines are too long
File diff suppressed because one or more lines are too long
|
|
@ -1,124 +0,0 @@
|
|||
Manfredus dei gratia rex Sicilie Francisco Simplici vicario in Tuscia generali, dilecto consanguineo, familiari et fideli suo gratiam suam et bonam voluntatem.
|
||||
Ut fidei tue sinceritas, rationis misterio circumfulta, evidenter inspiciat, quod divine bonitatis clementia rebus mandato fictis et falsitatibus persuasione delusis stabilitatis emolumentum non exhibet nec eas patitur in sui malitia suscipere incrementum, presenti litterarum compagine, licet calamo huiusmodi successionis eventus de tam vili rustico subici non deberet, tamen, quia principes factionis eiusdem divina provisio plectendos regie maiestati submittit, tibi ad gaudium nuntiamus, quod ipsius iuste dispositionis gratia regie vir ille neqnam, sue necis avidus impetrator, qui sibi paterne dignitatis et nature titulum adoptabat, per Henricum de Vigintimiliis, comitem Insule-maioris, dilectum consanguineum, familiarem et fidelem nostrum, et alios fideles nostros ipsarum partium, qui ad destruendum huiusmodi falsitutis propositum viriliter anhelabant, maiestatis nostre carceralem angustiam vinctis, ut decuit, manibus introivit, per fideles nostros Castri-Iohannis precipue, qui ipsum delusoriis honoris preconiis receperunt, ut eum deciperent, qui eos decipere proponebat, non ut imperator in solio, sed ut vituperatus in elogio interceptus.
|
||||
Videat ergo discretio tua, qualiter ipsius miseri fallax intentio a falsis deluditur et a tam subito felicitatis culmine, ad quod, ut ipsum deluderet, fortuna provexerat, infeliciter corruit et ad ultimi supplicii erumpnosam et asperam miseriam ipsum ínstabilis inopinate reduxit.
|
||||
Propter quod constantia tua discernat et videat, quod cuiuslibet falsitatis contentio, licet in exordio concipiatur affectu, ad effectum verumtamen non pervenit, quoniam, qui a veritate non inchoant, non poterunt in veritatis finibus terminare. Cecidit ergo eius sophistica gratia et ipsius iam corruit felicitatis abusiva, que naturalis fundamentum originis non habebat.
|
||||
De quo poculum alacritatis assumens in solito fidei robore, quam a paternis traxisti cunabulis, circa maiestatis nostre servitia curiosus existas, ea, que honorem et exaltationem culminis nostri respiciunt, cum sollertia qualibet procurando, cognoscens apertius, quod per divinam iustitiam, que ius suum unicuique tribuit, nostra regnat potentia et prestat ipsa nobis de nostris infidelibus ultionem. Nos enim, ut iuris est et humanitatis exposcit clementia, bene meritis respondemus ad premia et infidelibus obstinatis ad penalitatis debite meritam portionem. Idcirco hec grata nova ad notitiam tuam deducimus, ut primo intrinsecus tuis rotatis visceribus a te tamquam a preside ad fideles alios ipsarum partium per letitie rivulum derivetur, que ipsis ad gaudium, presentium formam tuis ínserens litteris, alacriter studeas intimare.
|
||||
|
||||
Conradus regis in Marchia vicarius generalis nobilibus viris potestati consilio et comuni Auximi domini regis fidelibus salutem et amorem sincerum. Licet in nobis firma credulitas non quiescat, intelleximums tamen, quod apud Monticulum quedam militum quantitas nuper accessit.
|
||||
Ne igitur sub solite securitatis fiducia ab eisdem rebellibus dampuum aliquod incurratis, predictum negotium vobis previdimus intimandum, devotionem vestram hortantes, quatenus circa custodiam vestram sic existatis continua cura pervigiles, quod vobis nulla molestia inferatur. Nos enim circa salutem vestram intendimus, cum die Mercurii quartadecima mensis presentis iunii una cum comuni civitatis Fírmane et aliis fidelibus de contrata ad depopulationem rebellium de Montegranario protendere disponamus; transacto predicto tempore in contrata ipsa erimus cum masnada regia duce deo.
|
||||
|
||||
Iordanus de Anglano dei et regia gratia comes Sancti Severini potestati, consilio et comuni Tollentini domini regis fidelibus, dilectis sibi salutem et amorem sincerum. Cum statim, nobis descendentibus a guasto de obsidione Cinguli, contra Monticlum cum eodem exercitu procedere proponamus, devotioni vestre ex regia parte qua fungimur auctoritate mandamus, quatenus sic opportunis operibus existatis in continuo apparatu muniti, quod ad alias requisitionis nostre litteras ad nos supra dictum Monticlum per comune remota di1atione qualibet veniatis, ita quod, si de sero receperitis alias
|
||||
litteras nostras, mane summo sequenti coram nobis vos comuniter presentetis, parati pro maiori parte ferris ad guastum et expensis VIII dierum in omnibus opportunis; ordinantes, qualiter copia horum affluens de terra vestra ad dictum exercitum continue deferatur. Data et cetera.
|
||||
|
||||
Quantis afflictionibus quantisque adversariorum dei et ecclesie morsibus opprimamur, apostolice sedis notitiam tam fama volante quam referentibus certis nuntiis credimus non latere. Sed ut nobis tamquam vere indigentibus vestre pietatis ianua in veloci ac sufficientí subsidio possit efficaciter aperiri, que nuper nobis per infortunium acciderunt, vobis curamus lacrimabiliter intimare.
|
||||
Cum igitur comes Iordanus in obsidione civitatis nostre dampnabiliter iudicaret, venerabilis pater dominus Manfredus Veronensis electus tamquam dominus magni cordis, qui nobis in provincia preminebat ut pastor bonus, qui animam suam pro suis ponere ovibus non formidat, tantornm dampnorum ruinam tollerare non valens, voluít cum militia nostra insultum facere in exercitum comitis memorati; qui cum ab insultu rediret, adversariorum milites ipsam nostram militiam insequentes eundem dominum marchionem per sui equi precipitium vel occasum cum duobus nostris militibus ceperunt personaliter et duxerunt.
|
||||
Propter quod, sancte pater, cum tanti ac talis gubernatoris simus solatio destituti, sicut oves sine pastore, regimine deviantes, vestre vestrorumque fratrum sanctitati devotis precibus supplicamus, ut nobis ac provincie Marchiane potentem et magnificum capitaneum in manu forti, robusto brachio sic celeriter destinetis velut noster pater et pastor, cui tam animarum quam corporum cura pertinet generalis, quod a tantis imminentibus periculis respiremus.
|
||||
|
||||
Licet de dilecto filio Manfredo Veronensi electo et rectore ducatus, qui, sicut accepimus, manus hostiles inciderat, gravis et amarus cruciatus emerserit et tam nos quam vos etiam ac ceteri confideles nostri de Anconitana marebia, pro quorum defensione personam suam innumeris periculis et dubiis bellorum eventibus exponebat, maximam de captione ipsius dolendi materiam habeamus, verumtamen et eorundem confidelium animi non debent tanta ex hoc mestitudine deprimi, amaritudine deici, quod in nostra et totius defensione patrie velut pusillanimes in omnibus torpeatis, quin immo eo vigorosius tamqnam viri fortes hoc adversitatis tempore resistere hostibus et pravos eorum conatus elidere, quo maiora et potentiora sibi premia laudis acquirunt hii, qui lorica constantie et perseverantie galea premuniti assumunt spiritum fortitudinis in adversis.
|
||||
Sperantes igitur vos in huiusmodi necessitatis articulo fore viros stabiles et fideles, universitatem vestram monendam, rogandam, confortandam, sollicitandam attente duximus et hortandam per apostolica vobis scripta mandantes, qnatenus illam firmam servantes constantiam illamque constantie firmitatem animi, quam hactenus circa Romanam habuistis Ecclesiam, retinentes, propter adversitatem huiusmodi nullatenus a vestre terre defensione ac comunis tam ipsius Ecclesie quam vestri prosecutione negotií desistatis, sed tamquam viri stabiles, quos temptationum impetus non curant, invasionibus predicte marchie viriliter resistere procuretis, possibilitatem vestram contra vestros et predicte persecutores Ecclesie magnanimiter exercentes, ita quod predictam ob hoc vobis obligetis Ecclesiam, nosque ac fratres nostri hoc in libro eterne memorie conscribentes reddamur exinde ad promovenda vestra spiritualia et temporalia commoda promptiores. Nos enim tam sinistro intellecto rumore statim convocavimus fratres nostros et cepimus deliberare cum eis, qualiter non solum vobís et predicte marchie de defensore idoneo, verum etiam promotioni dicti negotii possimus utilius et efficacius auctore domino providere. Sed pro vestrarum corroboratione mentium has fore vobis decrevimus 1itteras premittendas.
|
||||
|
||||
Petrus miseratione divina saneti Georgii ad Velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus Iacobo de Morra salutem in domino.
|
||||
Dum longinquiori mora et maiori locorum distantia separati fieri vester more solito compatriota nequimus, sollicitiores efficimur, ut ferventius de vestra petamus continentia recreari. Sciatis itaqne nos per dei gratiam plena sospitate vigere, quod de vobis audire nostra desideria sunt intenta, et statum vestrorum fidelium et provincie nobis intimare curetis, ut super hiis obtineat nostra notitia, quod intendit.
|
||||
|
||||
Petrus miseratione divina sancti Georgii ad Velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus. Agnus dei, qui tollit peccata mundi, respiciens in servos suos misericorditer et brachium sue virtutis extendes contra querentes perdere iustum Christi sanguinem iterato, exercitum Romanorum, Campanorum et aliorum Ecclesie fidelium sub capitania nobilis viri domini Iohannis Archionis cousobrivi nostri, existentem in depopulatione Fulginei, potentia maiestatis gloriose precinxit eumqne die dominico proxime preterito circa mane, noctis adhuc non depulso silentio, devenientem ad conflictum eum exercitu comitis Acerrarum, misericordia superexaltante iudicium, exaltavit devictis totaliter hostibus et aliis eorum occisioni traditis, aliis fere omnibus, paucis omnino remanentibus, captivatis. Letemini ergo, filii, et processionaliter clerus et populus redemptori nostro, qui iusto iudicio dampnare novit reos mortis ad mortem, ad laudes et glorias assurgatis, ut, qui hac die dignatus est suorum fidelium misereri, dignetur et in aliis processus nostros misericorditer prosperare.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobilibus et prudentibus viris potestati, consilio et comuni Auximanie salutem et sinceram in domino caritatem. Sancte matris Ecclesie decus salutemque fidelium salutifero zelo zelans, sanctissimus pater et dominus noster dominus papa de fratrum suorum deliberato consilio commisso nobis legationis officio pro status provincie reformatione benefica, decrevit nos nuper in marchiam Anconitanam sine more dispendio destinandos, data nobis ingenti multitudine equitum bellatorum ad hostium dante domino in partibus ipsis malitiam conterendam.
|
||||
Eapropter, viri prudentes, a quibus erga Romanam Ecclesiam fructus devotionis exsequitur, cum nos ad iter illuc sine intermissione temporis accingamur, in brachio forti, vallati militum copia profecturi, nobilitatem et prudentiam vestram instanter requirimus et hortamur presentium vobis tenore mandantes, quatenus vos, erga sanctam Ecclesiam matrem vestram devotionis vestre titulum continuantes in bonum, ad recipiendum nos et comitivam nostram honorifice more fidelium et potenter, ut condecet, preparetia, ita quod devotionem vestram propterea prosequi benivolentia teneamur; firmiter opinantes, quod, dum statum vestrum cunctorumque fidelium ipsius Ecclesie totis affectibus exaltamus, vobis et toti provincie dirigente nos dextera domini prospere ac salubriter disponemus.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobili viro. Scimus, dum fama clamat, quod animus vester, in Ecclesie devotione resultans, in honore ipsius et prosperis successibus gratulatur.
|
||||
Ex hoc igitur vobis ad gaudium nuntiamus nos ex secreto consilio domini pape ac fratrum suorum conmisso nobis legationis officio in marchia Anconitana cum multitudine militum ad redemptionem et reformationem provincie sine more medio profecturos. Eapropter nobilitatem et devotionem vestram rogamus attente, quatenus ex hoc confortationis animum assumatis et refundentes in alios fideles Ecclesie pro nomine ipsius Ecclesie more solito fideliter ac ferventer agere studeatis, ita quod in fame parte et eiusdem Ecclesie gratia exinde fortius concrescatis nosque vobis exinde ad favorem et benivolentiam teneamur. Data.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, Marchie, ducatus Spoletani et masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus Gaudiorum nostrorum vos esse participes affectantes, que dominus noster ad magnum honorem Ecclesie matris nostre, exultationem fidelium et proditorum non modicum detrimentum nec non ad utilitatem vestram contulit hiis diebus, vobis honorem Ecclesie et totius partis eiusdem zelantibus duximus ad gaudia repetenda. Noveritis igitur, quod, cum contra Raynaldum de Brunforte dei et Ecclesie proditorem, vestrum et nostrum perfidum inimicum, fecerimus cavalcatam unum ex melioribus castris ipsius, scilicet Collepetre, quod ipse inexpugnabile reputabat, favente gratia Iesu Christi viriliter cepimus et ad mandata Ecclesie retitemus; propter quod noster districtus defenditur et ad offendendam aliam terram proditoris predicti facilis est ingressus.
|
||||
Qua quidem victoria, manu domini faciente potius, habita, die septimo intrantis mensis madii equitavimus contra eius castrum, quod diutius obstaculum nostrum fuit, ipsum viriliter et potenter taliter undique expugnando, quod de ipsius captura nulla dubietas habeatur. Sergentes, qui erant ad ipsius castri custodiam deputati, a nostris expuguatoribus superati castrum ipsum nobis libere dimiserunt, petita a nobis et obtenta solum misericordia de personis; et sic castrum ipsum destrui funditus fecimus, magna quantitate balistarum et aliarum rerum, que reposite fuerant in dicto castro, ad nostram civitatem primitus apportata.
|
||||
Quare dilectionem vestram duximus presentibus exhortandam, quatenus de predictis gaudium assumentes circa servitia Ecclesie, offensionem infidelium ac vestram defensionem sic more solito vigiletis, ut vester status semper de bono in melius augmentetur. Scitote pro certo, quod vestra et nostra salus et Províncialis cum victorioso exercitu, ut de novo didicimus, est in procinctu ad Urbem celeriter veniendi.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchie, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili viro Benvenuto domini Michaelis civi Anconitano, dilecto familiari suo salutem in domino. Dignum ducit nostre intentionis attentio te favoris nostri fulcire decore tuisque commodis gratiose concurrere, dum gratum te nostris obsequiis novimus et nostris acceptum aspectibus experimur. Eapropter potestariam masse Trabarie ac regimen pro anno instanti proximo tibi presentium auctoritate concedimus ad decus Ecclesie dirigendum, mandantes ac etiam statuentes, ut tibi ab hominibus dicte masse super hiis, que ad regimen ipsum pro dicto tempore pertinent, intendatur humiliter cum exhibitione consueti salarii et efficaciter pareatur; penas, condempnationes et banna, que propterea tuleritis in rebelles, rata inviolabiliter habituri.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchio, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili viro potestati salutem in domino.
|
||||
Volentes, quod regimen civitatis, quam ad fidelitatem sancte matris Ecclesie in eminentis fidei constantia continuo experimur, per vos et officiales vestros sine difficultatis et impedimenti alicuius obstaculo peragatur, considerantes etiam vestre fidei puritatem, quam erga eandem ecclesiam habere vos novimus argumento probabili, presentium vobis auctoritate plenam et expressam absolutionem et licentiam impertimur, ut idem regimen vestre bonitatis arbitrio absque capitulorum ipsius civitatis observantia, a qua vos et vestros officiales, iudices et notarios decrevimus absolutos, prout vobis videbitur, peragatis, et si hactenus ab ipsorum capitulorum observatione in aliquo vel aliquibus discessistis, vos et vestros auctoritate qua fungimur reddimus absolutos, nolentes, quod occasione huiusmodi aliqna vobis per comune vel speciales civitatis eiusdem inferatur molestia vel rationis exhibitio aliquatenus exigatur. In cuis rei testimonium presentes litteras fieri iussimus et nostro sigillo muniri.
|
||||
|
||||
Grandis et antiqua dilectionis inmensitas et amoris experti continuata sinceritas fiducialiter nos admonent et inducunt, ut ad revocandum vos ab erroris caligine nostros vobis ambaxiatores et litteras destinemus.
|
||||
Nam sic vos tenerrime diligimus cum effectu, sic desiderabiliter peroptamus, ut spreto itinere tyrannie pravitatis ac animo persecutionis dei et Ecclesie sacrosancte ad ipsius Ecclesie gremium, cui spiritualiter et corporaliter subesse debetis, tamquam devoti sui filii redeatis, et ut expressim vobis, que super hiis intendimus, referantur. Ecce discretos ambaxiatores nostros ad vos duximus destinandos, dilectionis vestre gratiam rogantes attente, quatenus super hiis, que vobis ex parte nostra proponent, et fidei plenitudinem et operis effectum sic favorabiliter prebeatis, quod semper ut hactenus fraterni amoris copula nos coniungat et de tenebrarum nebulis ad claritatis lucem vestra discretio convertatur.
|
||||
|
||||
Cum de fide ac legalitate nobilis viri domini Ormanni de Saxoferrato dilecti nostri geramus in domino fiduciam pleniorem, ipsum capitaneum vestrum tenore presentium duximus statuendum, volentes et presentium vobis tenore mandantes, quatenus ipsi in omnibus et singulis, que ad ipsum officium pertinere noscuntur, plene intendatis et sibi efficaciter obedire curetis. Alioquin penas et banna, quas vel que rite tulerit in rebelles, ratas habebimus et faciemus inviolabiliter observari.
|
||||
|
||||
De fide, legalitate, prudentia et devotione vestra plenam in domino fiduciam obtinentes, liberam vobis auctoritate presentium concedimus potestatem, quod castrum et homines de Fabriano at aliis locis quibuslibet, qui ad mandata Ecclesie Romane et nostra redire curaverint, nostro nomine ad gratiam ipsius Ecclesie ac nostram habeatis, eisdem offensas remittentes, pacta et promissiones facientes in omnibus et circa omnia, prout videritis expedire.
|
||||
Nos enim remissiones, pacta et promissiones quaslibet, quas eisdem et eorum singulis duxeritis faciendas, ratas e gratas habebimus et curabimus auctore domino inviolabiter observare. In hiis autem, que cum Fabrianensibus exsequenda videritis, consilium et auxilium nobilium virorum devotorum Ecclesie sollicite requiratis, sic vos in hiis et aliis, que honorem dicte Ecclesie et nostrum respiciunt, habituri, quod devotionem et studium vestrum dignis laudibus commendemus.
|
||||
|
||||
Sanctissimo patri domino Martino sacrosancte et universalis Ecclesie summo pontifici Karolus Jerusalem et Sicilie rex se ipsum ad pedes. Ad prosequendum imperii Costantinopolitani negotium, cuius nos sancta mater Ecclesia excelso diademate coronavit, amicomm nostrorum per partes Ytalie invocamus auxilia, ut nostri cordis affectio, quam ab equitate originem traxisse perpendimus, laudabilem sortiatur effectum.
|
||||
Cumque Pisanis, quos aliquomodo reputamus amicos, veluti qui per ceteros Ytalicos habentur potiores in equore, litteratorie direxerimus preces nostras, ut apparatum decem galearum amicabiliter nobis inpenderent, et nostris precibus inhibuerint auditum, vestre clementíe genutenus supplicamus, quatenus comuni Pisarum vestris iniungere dignemini litteris, quod ad ipsius recuperationem imperii nobis prestet auxilium et favorem, ut illius gratia, qui dator est omnium, et amicorum exhibitione subsidii exoptate dignitatis obtentu letetur filius et filialis letitie sancta mater Ecclesia non sit expers.
|
||||
|
||||
Sanctissimo patri et domino Martino sacrosancte et universalis Ecclesie summo pontifici Rolandus de Brunforte potestas, consilium et comune Pisani se ipsos ad oscula circa pedes.
|
||||
Est nobis causa iustissima, si regi Karulo galearum denegamus auxilium, dum nostris remigiis intendit invadere,quem nove amicitie federa nobis iungunt. Verumtamen, postquam de vestre sanctitatis aribitrio processisse dignoscimus, etsi forsan inviti, in his et aliis respondere conabimur votis suis.
|
||||
|
||||
Michael in Christo fidelis deo, Romeorum imperator ac moderator, Angelus Comninus Paleologus, novus Costantinus et semper augustus probis et sapientibus viris dominis potestati, capitaneo, anzianis, consilio et comuni Pisarum salutem et amoris perpetui firmitatem. Fidei amice sinceritas, amicorum unitiva fidelium, non verborum applausibus, sed operum experientia conprobatur.
|
||||
Conprobata est utique apud nostre dilectionis constantiam constantis et intime dilectionis intimo emulo, alieni cupido, invisori prosperitatis alterius et totius nequitie fomiti, qui contra nos violentum exercitum pro viribus intendens extendere in deum et homines autumat, quod regni nostri nobis extrema remaneant, postulata navigia denegastis.
|
||||
Ex quo vobis regratiantes ad previum, sapientiam vestram precamur, quatenus sic provide, sic constanter velitis in laudabili perseverare proposito, quod mutue dilectionis intimitas hinc inde mutuis initiata principiis duce domino de bono in melius percipiat augmentum.
|
||||
|
||||
Karulus illustris Ierusalem et Sicilie regis primogenitus, princeps Salernitanus et honoris montis Sancti Angeli dominus ac eius in toto regno Sicilie vicarius generalis viris nobilibus et discretis potestati, consilio et comuni Sancti Miniatis dilectis et devotis suis salutem et sincere dilectionis affectum.
|
||||
Probata vestre constantia puritatis, quam in grandibus persepe negotiis demonstratis, certam nobis prestat fiduciam et suggerit spem securam, ut in cunctis, que domini patris nostri nostrique nominis et honoris exaltationem respiciunt, benivolentia vestra nobis prompta conveniat et devota, grata concurrat, et quanto maior necessitas imminet vel urgens utilitas persuadet, tanto vos securius sollicitemus et fiducialius requiramus.
|
||||
Cumque adveniente primo futuri veris grata temperie deo preduce proponamus in rebellem insulam Sicilie potentialiter pertransire ad conculcandam hostilem superbiam et rebellium contumaciam edomandam, volentes vos laborum participes et victorie nostre reddere non expertes, universitatem vestram amica mente requirimus et affectuoso corde rogamus, quatenus quantitatem aliquam balistrariorum et lanciariorum peditum preparantes, illam ad nostrum exercitum transmittatis qui usque ad medietatem instantis mensis aprilis ad tardius, cum liliorum signa victricium indubitanter proponimus in Sicilie solo diffigere, ad nos profecti perveniant nostroque felici exercitui se coniungant, ita quod, ex devotorum viribus nostre partis adaucta potentia, contineantur elata colla superbie, fine facto laboribus cum honore. Super quibus exhibitionibus presentium nostri nuntiis, quos pro hoc decrevimus ad vos specialiter mittere, fidem velitis credulam adhibere.
|
||||
Data Neapoli per Bartholomeum de Capua iuris civilis professorem, dilectum familiarem et consiliarium nostrum.
|
||||
|
||||
Alfonsus dei gratia rex Aragonum et cetera. Inter alia, que de nostre mentis proposito prodeunt, prodit, ut Karulo regi Sicilie, qui et nobis et nostris permulta presumpsit inferre, bellum, in quantum se potentia votis nostris accommodat, inferamus.
|
||||
Intellecto siquidem, quod ipse Karulus Constantinopolitanum imperatorem nove amicitie linea vobis iunctum velut nequam et inpius presumptialiter intendit invadere, in armario cordis nostri firma dispositione concepimus eiusdem regis ad posse presumptuosis ausibus obviare.
|
||||
Intendimus namque, dum de vestra voluntate procedat, in sui motu itineris, quod erit frivolum, ut frustra iaciatur rete ante oculos pennatorum, regnum introire Sardinee ibique residentiam facere, ut sperare licet, cum exfortio gentis nostre. Itaque, cum rex ipse credet sub fabula sibi subdidisse Romeos, invenient Siculi nostro dominio infallibiliter se subiectos.
|
||||
|
||||
Illustri et excellenti viro domino Alfonso regi Aragonum talis potestas, talis capitaneus et cetera honorum augmenta felicium.
|
||||
Preteriti experimento discriminis tenemur esse pro debito tranquillitatis prospere cognitores. Cum igitur dudum et presertim cum rege Karulo habuerimus dampnosa litigia, que nobis et illi Christi gratia sunt sedata salubriter, nolentes sancte matris Ecclesie et ipsius regis indignationem incurrere, respondere petitioni quam facitis non audemus.
|
||||
Quare, ut supplicamus attentius, nos in hac parte recipiat regalis magnificentia excusatos.
|
||||
|
||||
Egregio et magnifico viro domino Ugolino vicecomiti, indici Gallurie et tertie partis regni Callaritani domino vicarii, consilium et comune Ponturmi felicibus habundare successibus et se promptos ad cuncta beneplacita et mandata.
|
||||
Quamvis nulla contulerimus grata vobis, quibus inesse debeat audacia postulandi, attamen pura cordis et amica sinceritas, que inter predecessores vestros et comune Ponturmi antiquis est radicata radicibus, promptam nobis prebet audaciam, ut pro nostris et nostrorum imminentibus negociis amicorum vobis porrigamus sub confidentia preces nostras.
|
||||
Hinc est, quod, cum Rubeus Baroncini honorabilis terre nostre terrigena exposuerit coram nobis, quod quidam frater eius nomine Baroncinus seu Kaleffus demens quodammodo, qui non patris nec propinquorum sensibus se regebat, veniens de Maritime partibus cum Pisanorum comitiva satellitum, vestro captus in carcere detinetur.
|
||||
Quare porrigimus vestre nobilitati precamina, quod vestri honoris gratia et nostris intervenientibus precibus dictum captum velitis restituere libertati, scientes indubie, quod quicquid eidem feceritis liberalitatis et gratie, comunitati nostre et cuique predicte comunitatis homini reputabitur esse factum.
|
||||
|
||||
Viris magna potentia et nobilitate munitis P. D. potestati, capitaneo, consilio et comuni civitatis Florentie fraterna amicitia sibi iunctis consilium et comune civitatis Perusii cum salute iocunda felicia felicibus cumulare.
|
||||
Missam nobis de celo triumphalem letitiam hiis diebus, ut sine falsitatis mixtura rei geste certitudinem cognoscatis et ut gaudeatis nobiscum, stilo veridico nuntiamus.
|
||||
Nam die penultima mensis februarii precedentis dominus Gentilis de filiis Ursi generalis capitaneus guerre nostre cum suis militibus preclectis et nostrorum equitum et peditum multitudine copiosa, simul cum extrinsecis Spoletanis viriliter et potenter civitatis Spoleti territorium intraverunt ad predictos extrinsecos infra civitatem predictam statui pristino reducendos.
|
||||
Cui proposito tenentes gubernacula dicte terre cum suis viribus universis animosis conatibus resistere temptaverunt. Cumque ab utraque pate duro discrimine pugnaretur, omnipotens Iesus Christus, ex alto respiciens iustitie nostre causam, sic accinxit robore gentem nostram, quod pars adversaria sustinere nequivit, dura strage et exterminio iam afflicta, ita quod infiniti ex ipsis ceciderunt in terram fractis cervicibus expirantes, eorum quam plurimis nostris conclusis in manibus et carceribus captivatis.
|
||||
Ob cuius rei accidens sic est ipsorum hostium enervata potentia, quod nostre voluntati cum dei munere cito subiugabitur dieta terra. Que vobis gratulanter mandavimus, ut aliis nostris confratribus et amicis pro gaudio speciali per vestros nuntios declaretis.
|
||||
|
||||
Magnifico domino et excelso, domino Cani de la Schala civitatis Verone inclito capitaneo generali G. natus domini Franceschini Mutinensis capitanei prosperorum successuum beatitudinem et se ipsum.
|
||||
Indesinenter iam diu per me et meos maiores attributa devotio, qui nomen imperii fatebantur, et vobis et vestris maxime, quos in istis partibus Romanum imperium pro se ipso egregios propugnatores persensit, meum demulcet animum fiducia clare spei, ut in hac die, qua tribulor, meis aures precibus inclinetis.
|
||||
Sane die penultima preterite septimane nostre urbis rebelles et hostes accensi furore, qui causatur eisdem ex adiutorio et favore sibi datis a Bononiensibus et ab aliis civitatibus positis circumstanter, que diuturnis temporibus imperialis nominis et honoris vigorem extinguere sunt conate, proditione tractata cum quibusdam nostris intrinsecis et vicinis, qui maxime familiaritatis instinctu nobiscum manus in parassidibus intingebant, accincti robore predictorum intraverunt latenter in territorium Mutinense, contra subiectos ipsius hostiliter debaccantes.
|
||||
Quibus obvians dominus Francischinus animosum propositum, quod in ipsos conceperat, festinatis gressibus patefecit; et quia animositate convictus considerare nequivit insidias, que latebant, ipsum proditione delusum cum multis aliis hostili potentie captum subdidit sors iniqua, ex nostris pluribus ab ipsis hostibus interemptis.
|
||||
Quibus rationibus dicti hostes et potissime dicte urbes in tantam cordis altitudinem ascenderunt, ut iam presumpserint omnibus viribus resumptis in unum dictum territorium introire, facturi, si possunt, quod avertat omnipotens, ut nostra civitas, que a primis eius cunabulis specialiter se totam devotam et subsidiam imperio dedicavit, a sua divertatur constantia vobisque et aliis vestrum velle tenentibus deveniat inimica.
|
||||
Quantum exinde nostra pars et vigor offendiculum pateretur, tanto sagagius intueri potestis, quanto vestri consistunt meis sensibus altiores. Qua de causa magnificentie vestre decus deprecanter exoro, quatenus cum potentia vestre manus nostre civitati succurrentes velociter sic dictis hostibus occurratis, ut convertantur retrorsum, qui querunt et infligunt nobis mala.
|
||||
|
||||
Viris nobilitate sublimibus ferventique benivolentia sibi iunctis domino T. civitatis Mutine generali capitaneo universisque civibus intrinsecis eius urbis Canis de la Schala capitaneus generalis Verone nec non eiusdem civitatis comune innovationem felicem prosperorum in remedium adversorum.
|
||||
Ad promotionem et laudem imperialis fastigii pro viribus intendentes, beneplacitis cuiuscumque imperatorie dignitati subiecti ferventi voto semper vacavimus et nunc in eius suscitatione recenti vacamus libentius, quamquam se nobis opponat pluralitas agendorum.
|
||||
Nostis enim, et partes Ytalie non credimus ignorare, qualiter civitas Paduana et habitatores eiusdem contra decus imperii, promissionis felicitatisque federe turpiter violato, supercilium elevantes indebite, districtuales Vicentini districtus presumpserunt opprimere et inconsideratis ausibus conculcare.
|
||||
A quorum transgressionibus reprimendis sic nos magna perplexitas impedivit, ut posse nostrum vix aut raro sufficiat ad obviandum eisdem. Attamen, licet negotium sic existat, casus vester miserabilis et dolendus intimius nos commovit, ut ad vestrum succursum animosius moveremur ad restaurationem vestrarum virium, ut inimicorum tenet opinio, collapsarum, et ad rebellionem et proterviam eorumdem compensationibus debitis edomandam.
|
||||
Ergo viriliter peragatis, nec turbetur cor vestrum, licet fortuna se involverit ista vice; nam cito, domino concedente, vobis sentietis adesse cum circumstantia plurimorum adiutricia signa nostra.
|
||||
|
||||
Militi natalium generositate presigui amicoque amabili et sincero domino Giberto de Corrigia Parme et Regii inclito capitaneo generali Doffus comes de Panico quicquid deinceps poterit et se ipsum.
|
||||
Erumpnosis calamitatibus et calamitosis erumpnis obiectus, retrahente fortuna, si quid felix concesserat mihi quondam, ita quod vix sola spei remansio nunc supersit, tempore, quod adversa faciunt opportunum ad fidei sinceritatem et amicitie cognoscendam, converto cum fiducia vestre magnificentie preces meas.
|
||||
Nempe cum hiis diebus iuxta latus domini Francischini capitanei Mutinensis, qui refugium precipuum michi fuit, ex quo peregrinus et exul a Bononio civitate permansi, dum dimicaretur cum hostibus, adhererem, sic dictos hostes promovit et extulit sors beata, quod in actu bellorum nos victrici dextera subdiderunt: in cuis rei testimonium fuit terra supposita multorum ex nostris sanguine rubricata, plures alii captivati, ex quibus ego solus infelix ad comune Bononie sum transmissus, ubi inimici domestici tamqua lupus in pecudem dentes suos exacuunt, in exterminium vite mee perniciter meditantes.
|
||||
Quamobrem sum expositus in flagellis, et dolor acerrimus seve mortis in conspectibus meis extat. Nec liberationem expecto, nisi forsitan daretur mihi desuper evadere iudicium ultionis, vestrarum precum ministerio Bononiensibus transmittendo.
|
||||
Igitur vestram nobilitatem corporis et animi viribus resumptis in unum requiro, quatenus pro mee restauratione salutis sine dispendio more statim comune Bononie requiratis. Si enim me contigerit ex periculo liberari, post omnipotentis gratiam vobis soli attribuam istud donum vobisque in perpetuum strictius obligabor.
|
||||
|
||||
Illustrissimo domino domino Henrico inclito Romanorum imperatori et semper augusto Canisgrandis capitaneus Veronensis devotione fidelitatis continua sempre insistere votis suis.
|
||||
Cum serena pacis tranquillitas, decora genitrix artium et alumpna, multiplicet et dilatet quam plurimum commoda populorum, cura vigili procurare tenetur cuiuslibet principantis intentio, que sonoro laudis preconio desiderat predicari, ut inviolatus permaneat status pacificus subiectorum.
|
||||
Nam, ut lectio testatur divina, illud imperium, illud regnum, quod divisis voluntantibus intercisum in se non continet unionem, desolationem incurrit, nec in illo corpore sospitatis hilaritas perseverat, cuius partes vel membra passionibus aliquibus singulariter affliguntur.
|
||||
Quippe recenter vobis hoc notifico evenisse, quod quidam iniquitatis alumpni, vasa scelerum ac putei vitiorum, quorum propositum clandestinum et nefandum, sub cuius effectus specie imperiale decus corruere moliuntur, quod absit, inter virum magnificum dominum Philippum inclitum principem Achaie et hominem excelse potentie dominum Guernerium comitem, quos in istis partibus prefeceratis in presides et rectores, malignis affatibus seminaverunt de novo semen et materiam iurgiorum, ita, quod utroque ipsorum cum suorum comitiva sequacium, contentionum ardoribus concitato, ad perniciem alterius perrumpere iam presumpsit multotiens, ita quod fere iam partis cuiuslibet acies concurrissent conquassatis capitibus plurimorum, nisi forent quorundam magnatum fidelium imperii suadele, qui ad salutem et robur imperialis diadematis aspirantes, pro viribus studuerunt exstinguere iracundiam iam conceptam, quod nondum tamen efficaciter potuerunt, malignante diabolo bonorum operum subversore.
|
||||
Propter quod provincia Lombardorum tota concutitur tremebunda timore, ne causa huius scandali lanietur grassantibus inimicis propter casum huiusmodi, dum ex hoc cogitant evenire, quod iam pridem attentius desideratis affectibus cupierunt. Studeat igitur imperatoria celsitudo sui maturitate consilii has radices amarissima et pericula summovere; nam si membra talia vestri gubernaculi tam excelsi sic inter se iam ceperint debaccari, quin et contra se ipsos alii non insurgant, non debet fore dubitabile menti vestre.
|
||||
|
||||
Henricus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus peramando fideli Canigrandi nobili capitaneo Veronensi affectuose benivolentie gratia cum salute.
|
||||
Quamvis in introitu potentatus, ad quem in totius orbis commodum superna dispositio nostram mansuetudinem evocavit, in diversarum cogitationum fornace noster animus decoquatur, illa tamen in nostro pectore plus ebullit, que nostris subditis prestare valeat causam pacifice requici, nobisque gratius et magis acceptanter blanditur, qui proculdubio talibus desideriis se conformat.
|
||||
Tuis itaque litteris nostris conspectibus presentatis et perceptis tenoribus earumdem, quantum fuit, ex ipsarum materia turbati fuimus pre dolore, timentes, ne ille dissensiones virorum inter alios subditos scandala parturirent; tuam in hoc affectuosam sollicitudinem collaudantes, quod te invenimus in hoc facto sicut in aliis rectum corde; transmittentes pro predicti sedatione tumultus G. et P. nostre curie partes precipuas et excelsas, quos pro nostris iniunctionibus in tanti prosecutione operis coadiuvet.
|
||||
|
||||
Domino suo meritisque beato Innocentio dei gratia sacrosancte ac universalis ecclesie summo pontifici Phylippus eadem gratia Franzie et L. Iohannes Anglie reges et ecclesiarum duces et principes omnes de partibus occidentis et cetera.
|
||||
Celestis altitudo consilii sue volens ecclesie consulere firmitati, duarum eam censuit columpnarum sustentamine fulciendam, sacerdotio videlicet atque regno, quorum alterius gubernaculo sacerdotalem, alterius vero imperialem preferendam consuevit dignitatem, et ad hoc duas elegit et constituit in mundi regimine potestates, ut, quod una non potest verbo, compleat altera ferro, et quod una non potest per spiritualem gladium, altera per materialem non differat exercere, ne forte urgente tempestate ulterius, quam talium debet dextera tranquillare, concutiatur et mutetur machina mundialis.
|
||||
Quantis igitur augustiis et pressuris quantisve hodie Christianitas procellarum spiritibus et turbinum fluctibus agitetur, apostolicam latere non credimus sanctitatem, cum extrinsecus hostilitates inpugnent et intrinsecus bella surgant intestina, quoniam ex oriente contra Terram Sanctam, ex occidente contra caractere insignitos Christiani nominis seviant inimici.
|
||||
Et, quod formidolosius est, seditiones et guerras inter se movere non desinunt Christiani. Eapropter beatitudinem vestram supplicum precum instantia multipliciter in domino flagitamus, quatenus ad Christianitas statum apostolice considerationis aciem propensius extendentes.
|
||||
|
||||
Negatum est summis diu subsistere, quia res fortuna secundas imperat esse breves. Sic, antequam annos discretionis attingerem, nescio quibus seducentibus fatis dimisi patrem cum divitiis, matrem cum blanditiis, domum cum deliciis et patriam cum solaciis et aggressus sum ordinem, quem etsi portare non valui, tamen sustinui, quia quod natura negaverat, caritas inferebat.
|
||||
Hunc siquidem statum bene nescit, qui imprudenter credit, quanta in felicitate conventus. Nam nullos umquam fortuna ictu graviori deiecit, quam quos religione percussit. Hos quippe lex mortua iudicat, hos vexat regula, hos claustrum ligat, hos professus pauperes, hos obedientia servos facit. Dum XXII annos essem, tantis calamitatibus fatigatus et quasi morte peremptus, quia spes evasionis mihi ex nulla parte patebat, ex insperato subvenit regia celsitudo, per quam fui a paupertate ditatus et a captivitate redemptus, a vexatione tutatus, ab interitu restitutus. Quibus igitur meritis regiam celsitudinem recompensem, non habeo.
|
||||
Immo si de tot beneficiis in me a regia maiestate collatis unum eligero, scilicet minimum, hinc non poterit totum meum meritum compensari, sed a vobis, clementissime rex, cui sic astringor ex gratia, sic obligor ex amore, oopinio, quam vobis fecit falsa relatio, me devellit, expellit duplex infamie detrimentum. Quis igitur ante vestre virtuositatis gloriam sine formidine ducitur, cum de libidine indicatur, vel quid concipitis, quando respicitis me pro temporalibus ictu sedis apostolice fulminatum? Nonne quotiens me coram vestra maiestate presento, occurrit infra vestri cordis arebanum: Ecco homo, quem credidimus apostolum, invenimus publicanum, extimavimus sanctum, et apparuit anathema? Ob hoc igitur opprobrium deo miserante, inspirante, coadiuvante recedo et ad heremum Nigri-montis accedo ibique intercedo; et rex celestis sit regi meo de tot in me collatis benifitiis retributor.
|
||||
|
||||
Plorans ploravit in nocte anima mea, nec die ab oculis emanare lacrime desierunt, postquam serenam mei luminis claritatem nefandus fortune casus diademate regalis excellentie viduavit; et ideo captivata persistens angustiis sic opprimor incessanter, quod, nisi quam cito subveniar divine remedio bonitatis, vitalis spiritus dissolutionem finalem diu evadere non valebit.
|
||||
De quo mirum concipere quis non debet, cum tanto vehementer angustie supersistant, quanto excellenter ad votum terrene mihi delicie habundabant. Ex hoc enim dubium non emergit, quod excellenter terrenis deliciis non habundet, quecumque domina viro tante celsitudinis legitime copulatur, qui omni probitate ac sapientia cunctaque nobilitate ac industria ceteros antecessit.
|
||||
Quis enim adeo probus et sapiens reperitur, ut ille, qui de paupertate resurgens sui probitate ac sapientia subiugavit sibi copiosas et innumirabiles gentium nationes; vel quis tam nobilis, ut ille, qui sua bona quelibet ad eum venientibus tribuebat, qui servando sibi nomen solummodo regie maiestatis; a quo nullus discedebat a sui curia inconsultus, sed provisus debite, ut decebat.
|
||||
Patet ergo, quod, ut hic inter alios precellebat, precellebam et ego deliciis inter gentes; quam si tanto violenter angustie opprimere non desistunt, quanto excellenter divitiis affluebam, que nunquam natura ferarum, nedum humana valeret diutius sustinere, o utinam interitus ille casus potius me necasset, quam hee angustie morte subita nequiores.
|
||||
Si igitur paterna dilectio funera filie pertimescit, ad eius evasionem de manibus alienis suam sapientiam et potentiam experiri non differens totis viribus incessabiliter aspirabit.
|
||||
|
|
@ -1,124 +0,0 @@
|
|||
Manfredus dei gratia rex Sicilie Francisco Simplici vicario in Tuscia generali, dilecto consanguineo, familiari et fideli suo gratiam suam et bonam voluntatem.
|
||||
Ut fidei tue sinceritas, rationis misterio circumfulta, evidenter inspiciat, quod divine bonitatis clementia rebus mandato fictis et falsitatibus persuasione delusis stabilitatis emolumentum non exhibet nec eas patitur in sui malitia suscipere incrementum, presenti litterarum compagine, licet calamo huiusmodi successionis eventus de tam vili rustico subici non deberet, tamen, quia principes factionis eiusdem divina provisio plectendos regie maiestati submittit, tibi ad gaudium nuntiamus, quod ipsius iuste dispositionis gratia regie vir ille neqnam, sue necis avidus impetrator, qui sibi paterne dignitatis et nature titulum adoptabat, per Henricum de Vigintimiliis, comitem Insule-maioris, dilectum consanguineum, familiarem et fidelem nostrum, et alios fideles nostros ipsarum partium, qui ad destruendum huiusmodi falsitutis propositum viriliter anhelabant, maiestatis nostre carceralem angustiam vinctis, ut decuit, manibus introivit, per fideles nostros Castri-Iohannis precipue, qui ipsum delusoriis honoris preconiis receperunt, ut eum deciperent, qui eos decipere proponebat, non ut imperator in solio, sed ut vituperatus in elogio interceptus.
|
||||
Videat ergo discretio tua, qualiter ipsius miseri fallax intentio a falsis deluditur et a tam subito felicitatis culmine, ad quod, ut ipsum deluderet, fortuna provexerat, infeliciter corruit et ad ultimi supplicii erumpnosam et asperam miseriam ipsum ínstabilis inopinate reduxit.
|
||||
Propter quod constantia tua discernat et videat, quod cuiuslibet falsitatis contentio, licet in exordio concipiatur affectu, ad effectum verumtamen non pervenit, quoniam, qui a veritate non inchoant, non poterunt in veritatis finibus terminare. Cecidit ergo eius sophistica gratia et ipsius iam corruit felicitatis abusiva, que naturalis fundamentum originis non habebat.
|
||||
De quo poculum alacritatis assumens in solito fidei robore, quam a paternis traxisti cunabulis, circa maiestatis nostre servitia curiosus existas, ea, que honorem et exaltationem culminis nostri respiciunt, cum sollertia qualibet procurando, cognoscens apertius, quod per divinam iustitiam, que ius suum unicuique tribuit, nostra regnat potentia et prestat ipsa nobis de nostris infidelibus ultionem. Nos enim, ut iuris est et humanitatis exposcit clementia, bene meritis respondemus ad premia et infidelibus obstinatis ad penalitatis debite meritam portionem. Idcirco hec grata nova ad notitiam tuam deducimus, ut primo intrinsecus tuis rotatis visceribus a te tamquam a preside ad fideles alios ipsarum partium per letitie rivulum derivetur, que ipsis ad gaudium, presentium formam tuis ínserens litteris, alacriter studeas intimare.
|
||||
|
||||
Conradus regis in Marchia vicarius generalis nobilibus viris potestati consilio et comuni Auximi domini regis fidelibus salutem et amorem sincerum. Licet in nobis firma credulitas non quiescat, intelleximums tamen, quod apud Monticulum quedam militum quantitas nuper accessit.
|
||||
Ne igitur sub solite securitatis fiducia ab eisdem rebellibus dampuum aliquod incurratis, predictum negotium vobis previdimus intimandum, devotionem vestram hortantes, quatenus circa custodiam vestram sic existatis continua cura pervigiles, quod vobis nulla molestia inferatur. Nos enim circa salutem vestram intendimus, cum die Mercurii quartadecima mensis presentis iunii una cum comuni civitatis Fírmane et aliis fidelibus de contrata ad depopulationem rebellium de Montegranario protendere disponamus; transacto predicto tempore in contrata ipsa erimus cum masnada regia duce deo.
|
||||
|
||||
Iordanus de Anglano dei et regia gratia comes Sancti Severini potestati, consilio et comuni Tollentini domini regis fidelibus, dilectis sibi salutem et amorem sincerum. Cum statim, nobis descendentibus a guasto de obsidione Cinguli, contra Monticlum cum eodem exercitu procedere proponamus, devotioni vestre ex regia parte qua fungimur auctoritate mandamus, quatenus sic opportunis operibus existatis in continuo apparatu muniti, quod ad alias requisitionis nostre litteras ad nos supra dictum Monticlum per comune remota di1atione qualibet veniatis, ita quod, si de sero receperitis alias
|
||||
litteras nostras, mane summo sequenti coram nobis vos comuniter presentetis, parati pro maiori parte ferris ad guastum et expensis VIII dierum in omnibus opportunis; ordinantes, qualiter copia horum affluens de terra vestra ad dictum exercitum continue deferatur. Data et cetera.
|
||||
|
||||
Quantis afflictionibus quantisque adversariorum dei et ecclesie morsibus opprimamur, apostolice sedis notitiam tam fama volante quam referentibus certis nuntiis credimus non latere. Sed ut nobis tamquam vere indigentibus vestre pietatis ianua in veloci ac sufficientí subsidio possit efficaciter aperiri, que nuper nobis per infortunium acciderunt, vobis curamus lacrimabiliter intimare.
|
||||
Cum igitur comes Iordanus in obsidione civitatis nostre dampnabiliter iudicaret, venerabilis pater dominus Manfredus Veronensis electus tamquam dominus magni cordis, qui nobis in provincia preminebat ut pastor bonus, qui animam suam pro suis ponere ovibus non formidat, tantornm dampnorum ruinam tollerare non valens, voluít cum militia nostra insultum facere in exercitum comitis memorati; qui cum ab insultu rediret, adversariorum milites ipsam nostram militiam insequentes eundem dominum marchionem per sui equi precipitium vel occasum cum duobus nostris militibus ceperunt personaliter et duxerunt.
|
||||
Propter quod, sancte pater, cum tanti ac talis gubernatoris simus solatio destituti, sicut oves sine pastore, regimine deviantes, vestre vestrorumque fratrum sanctitati devotis precibus supplicamus, ut nobis ac provincie Marchiane potentem et magnificum capitaneum in manu forti, robusto brachio sic celeriter destinetis velut noster pater et pastor, cui tam animarum quam corporum cura pertinet generalis, quod a tantis imminentibus periculis respiremus.
|
||||
|
||||
Licet de dilecto filio Manfredo Veronensi electo et rectore ducatus, qui, sicut accepimus, manus hostiles inciderat, gravis et amarus cruciatus emerserit et tam nos quam vos etiam ac ceteri confideles nostri de Anconitana marebia, pro quorum defensione personam suam innumeris periculis et dubiis bellorum eventibus exponebat, maximam de captione ipsius dolendi materiam habeamus, verumtamen et eorundem confidelium animi non debent tanta ex hoc mestitudine deprimi, amaritudine deici, quod in nostra et totius defensione patrie velut pusillanimes in omnibus torpeatis, quin immo eo vigorosius tamqnam viri fortes hoc adversitatis tempore resistere hostibus et pravos eorum conatus elidere, quo maiora et potentiora sibi premia laudis acquirunt hii, qui lorica constantie et perseverantie galea premuniti assumunt spiritum fortitudinis in adversis.
|
||||
Sperantes igitur vos in huiusmodi necessitatis articulo fore viros stabiles et fideles, universitatem vestram monendam, rogandam, confortandam, sollicitandam attente duximus et hortandam per apostolica vobis scripta mandantes, qnatenus illam firmam servantes constantiam illamque constantie firmitatem animi, quam hactenus circa Romanam habuistis Ecclesiam, retinentes, propter adversitatem huiusmodi nullatenus a vestre terre defensione ac comunis tam ipsius Ecclesie quam vestri prosecutione negotií desistatis, sed tamquam viri stabiles, quos temptationum impetus non curant, invasionibus predicte marchie viriliter resistere procuretis, possibilitatem vestram contra vestros et predicte persecutores Ecclesie magnanimiter exercentes, ita quod predictam ob hoc vobis obligetis Ecclesiam, nosque ac fratres nostri hoc in libro eterne memorie conscribentes reddamur exinde ad promovenda vestra spiritualia et temporalia commoda promptiores. Nos enim tam sinistro intellecto rumore statim convocavimus fratres nostros et cepimus deliberare cum eis, qualiter non solum vobís et predicte marchie de defensore idoneo, verum etiam promotioni dicti negotii possimus utilius et efficacius auctore domino providere. Sed pro vestrarum corroboratione mentium has fore vobis decrevimus 1itteras premittendas.
|
||||
|
||||
Petrus miseratione divina saneti Georgii ad Velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus Iacobo de Morra salutem in domino.
|
||||
Dum longinquiori mora et maiori locorum distantia separati fieri vester more solito compatriota nequimus, sollicitiores efficimur, ut ferventius de vestra petamus continentia recreari. Sciatis itaqne nos per dei gratiam plena sospitate vigere, quod de vobis audire nostra desideria sunt intenta, et statum vestrorum fidelium et provincie nobis intimare curetis, ut super hiis obtineat nostra notitia, quod intendit.
|
||||
|
||||
Petrus miseratione divina sancti Georgii ad Velum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus. Agnus dei, qui tollit peccata mundi, respiciens in servos suos misericorditer et brachium sue virtutis extendes contra querentes perdere iustum Christi sanguinem iterato, exercitum Romanorum, Campanorum et aliorum Ecclesie fidelium sub capitania nobilis viri domini Iohannis Archionis cousobrivi nostri, existentem in depopulatione Fulginei, potentia maiestatis gloriose precinxit eumqne die dominico proxime preterito circa mane, noctis adhuc non depulso silentio, devenientem ad conflictum eum exercitu comitis Acerrarum, misericordia superexaltante iudicium, exaltavit devictis totaliter hostibus et aliis eorum occisioni traditis, aliis fere omnibus, paucis omnino remanentibus, captivatis. Letemini ergo, filii, et processionaliter clerus et populus redemptori nostro, qui iusto iudicio dampnare novit reos mortis ad mortem, ad laudes et glorias assurgatis, ut, qui hac die dignatus est suorum fidelium misereri, dignetur et in aliis processus nostros misericorditer prosperare.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobilibus et prudentibus viris potestati, consilio et comuni Auximanie salutem et sinceram in domino caritatem. Sancte matris Ecclesie decus salutemque fidelium salutifero zelo zelans, sanctissimus pater et dominus noster dominus papa de fratrum suorum deliberato consilio commisso nobis legationis officio pro status provincie reformatione benefica, decrevit nos nuper in marchiam Anconitanam sine more dispendio destinandos, data nobis ingenti multitudine equitum bellatorum ad hostium dante domino in partibus ipsis malitiam conterendam.
|
||||
Eapropter, viri prudentes, a quibus erga Romanam Ecclesiam fructus devotionis exsequitur, cum nos ad iter illuc sine intermissione temporis accingamur, in brachio forti, vallati militum copia profecturi, nobilitatem et prudentiam vestram instanter requirimus et hortamur presentium vobis tenore mandantes, quatenus vos, erga sanctam Ecclesiam matrem vestram devotionis vestre titulum continuantes in bonum, ad recipiendum nos et comitivam nostram honorifice more fidelium et potenter, ut condecet, preparetia, ita quod devotionem vestram propterea prosequi benivolentia teneamur; firmiter opinantes, quod, dum statum vestrum cunctorumque fidelium ipsius Ecclesie totis affectibus exaltamus, vobis et toti provincie dirigente nos dextera domini prospere ac salubriter disponemus.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobili viro. Scimus, dum fama clamat, quod animus vester, in Ecclesie devotione resultans, in honore ipsius et prosperis successibus gratulatur.
|
||||
Ex hoc igitur vobis ad gaudium nuntiamus nos ex secreto consilio domini pape ac fratrum suorum conmisso nobis legationis officio in marchia Anconitana cum multitudine militum ad redemptionem et reformationem provincie sine more medio profecturos. Eapropter nobilitatem et devotionem vestram rogamus attente, quatenus ex hoc confortationis animum assumatis et refundentes in alios fideles Ecclesie pro nomine ipsius Ecclesie more solito fideliter ac ferventer agere studeatis, ita quod in fame parte et eiusdem Ecclesie gratia exinde fortius concrescatis nosque vobis exinde ad favorem et benivolentiam teneamur. Data.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, Marchie, ducatus Spoletani et masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus Gaudiorum nostrorum vos esse participes affectantes, que dominus noster ad magnum honorem Ecclesie matris nostre, exultationem fidelium et proditorum non modicum detrimentum nec non ad utilitatem vestram contulit hiis diebus, vobis honorem Ecclesie et totius partis eiusdem zelantibus duximus ad gaudia repetenda. Noveritis igitur, quod, cum contra Raynaldum de Brunforte dei et Ecclesie proditorem, vestrum et nostrum perfidum inimicum, fecerimus cavalcatam unum ex melioribus castris ipsius, scilicet Collepetre, quod ipse inexpugnabile reputabat, favente gratia Iesu Christi viriliter cepimus et ad mandata Ecclesie retitemus; propter quod noster districtus defenditur et ad offendendam aliam terram proditoris predicti facilis est ingressus.
|
||||
Qua quidem victoria, manu domini faciente potius, habita, die septimo intrantis mensis madii equitavimus contra eius castrum, quod diutius obstaculum nostrum fuit, ipsum viriliter et potenter taliter undique expugnando, quod de ipsius captura nulla dubietas habeatur. Sergentes, qui erant ad ipsius castri custodiam deputati, a nostris expuguatoribus superati castrum ipsum nobis libere dimiserunt, petita a nobis et obtenta solum misericordia de personis; et sic castrum ipsum destrui funditus fecimus, magna quantitate balistarum et aliarum rerum, que reposite fuerant in dicto castro, ad nostram civitatem primitus apportata.
|
||||
Quare dilectionem vestram duximus presentibus exhortandam, quatenus de predictis gaudium assumentes circa servitia Ecclesie, offensionem infidelium ac vestram defensionem sic more solito vigiletis, ut vester status semper de bono in melius augmentetur. Scitote pro certo, quod vestra et nostra salus et Províncialis cum victorioso exercitu, ut de novo didicimus, est in procinctu ad Urbem celeriter veniendi.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchie, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili viro Benvenuto domini Michaelis civi Anconitano, dilecto familiari suo salutem in domino. Dignum ducit nostre intentionis attentio te favoris nostri fulcire decore tuisque commodis gratiose concurrere, dum gratum te nostris obsequiis novimus et nostris acceptum aspectibus experimur. Eapropter potestariam masse Trabarie ac regimen pro anno instanti proximo tibi presentium auctoritate concedimus ad decus Ecclesie dirigendum, mandantes ac etiam statuentes, ut tibi ab hominibus dicte masse super hiis, que ad regimen ipsum pro dicto tempore pertinent, intendatur humiliter cum exhibitione consueti salarii et efficaciter pareatur; penas, condempnationes et banna, que propterea tuleritis in rebelles, rata inviolabiliter habituri.
|
||||
|
||||
Simon miseratione divina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchio, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili viro potestati salutem in domino.
|
||||
Volentes, quod regimen civitatis, quam ad fidelitatem sancte matris Ecclesie in eminentis fidei constantia continuo experimur, per vos et officiales vestros sine difficultatis et impedimenti alicuius obstaculo peragatur, considerantes etiam vestre fidei puritatem, quam erga eandem ecclesiam habere vos novimus argumento probabili, presentium vobis auctoritate plenam et expressam absolutionem et licentiam impertimur, ut idem regimen vestre bonitatis arbitrio absque capitulorum ipsius civitatis observantia, a qua vos et vestros officiales, iudices et notarios decrevimus absolutos, prout vobis videbitur, peragatis, et si hactenus ab ipsorum capitulorum observatione in aliquo vel aliquibus discessistis, vos et vestros auctoritate qua fungimur reddimus absolutos, nolentes, quod occasione huiusmodi aliqna vobis per comune vel speciales civitatis eiusdem inferatur molestia vel rationis exhibitio aliquatenus exigatur. In cuis rei testimonium presentes litteras fieri iussimus et nostro sigillo muniri.
|
||||
|
||||
Grandis et antiqua dilectionis inmensitas et amoris experti continuata sinceritas fiducialiter nos admonent et inducunt, ut ad revocandum vos ab erroris caligine nostros vobis ambaxiatores et litteras destinemus.
|
||||
Nam sic vos tenerrime diligimus cum effectu, sic desiderabiliter peroptamus, ut spreto itinere tyrannie pravitatis ac animo persecutionis dei et Ecclesie sacrosancte ad ipsius Ecclesie gremium, cui spiritualiter et corporaliter subesse debetis, tamquam devoti sui filii redeatis, et ut expressim vobis, que super hiis intendimus, referantur. Ecce discretos ambaxiatores nostros ad vos duximus destinandos, dilectionis vestre gratiam rogantes attente, quatenus super hiis, que vobis ex parte nostra proponent, et fidei plenitudinem et operis effectum sic favorabiliter prebeatis, quod semper ut hactenus fraterni amoris copula nos coniungat et de tenebrarum nebulis ad claritatis lucem vestra discretio convertatur.
|
||||
|
||||
Cum de fide ac legalitate nobilis viri domini Ormanni de Saxoferrato dilecti nostri geramus in domino fiduciam pleniorem, ipsum capitaneum vestrum tenore presentium duximus statuendum, volentes et presentium vobis tenore mandantes, quatenus ipsi in omnibus et singulis, que ad ipsum officium pertinere noscuntur, plene intendatis et sibi efficaciter obedire curetis. Alioquin penas et banna, quas vel que rite tulerit in rebelles, ratas habebimus et faciemus inviolabiliter observari.
|
||||
|
||||
De fide, legalitate, prudentia et devotione vestra plenam in domino fiduciam obtinentes, liberam vobis auctoritate presentium concedimus potestatem, quod castrum et homines de Fabriano at aliis locis quibuslibet, qui ad mandata Ecclesie Romane et nostra redire curaverint, nostro nomine ad gratiam ipsius Ecclesie ac nostram habeatis, eisdem offensas remittentes, pacta et promissiones facientes in omnibus et circa omnia, prout videritis expedire.
|
||||
Nos enim remissiones, pacta et promissiones quaslibet, quas eisdem et eorum singulis duxeritis faciendas, ratas e gratas habebimus et curabimus auctore domino inviolabiter observare. In hiis autem, que cum Fabrianensibus exsequenda videritis, consilium et auxilium nobilium virorum devotorum Ecclesie sollicite requiratis, sic vos in hiis et aliis, que honorem dicte Ecclesie et nostrum respiciunt, habituri, quod devotionem et studium vestrum dignis laudibus commendemus.
|
||||
|
||||
Sanctissimo patri domino Martino sacrosancte et universalis Ecclesie summo pontifici Karolus Jerusalem et Sicilie rex se ipsum ad pedes. Ad prosequendum imperii Costantinopolitani negotium, cuius nos sancta mater Ecclesia excelso diademate coronavit, amicomm nostrorum per partes Ytalie invocamus auxilia, ut nostri cordis affectio, quam ab equitate originem traxisse perpendimus, laudabilem sortiatur effectum.
|
||||
Cumque Pisanis, quos aliquomodo reputamus amicos, veluti qui per ceteros Ytalicos habentur potiores in equore, litteratorie direxerimus preces nostras, ut apparatum decem galearum amicabiliter nobis inpenderent, et nostris precibus inhibuerint auditum, vestre clementíe genutenus supplicamus, quatenus comuni Pisarum vestris iniungere dignemini litteris, quod ad ipsius recuperationem imperii nobis prestet auxilium et favorem, ut illius gratia, qui dator est omnium, et amicorum exhibitione subsidii exoptate dignitatis obtentu letetur filius et filialis letitie sancta mater Ecclesia non sit expers.
|
||||
|
||||
Sanctissimo patri et domino Martino sacrosancte et universalis Ecclesie summo pontifici Rolandus de Brunforte potestas, consilium et comune Pisani se ipsos ad oscula circa pedes.
|
||||
Est nobis causa iustissima, si regi Karulo galearum denegamus auxilium, dum nostris remigiis intendit invadere,quem nove amicitie federa nobis iungunt. Verumtamen, postquam de vestre sanctitatis aribitrio processisse dignoscimus, etsi forsan inviti, in his et aliis respondere conabimur votis suis.
|
||||
|
||||
Michael in Christo fidelis deo, Romeorum imperator ac moderator, Angelus Comninus Paleologus, novus Costantinus et semper augustus probis et sapientibus viris dominis potestati, capitaneo, anzianis, consilio et comuni Pisarum salutem et amoris perpetui firmitatem. Fidei amice sinceritas, amicorum unitiva fidelium, non verborum applausibus, sed operum experientia conprobatur.
|
||||
Conprobata est utique apud nostre dilectionis constantiam constantis et intime dilectionis intimo emulo, alieni cupido, invisori prosperitatis alterius et totius nequitie fomiti, qui contra nos violentum exercitum pro viribus intendens extendere in deum et homines autumat, quod regni nostri nobis extrema remaneant, postulata navigia denegastis.
|
||||
Ex quo vobis regratiantes ad previum, sapientiam vestram precamur, quatenus sic provide, sic constanter velitis in laudabili perseverare proposito, quod mutue dilectionis intimitas hinc inde mutuis initiata principiis duce domino de bono in melius percipiat augmentum.
|
||||
|
||||
Karulus illustris Ierusalem et Sicilie regis primogenitus, princeps Salernitanus et honoris montis Sancti Angeli dominus ac eius in toto regno Sicilie vicarius generalis viris nobilibus et discretis potestati, consilio et comuni Sancti Miniatis dilectis et devotis suis salutem et sincere dilectionis affectum.
|
||||
Probata vestre constantia puritatis, quam in grandibus persepe negotiis demonstratis, certam nobis prestat fiduciam et suggerit spem securam, ut in cunctis, que domini patris nostri nostrique nominis et honoris exaltationem respiciunt, benivolentia vestra nobis prompta conveniat et devota, grata concurrat, et quanto maior necessitas imminet vel urgens utilitas persuadet, tanto vos securius sollicitemus et fiducialius requiramus.
|
||||
Cumque adveniente primo futuri veris grata temperie deo preduce proponamus in rebellem insulam Sicilie potentialiter pertransire ad conculcandam hostilem superbiam et rebellium contumaciam edomandam, volentes vos laborum participes et victorie nostre reddere non expertes, universitatem vestram amica mente requirimus et affectuoso corde rogamus, quatenus quantitatem aliquam balistrariorum et lanciariorum peditum preparantes, illam ad nostrum exercitum transmittatis qui usque ad medietatem instantis mensis aprilis ad tardius, cum liliorum signa victricium indubitanter proponimus in Sicilie solo diffigere, ad nos profecti perveniant nostroque felici exercitui se coniungant, ita quod, ex devotorum viribus nostre partis adaucta potentia, contineantur elata colla superbie, fine facto laboribus cum honore. Super quibus exhibitionibus presentium nostri nuntiis, quos pro hoc decrevimus ad vos specialiter mittere, fidem velitis credulam adhibere.
|
||||
Data Neapoli per Bartholomeum de Capua iuris civilis professorem, dilectum familiarem et consiliarium nostrum.
|
||||
|
||||
Alfonsus dei gratia rex Aragonum et cetera. Inter alia, que de nostre mentis proposito prodeunt, prodit, ut Karulo regi Sicilie, qui et nobis et nostris permulta presumpsit inferre, bellum, in quantum se potentia votis nostris accommodat, inferamus.
|
||||
Intellecto siquidem, quod ipse Karulus Constantinopolitanum imperatorem nove amicitie linea vobis iunctum velut nequam et inpius presumptialiter intendit invadere, in armario cordis nostri firma dispositione concepimus eiusdem regis ad posse presumptuosis ausibus obviare.
|
||||
Intendimus namque, dum de vestra voluntate procedat, in sui motu itineris, quod erit frivolum, ut frustra iaciatur rete ante oculos pennatorum, regnum introire Sardinee ibique residentiam facere, ut sperare licet, cum exfortio gentis nostre. Itaque, cum rex ipse credet sub fabula sibi subdidisse Romeos, invenient Siculi nostro dominio infallibiliter se subiectos.
|
||||
|
||||
Illustri et excellenti viro domino Alfonso regi Aragonum talis potestas, talis capitaneus et cetera honorum augmenta felicium.
|
||||
Preteriti experimento discriminis tenemur esse pro debito tranquillitatis prospere cognitores. Cum igitur dudum et presertim cum rege Karulo habuerimus dampnosa litigia, que nobis et illi Christi gratia sunt sedata salubriter, nolentes sancte matris Ecclesie et ipsius regis indignationem incurrere, respondere petitioni quam facitis non audemus.
|
||||
Quare, ut supplicamus attentius, nos in hac parte recipiat regalis magnificentia excusatos.
|
||||
|
||||
Egregio et magnifico viro domino Ugolino vicecomiti, indici Gallurie et tertie partis regni Callaritani domino vicarii, consilium et comune Ponturmi felicibus habundare successibus et se promptos ad cuncta beneplacita et mandata.
|
||||
Quamvis nulla contulerimus grata vobis, quibus inesse debeat audacia postulandi, attamen pura cordis et amica sinceritas, que inter predecessores vestros et comune Ponturmi antiquis est radicata radicibus, promptam nobis prebet audaciam, ut pro nostris et nostrorum imminentibus negociis amicorum vobis porrigamus sub confidentia preces nostras.
|
||||
Hinc est, quod, cum Rubeus Baroncini honorabilis terre nostre terrigena exposuerit coram nobis, quod quidam frater eius nomine Baroncinus seu Kaleffus demens quodammodo, qui non patris nec propinquorum sensibus se regebat, veniens de Maritime partibus cum Pisanorum comitiva satellitum, vestro captus in carcere detinetur.
|
||||
Quare porrigimus vestre nobilitati precamina, quod vestri honoris gratia et nostris intervenientibus precibus dictum captum velitis restituere libertati, scientes indubie, quod quicquid eidem feceritis liberalitatis et gratie, comunitati nostre et cuique predicte comunitatis homini reputabitur esse factum.
|
||||
|
||||
Viris magna potentia et nobilitate munitis P. D. potestati, capitaneo, consilio et comuni civitatis Florentie fraterna amicitia sibi iunctis consilium et comune civitatis Perusii cum salute iocunda felicia felicibus cumulare.
|
||||
Missam nobis de celo triumphalem letitiam hiis diebus, ut sine falsitatis mixtura rei geste certitudinem cognoscatis et ut gaudeatis nobiscum, stilo veridico nuntiamus.
|
||||
Nam die penultima mensis februarii precedentis dominus Gentilis de filiis Ursi generalis capitaneus guerre nostre cum suis militibus preclectis et nostrorum equitum et peditum multitudine copiosa, simul cum extrinsecis Spoletanis viriliter et potenter civitatis Spoleti territorium intraverunt ad predictos extrinsecos infra civitatem predictam statui pristino reducendos.
|
||||
Cui proposito tenentes gubernacula dicte terre cum suis viribus universis animosis conatibus resistere temptaverunt. Cumque ab utraque pate duro discrimine pugnaretur, omnipotens Iesus Christus, ex alto respiciens iustitie nostre causam, sic accinxit robore gentem nostram, quod pars adversaria sustinere nequivit, dura strage et exterminio iam afflicta, ita quod infiniti ex ipsis ceciderunt in terram fractis cervicibus expirantes, eorum quam plurimis nostris conclusis in manibus et carceribus captivatis.
|
||||
Ob cuius rei accidens sic est ipsorum hostium enervata potentia, quod nostre voluntati cum dei munere cito subiugabitur dieta terra. Que vobis gratulanter mandavimus, ut aliis nostris confratribus et amicis pro gaudio speciali per vestros nuntios declaretis.
|
||||
|
||||
Magnifico domino et excelso, domino Cani de la Schala civitatis Verone inclito capitaneo generali G. natus domini Franceschini Mutinensis capitanei prosperorum successuum beatitudinem et se ipsum.
|
||||
Indesinenter iam diu per me et meos maiores attributa devotio, qui nomen imperii fatebantur, et vobis et vestris maxime, quos in istis partibus Romanum imperium pro se ipso egregios propugnatores persensit, meum demulcet animum fiducia clare spei, ut in hac die, qua tribulor, meis aures precibus inclinetis.
|
||||
Sane die penultima preterite septimane nostre urbis rebelles et hostes accensi furore, qui causatur eisdem ex adiutorio et favore sibi datis a Bononiensibus et ab aliis civitatibus positis circumstanter, que diuturnis temporibus imperialis nominis et honoris vigorem extinguere sunt conate, proditione tractata cum quibusdam nostris intrinsecis et vicinis, qui maxime familiaritatis instinctu nobiscum manus in parassidibus intingebant, accincti robore predictorum intraverunt latenter in territorium Mutinense, contra subiectos ipsius hostiliter debaccantes.
|
||||
Quibus obvians dominus Francischinus animosum propositum, quod in ipsos conceperat, festinatis gressibus patefecit; et quia animositate convictus considerare nequivit insidias, que latebant, ipsum proditione delusum cum multis aliis hostili potentie captum subdidit sors iniqua, ex nostris pluribus ab ipsis hostibus interemptis.
|
||||
Quibus rationibus dicti hostes et potissime dicte urbes in tantam cordis altitudinem ascenderunt, ut iam presumpserint omnibus viribus resumptis in unum dictum territorium introire, facturi, si possunt, quod avertat omnipotens, ut nostra civitas, que a primis eius cunabulis specialiter se totam devotam et subsidiam imperio dedicavit, a sua divertatur constantia vobisque et aliis vestrum velle tenentibus deveniat inimica.
|
||||
Quantum exinde nostra pars et vigor offendiculum pateretur, tanto sagagius intueri potestis, quanto vestri consistunt meis sensibus altiores. Qua de causa magnificentie vestre decus deprecanter exoro, quatenus cum potentia vestre manus nostre civitati succurrentes velociter sic dictis hostibus occurratis, ut convertantur retrorsum, qui querunt et infligunt nobis mala.
|
||||
|
||||
Viris nobilitate sublimibus ferventique benivolentia sibi iunctis domino T. civitatis Mutine generali capitaneo universisque civibus intrinsecis eius urbis Canis de la Schala capitaneus generalis Verone nec non eiusdem civitatis comune innovationem felicem prosperorum in remedium adversorum.
|
||||
Ad promotionem et laudem imperialis fastigii pro viribus intendentes, beneplacitis cuiuscumque imperatorie dignitati subiecti ferventi voto semper vacavimus et nunc in eius suscitatione recenti vacamus libentius, quamquam se nobis opponat pluralitas agendorum.
|
||||
Nostis enim, et partes Ytalie non credimus ignorare, qualiter civitas Paduana et habitatores eiusdem contra decus imperii, promissionis felicitatisque federe turpiter violato, supercilium elevantes indebite, districtuales Vicentini districtus presumpserunt opprimere et inconsideratis ausibus conculcare.
|
||||
A quorum transgressionibus reprimendis sic nos magna perplexitas impedivit, ut posse nostrum vix aut raro sufficiat ad obviandum eisdem. Attamen, licet negotium sic existat, casus vester miserabilis et dolendus intimius nos commovit, ut ad vestrum succursum animosius moveremur ad restaurationem vestrarum virium, ut inimicorum tenet opinio, collapsarum, et ad rebellionem et proterviam eorumdem compensationibus debitis edomandam.
|
||||
Ergo viriliter peragatis, nec turbetur cor vestrum, licet fortuna se involverit ista vice; nam cito, domino concedente, vobis sentietis adesse cum circumstantia plurimorum adiutricia signa nostra.
|
||||
|
||||
Militi natalium generositate presigui amicoque amabili et sincero domino Giberto de Corrigia Parme et Regii inclito capitaneo generali Doffus comes de Panico quicquid deinceps poterit et se ipsum.
|
||||
Erumpnosis calamitatibus et calamitosis erumpnis obiectus, retrahente fortuna, si quid felix concesserat mihi quondam, ita quod vix sola spei remansio nunc supersit, tempore, quod adversa faciunt opportunum ad fidei sinceritatem et amicitie cognoscendam, converto cum fiducia vestre magnificentie preces meas.
|
||||
Nempe cum hiis diebus iuxta latus domini Francischini capitanei Mutinensis, qui refugium precipuum michi fuit, ex quo peregrinus et exul a Bononio civitate permansi, dum dimicaretur cum hostibus, adhererem, sic dictos hostes promovit et extulit sors beata, quod in actu bellorum nos victrici dextera subdiderunt: in cuis rei testimonium fuit terra supposita multorum ex nostris sanguine rubricata, plures alii captivati, ex quibus ego solus infelix ad comune Bononie sum transmissus, ubi inimici domestici tamqua lupus in pecudem dentes suos exacuunt, in exterminium vite mee perniciter meditantes.
|
||||
Quamobrem sum expositus in flagellis, et dolor acerrimus seve mortis in conspectibus meis extat. Nec liberationem expecto, nisi forsitan daretur mihi desuper evadere iudicium ultionis, vestrarum precum ministerio Bononiensibus transmittendo.
|
||||
Igitur vestram nobilitatem corporis et animi viribus resumptis in unum requiro, quatenus pro mee restauratione salutis sine dispendio more statim comune Bononie requiratis. Si enim me contigerit ex periculo liberari, post omnipotentis gratiam vobis soli attribuam istud donum vobisque in perpetuum strictius obligabor.
|
||||
|
||||
Illustrissimo domino domino Henrico inclito Romanorum imperatori et semper augusto Canisgrandis capitaneus Veronensis devotione fidelitatis continua sempre insistere votis suis.
|
||||
Cum serena pacis tranquillitas, decora genitrix artium et alumpna, multiplicet et dilatet quam plurimum commoda populorum, cura vigili procurare tenetur cuiuslibet principantis intentio, que sonoro laudis preconio desiderat predicari, ut inviolatus permaneat status pacificus subiectorum.
|
||||
Nam, ut lectio testatur divina, illud imperium, illud regnum, quod divisis voluntantibus intercisum in se non continet unionem, desolationem incurrit, nec in illo corpore sospitatis hilaritas perseverat, cuius partes vel membra passionibus aliquibus singulariter affliguntur.
|
||||
Quippe recenter vobis hoc notifico evenisse, quod quidam iniquitatis alumpni, vasa scelerum ac putei vitiorum, quorum propositum clandestinum et nefandum, sub cuius effectus specie imperiale decus corruere moliuntur, quod absit, inter virum magnificum dominum Philippum inclitum principem Achaie et hominem excelse potentie dominum Guernerium comitem, quos in istis partibus prefeceratis in presides et rectores, malignis affatibus seminaverunt de novo semen et materiam iurgiorum, ita, quod utroque ipsorum cum suorum comitiva sequacium, contentionum ardoribus concitato, ad perniciem alterius perrumpere iam presumpsit multotiens, ita quod fere iam partis cuiuslibet acies concurrissent conquassatis capitibus plurimorum, nisi forent quorundam magnatum fidelium imperii suadele, qui ad salutem et robur imperialis diadematis aspirantes, pro viribus studuerunt exstinguere iracundiam iam conceptam, quod nondum tamen efficaciter potuerunt, malignante diabolo bonorum operum subversore.
|
||||
Propter quod provincia Lombardorum tota concutitur tremebunda timore, ne causa huius scandali lanietur grassantibus inimicis propter casum huiusmodi, dum ex hoc cogitant evenire, quod iam pridem attentius desideratis affectibus cupierunt. Studeat igitur imperatoria celsitudo sui maturitate consilii has radices amarissima et pericula summovere; nam si membra talia vestri gubernaculi tam excelsi sic inter se iam ceperint debaccari, quin et contra se ipsos alii non insurgant, non debet fore dubitabile menti vestre.
|
||||
|
||||
Henricus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus peramando fideli Canigrandi nobili capitaneo Veronensi affectuose benivolentie gratia cum salute.
|
||||
Quamvis in introitu potentatus, ad quem in totius orbis commodum superna dispositio nostram mansuetudinem evocavit, in diversarum cogitationum fornace noster animus decoquatur, illa tamen in nostro pectore plus ebullit, que nostris subditis prestare valeat causam pacifice requici, nobisque gratius et magis acceptanter blanditur, qui proculdubio talibus desideriis se conformat.
|
||||
Tuis itaque litteris nostris conspectibus presentatis et perceptis tenoribus earumdem, quantum fuit, ex ipsarum materia turbati fuimus pre dolore, timentes, ne ille dissensiones virorum inter alios subditos scandala parturirent; tuam in hoc affectuosam sollicitudinem collaudantes, quod te invenimus in hoc facto sicut in aliis rectum corde; transmittentes pro predicti sedatione tumultus G. et P. nostre curie partes precipuas et excelsas, quos pro nostris iniunctionibus in tanti prosecutione operis coadiuvet.
|
||||
|
||||
Domino suo meritisque beato Innocentio dei gratia sacrosancte ac universalis ecclesie summo pontifici Phylippus eadem gratia Franzie et L. Iohannes Anglie reges et ecclesiarum duces et principes omnes de partibus occidentis et cetera.
|
||||
Celestis altitudo consilii sue volens ecclesie consulere firmitati, duarum eam censuit columpnarum sustentamine fulciendam, sacerdotio videlicet atque regno, quorum alterius gubernaculo sacerdotalem, alterius vero imperialem preferendam consuevit dignitatem, et ad hoc duas elegit et constituit in mundi regimine potestates, ut, quod una non potest verbo, compleat altera ferro, et quod una non potest per spiritualem gladium, altera per materialem non differat exercere, ne forte urgente tempestate ulterius, quam talium debet dextera tranquillare, concutiatur et mutetur machina mundialis.
|
||||
Quantis igitur augustiis et pressuris quantisve hodie Christianitas procellarum spiritibus et turbinum fluctibus agitetur, apostolicam latere non credimus sanctitatem, cum extrinsecus hostilitates inpugnent et intrinsecus bella surgant intestina, quoniam ex oriente contra Terram Sanctam, ex occidente contra caractere insignitos Christiani nominis seviant inimici.
|
||||
Et, quod formidolosius est, seditiones et guerras inter se movere non desinunt Christiani. Eapropter beatitudinem vestram supplicum precum instantia multipliciter in domino flagitamus, quatenus ad Christianitas statum apostolice considerationis aciem propensius extendentes.
|
||||
|
||||
Negatum est summis diu subsistere, quia res fortuna secundas imperat esse breves. Sic, antequam annos discretionis attingerem, nescio quibus seducentibus fatis dimisi patrem cum divitiis, matrem cum blanditiis, domum cum deliciis et patriam cum solaciis et aggressus sum ordinem, quem etsi portare non valui, tamen sustinui, quia quod natura negaverat, caritas inferebat.
|
||||
Hunc siquidem statum bene nescit, qui imprudenter credit, quanta in felicitate conventus. Nam nullos umquam fortuna ictu graviori deiecit, quam quos religione percussit. Hos quippe lex mortua iudicat, hos vexat regula, hos claustrum ligat, hos professus pauperes, hos obedientia servos facit. Dum XXII annos essem, tantis calamitatibus fatigatus et quasi morte peremptus, quia spes evasionis mihi ex nulla parte patebat, ex insperato subvenit regia celsitudo, per quam fui a paupertate ditatus et a captivitate redemptus, a vexatione tutatus, ab interitu restitutus. Quibus igitur meritis regiam celsitudinem recompensem, non habeo.
|
||||
Immo si de tot beneficiis in me a regia maiestate collatis unum eligero, scilicet minimum, hinc non poterit totum meum meritum compensari, sed a vobis, clementissime rex, cui sic astringor ex gratia, sic obligor ex amore, oopinio, quam vobis fecit falsa relatio, me devellit, expellit duplex infamie detrimentum. Quis igitur ante vestre virtuositatis gloriam sine formidine ducitur, cum de libidine indicatur, vel quid concipitis, quando respicitis me pro temporalibus ictu sedis apostolice fulminatum? Nonne quotiens me coram vestra maiestate presento, occurrit infra vestri cordis arebanum: Ecco homo, quem credidimus apostolum, invenimus publicanum, extimavimus sanctum, et apparuit anathema? Ob hoc igitur opprobrium deo miserante, inspirante, coadiuvante recedo et ad heremum Nigri-montis accedo ibique intercedo; et rex celestis sit regi meo de tot in me collatis benifitiis retributor.
|
||||
|
||||
Plorans ploravit in nocte anima mea, nec die ab oculis emanare lacrime desierunt, postquam serenam mei luminis claritatem nefandus fortune casus diademate regalis excellentie viduavit; et ideo captivata persistens angustiis sic opprimor incessanter, quod, nisi quam cito subveniar divine remedio bonitatis, vitalis spiritus dissolutionem finalem diu evadere non valebit.
|
||||
De quo mirum concipere quis non debet, cum tanto vehementer angustie supersistant, quanto excellenter ad votum terrene mihi delicie habundabant. Ex hoc enim dubium non emergit, quod excellenter terrenis deliciis non habundet, quecumque domina viro tante celsitudinis legitime copulatur, qui omni probitate ac sapientia cunctaque nobilitate ac industria ceteros antecessit.
|
||||
Quis enim adeo probus et sapiens reperitur, ut ille, qui de paupertate resurgens sui probitate ac sapientia subiugavit sibi copiosas et innumirabiles gentium nationes; vel quis tam nobilis, ut ille, qui sua bona quelibet ad eum venientibus tribuebat, qui servando sibi nomen solummodo regie maiestatis; a quo nullus discedebat a sui curia inconsultus, sed provisus debite, ut decebat.
|
||||
Patet ergo, quod, ut hic inter alios precellebat, precellebam et ego deliciis inter gentes; quam si tanto violenter angustie opprimere non desistunt, quanto excellenter divitiis affluebam, que nunquam natura ferarum, nedum humana valeret diutius sustinere, o utinam interitus ille casus potius me necasset, quam hee angustie morte subita nequiores.
|
||||
Si igitur paterna dilectio funera filie pertimescit, ad eius evasionem de manibus alienis suam sapientiam et potentiam experiri non differens totis viribus incessabiliter aspirabit.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Manfredus dei gratia rex Sicilie Francisco Simplici uicario in Tuscia generali, dilecto consanguineo, familiari et fideli suo gratiam suam et bonam uoluntatem.
|
||||
Ut fidei tue sinceritas, rationis misterio circumfulta, euidenter inspiciat, quod diuine bonitatis clementia rebus mandato fictis et falsitatibus persuasione delusis stabilitatis emolumentum non exhibet nec eas patitur in sui malitia suscipere incrementum, presenti litterarum compagine, licet calamo huiusmodi successionis euentus de tam uili rustico subici non deberet, tamen, quia principes factionis eiusdem diuina prouisio plectendos regie maiestati submittit, tibi ad gaudium nuntiamus, quod ipsius iuste dispositionis gratia regie uir ille neqnam, sue necis auidus impetrator, qui sibi paterne dignitatis et nature titulum adoptabat, per Henricum de Uigintimiliis, comitem Insule-maioris, dilectum consanguineum, familiarem et fidelem nostrum, et alios fideles nostros ipsarum partium, qui ad destruendum huiusmodi falsitutis propositum uiriliter anhelabant, maiestatis nostre carceralem angustiam uinctis, ut decuit, manibus introiuit, per fideles nostros Castri-Iohannis precipue, qui ipsum delusoriis honoris preconiis receperunt, ut eum deciperent, qui eos decipere proponebat, non ut imperator in solio, sed ut uituperatus in elogio interceptus.
|
||||
Uideat ergo discretio tua, qualiter ipsius miseri fallax intentio a falsis deluditur et a tam subito felicitatis culmine, ad quod, ut ipsum deluderet, fortuna prouexerat, infeliciter corruit et ad ultimi supplicii erumpnosam et asperam miseriam ipsum ínstabilis inopinate reduxit.
|
||||
Propter quod constantia tua discernat et uideat, quod cuiuslibet falsitatis contentio, licet in exordio concipiatur affectu, ad effectum uerumtamen non peruenit, quoniam, qui a ueritate non inchoant, non poterunt in ueritatis finibus terminare. Cecidit ergo eius sophistica gratia et ipsius iam corruit felicitatis abusiua, que naturalis fundamentum originis non habebat.
|
||||
De quo poculum alacritatis assumens in solito fidei robore, quam a paternis traxisti cunabulis, circa maiestatis nostre seruitia curiosus existas, ea, que honorem et exaltationem culminis nostri respiciunt, cum sollertia qualibet procurando, cognoscens apertius, quod per diuinam iustitiam, que ius suum unicuique tribuit, nostra regnat potentia et prestat ipsa nobis de nostris infidelibus ultionem. Nos enim, ut iuris est et humanitatis exposcit clementia, bene meritis respondemus ad premia et infidelibus obstinatis ad penalitatis debite meritam portionem. Idcirco hec grata noua ad notitiam tuam deducimus, ut primo intrinsecus tuis rotatis uisceribus a te tamquam a preside ad fideles alios ipsarum partium per letitie riuulum deriuetur, que ipsis ad gaudium, presentium formam tuis ínserens litteris, alacriter studeas intimare.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Conradus regis in Marchia uicarius generalis nobilibus uiris potestati consilio et comuni Auximi domini regis fidelibus salutem et amorem sincerum. Licet in nobis firma credulitas non quiescat, intelleximums tamen, quod apud Monticulum quedam militum quantitas nuper accessit.
|
||||
Ne igitur sub solite securitatis fiducia ab eisdem rebellibus dampuum aliquod incurratis, predictum negotium uobis preuidimus intimandum, deuotionem uestram hortantes, quatenus circa custodiam uestram sic existatis continua cura peruigiles, quod uobis nulla molestia inferatur. Nos enim circa salutem uestram intendimus, cum die Mercurii quartadecima mensis presentis iunii una cum comuni ciuitatis Fírmane et aliis fidelibus de contrata ad depopulationem rebellium de Montegranario protendere disponamus; transacto predicto tempore in contrata ipsa erimus cum masnada regia duce deo.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Simon miseratione diuina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchie, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili uiro Benuenuto domini Michaelis ciui Anconitano, dilecto familiari suo salutem in domino. Dignum ducit nostre intentionis attentio te fauoris nostri fulcire decore tuisque commodis gratiose concurrere, dum gratum te nostris obsequiis nouimus et nostris acceptum aspectibus experimur. Eapropter potestariam masse Trabarie ac regimen pro anno instanti proximo tibi presentium auctoritate concedimus ad decus Ecclesie dirigendum, mandantes ac etiam statuentes, ut tibi ab hominibus dicte masse super hiis, que ad regimen ipsum pro dicto tempore pertinent, intendatur humiliter cum exhibitione consueti salarii et efficaciter pareatur; penas, condempnationes et banna, que propterea tuleritis in rebelles, rata inuiolabiliter habituri.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Simon miseratione diuina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, ducatus Spoletani, Marchio, masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus nobili uiro potestati salutem in domino.
|
||||
Uolentes, quod regimen ciuitatis, quam ad fidelitatem sancte matris Ecclesie in eminentis fidei constantia continuo experimur, per uos et officiales uestros sine difficultatis et impedimenti alicuius obstaculo peragatur, considerantes etiam uestre fidei puritatem, quam erga eandem ecclesiam habere uos nouimus argumento probabili, presentium uobis auctoritate plenam et expressam absolutionem et licentiam impertimur, ut idem regimen uestre bonitatis arbitrio absque capitulorum ipsius ciuitatis obseruantia, a qua uos et uestros officiales, iudices et notarios decreuimus absolutos, prout uobis uidebitur, peragatis, et si hactenus ab ipsorum capitulorum obseruatione in aliquo uel aliquibus discessistis, uos et uestros auctoritate qua fungimur reddimus absolutos, nolentes, quod occasione huiusmodi aliqna uobis per comune uel speciales ciuitatis eiusdem inferatur molestia uel rationis exhibitio aliquatenus exigatur. In cuis rei testimonium presentes litteras fieri iussimus et nostro sigillo muniri.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Grandis et antiqua dilectionis inmensitas et amoris experti continuata sinceritas fiducialiter nos admonent et inducunt, ut ad reuocandum uos ab erroris caligine nostros uobis ambaxiatores et litteras destinemus.
|
||||
Nam sic uos tenerrime diligimus cum effectu, sic desiderabiliter peroptamus, ut spreto itinere tyrannie prauitatis ac animo persecutionis dei et Ecclesie sacrosancte ad ipsius Ecclesie gremium, cui spiritualiter et corporaliter subesse debetis, tamquam deuoti sui filii redeatis, et ut expressim uobis, que super hiis intendimus, referantur. Ecce discretos ambaxiatores nostros ad uos duximus destinandos, dilectionis uestre gratiam rogantes attente, quatenus super hiis, que uobis ex parte nostra proponent, et fidei plenitudinem et operis effectum sic fauorabiliter prebeatis, quod semper ut hactenus fraterni amoris copula nos coniungat et de tenebrarum nebulis ad claritatis lucem uestra discretio conuertatur.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Cum de fide ac legalitate nobilis uiri domini Ormanni de Saxoferrato dilecti nostri geramus in domino fiduciam pleniorem, ipsum capitaneum uestrum tenore presentium duximus statuendum, uolentes et presentium uobis tenore mandantes, quatenus ipsi in omnibus et singulis, que ad ipsum officium pertinere noscuntur, plene intendatis et sibi efficaciter obedire curetis. Alioquin penas et banna, quas uel que rite tulerit in rebelles, ratas habebimus et faciemus inuiolabiliter obseruari.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
De fide, legalitate, prudentia et deuotione uestra plenam in domino fiduciam obtinentes, liberam uobis auctoritate presentium concedimus potestatem, quod castrum et homines de Fabriano at aliis locis quibuslibet, qui ad mandata Ecclesie Romane et nostra redire curauerint, nostro nomine ad gratiam ipsius Ecclesie ac nostram habeatis, eisdem offensas remittentes, pacta et promissiones facientes in omnibus et circa omnia, prout uideritis expedire.
|
||||
Nos enim remissiones, pacta et promissiones quaslibet, quas eisdem et eorum singulis duxeritis faciendas, ratas e gratas habebimus et curabimus auctore domino inuiolabiter obseruare. In hiis autem, que cum Fabrianensibus exsequenda uideritis, consilium et auxilium nobilium uirorum deuotorum Ecclesie sollicite requiratis, sic uos in hiis et aliis, que honorem dicte Ecclesie et nostrum respiciunt, habituri, quod deuotionem et studium uestrum dignis laudibus commendemus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Sanctissimo patri domino Martino sacrosancte et uniuersalis Ecclesie summo pontifici Karolus Jerusalem et Sicilie rex se ipsum ad pedes. Ad prosequendum imperii Costantinopolitani negotium, cuius nos sancta mater Ecclesia excelso diademate coronauit, amicomm nostrorum per partes Ytalie inuocamus auxilia, ut nostri cordis affectio, quam ab equitate originem traxisse perpendimus, laudabilem sortiatur effectum.
|
||||
Cumque Pisanis, quos aliquomodo reputamus amicos, ueluti qui per ceteros Ytalicos habentur potiores in equore, litteratorie direxerimus preces nostras, ut apparatum decem galearum amicabiliter nobis inpenderent, et nostris precibus inhibuerint auditum, uestre clementíe genutenus supplicamus, quatenus comuni Pisarum uestris iniungere dignemini litteris, quod ad ipsius recuperationem imperii nobis prestet auxilium et fauorem, ut illius gratia, qui dator est omnium, et amicorum exhibitione subsidii exoptate dignitatis obtentu letetur filius et filialis letitie sancta mater Ecclesia non sit expers.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Sanctissimo patri et domino Martino sacrosancte et uniuersalis Ecclesie summo pontifici Rolandus de Brunforte potestas, consilium et comune Pisani se ipsos ad oscula circa pedes.
|
||||
Est nobis causa iustissima, si regi Karulo galearum denegamus auxilium, dum nostris remigiis intendit inuadere,quem noue amicitie federa nobis iungunt. Uerumtamen, postquam de uestre sanctitatis aribitrio processisse dignoscimus, etsi forsan inuiti, in his et aliis respondere conabimur uotis suis.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Michael in Christo fidelis deo, Romeorum imperator ac moderator, Angelus Comninus Paleologus, nouus Costantinus et semper augustus probis et sapientibus uiris dominis potestati, capitaneo, anzianis, consilio et comuni Pisarum salutem et amoris perpetui firmitatem. Fidei amice sinceritas, amicorum unitiua fidelium, non uerborum applausibus, sed operum experientia conprobatur.
|
||||
Conprobata est utique apud nostre dilectionis constantiam constantis et intime dilectionis intimo emulo, alieni cupido, inuisori prosperitatis alterius et totius nequitie fomiti, qui contra nos uiolentum exercitum pro uiribus intendens extendere in deum et homines autumat, quod regni nostri nobis extrema remaneant, postulata nauigia denegastis.
|
||||
Ex quo uobis regratiantes ad preuium, sapientiam uestram precamur, quatenus sic prouide, sic constanter uelitis in laudabili perseuerare proposito, quod mutue dilectionis intimitas hinc inde mutuis initiata principiis duce domino de bono in melius percipiat augmentum.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Karulus illustris Ierusalem et Sicilie regis primogenitus, princeps Salernitanus et honoris montis Sancti Angeli dominus ac eius in toto regno Sicilie uicarius generalis uiris nobilibus et discretis potestati, consilio et comuni Sancti Miniatis dilectis et deuotis suis salutem et sincere dilectionis affectum.
|
||||
Probata uestre constantia puritatis, quam in grandibus persepe negotiis demonstratis, certam nobis prestat fiduciam et suggerit spem securam, ut in cunctis, que domini patris nostri nostrique nominis et honoris exaltationem respiciunt, beniuolentia uestra nobis prompta conueniat et deuota, grata concurrat, et quanto maior necessitas imminet uel urgens utilitas persuadet, tanto uos securius sollicitemus et fiducialius requiramus.
|
||||
Cumque adueniente primo futuri ueris grata temperie deo preduce proponamus in rebellem insulam Sicilie potentialiter pertransire ad conculcandam hostilem superbiam et rebellium contumaciam edomandam, uolentes uos laborum participes et uictorie nostre reddere non expertes, uniuersitatem uestram amica mente requirimus et affectuoso corde rogamus, quatenus quantitatem aliquam balistrariorum et lanciariorum peditum preparantes, illam ad nostrum exercitum transmittatis qui usque ad medietatem instantis mensis aprilis ad tardius, cum liliorum signa uictricium indubitanter proponimus in Sicilie solo diffigere, ad nos profecti perueniant nostroque felici exercitui se coniungant, ita quod, ex deuotorum uiribus nostre partis adaucta potentia, contineantur elata colla superbie, fine facto laboribus cum honore. Super quibus exhibitionibus presentium nostri nuntiis, quos pro hoc decreuimus ad uos specialiter mittere, fidem uelitis credulam adhibere.
|
||||
Data Neapoli per Bartholomeum de Capua iuris ciuilis professorem, dilectum familiarem et consiliarium nostrum.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Alfonsus dei gratia rex Aragonum et cetera. Inter alia, que de nostre mentis proposito prodeunt, prodit, ut Karulo regi Sicilie, qui et nobis et nostris permulta presumpsit inferre, bellum, in quantum se potentia uotis nostris accommodat, inferamus.
|
||||
Intellecto siquidem, quod ipse Karulus Constantinopolitanum imperatorem noue amicitie linea uobis iunctum uelut nequam et inpius presumptialiter intendit inuadere, in armario cordis nostri firma dispositione concepimus eiusdem regis ad posse presumptuosis ausibus obuiare.
|
||||
Intendimus namque, dum de uestra uoluntate procedat, in sui motu itineris, quod erit friuolum, ut frustra iaciatur rete ante oculos pennatorum, regnum introire Sardinee ibique residentiam facere, ut sperare licet, cum exfortio gentis nostre. Itaque, cum rex ipse credet sub fabula sibi subdidisse Romeos, inuenient Siculi nostro dominio infallibiliter se subiectos.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Iordanus de Anglano dei et regia gratia comes Sancti Seuerini potestati, consilio et comuni Tollentini domini regis fidelibus, dilectis sibi salutem et amorem sincerum. Cum statim, nobis descendentibus a guasto de obsidione Cinguli, contra Monticlum cum eodem exercitu procedere proponamus, deuotioni uestre ex regia parte qua fungimur auctoritate mandamus, quatenus sic opportunis operibus existatis in continuo apparatu muniti, quod ad alias requisitionis nostre litteras ad nos supra dictum Monticlum per comune remota di1atione qualibet ueniatis, ita quod, si de sero receperitis alias
|
||||
litteras nostras, mane summo sequenti coram nobis uos comuniter presentetis, parati pro maiori parte ferris ad guastum et expensis UIII dierum in omnibus opportunis; ordinantes, qualiter copia horum affluens de terra uestra ad dictum exercitum continue deferatur. Data et cetera.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Illustri et excellenti uiro domino Alfonso regi Aragonum talis potestas, talis capitaneus et cetera honorum augmenta felicium.
|
||||
Preteriti experimento discriminis tenemur esse pro debito tranquillitatis prospere cognitores. Cum igitur dudum et presertim cum rege Karulo habuerimus dampnosa litigia, que nobis et illi Christi gratia sunt sedata salubriter, nolentes sancte matris Ecclesie et ipsius regis indignationem incurrere, respondere petitioni quam facitis non audemus.
|
||||
Quare, ut supplicamus attentius, nos in hac parte recipiat regalis magnificentia excusatos.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Egregio et magnifico uiro domino Ugolino uicecomiti, indici Gallurie et tertie partis regni Callaritani domino uicarii, consilium et comune Ponturmi felicibus habundare successibus et se promptos ad cuncta beneplacita et mandata.
|
||||
Quamuis nulla contulerimus grata uobis, quibus inesse debeat audacia postulandi, attamen pura cordis et amica sinceritas, que inter predecessores uestros et comune Ponturmi antiquis est radicata radicibus, promptam nobis prebet audaciam, ut pro nostris et nostrorum imminentibus negociis amicorum uobis porrigamus sub confidentia preces nostras.
|
||||
Hinc est, quod, cum Rubeus Baroncini honorabilis terre nostre terrigena exposuerit coram nobis, quod quidam frater eius nomine Baroncinus seu Kaleffus demens quodammodo, qui non patris nec propinquorum sensibus se regebat, ueniens de Maritime partibus cum Pisanorum comitiua satellitum, uestro captus in carcere detinetur.
|
||||
Quare porrigimus uestre nobilitati precamina, quod uestri honoris gratia et nostris interuenientibus precibus dictum captum uelitis restituere libertati, scientes indubie, quod quicquid eidem feceritis liberalitatis et gratie, comunitati nostre et cuique predicte comunitatis homini reputabitur esse factum.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Uiris magna potentia et nobilitate munitis P. D. potestati, capitaneo, consilio et comuni ciuitatis Florentie fraterna amicitia sibi iunctis consilium et comune ciuitatis Perusii cum salute iocunda felicia felicibus cumulare.
|
||||
Missam nobis de celo triumphalem letitiam hiis diebus, ut sine falsitatis mixtura rei geste certitudinem cognoscatis et ut gaudeatis nobiscum, stilo ueridico nuntiamus.
|
||||
Nam die penultima mensis februarii precedentis dominus Gentilis de filiis Ursi generalis capitaneus guerre nostre cum suis militibus preclectis et nostrorum equitum et peditum multitudine copiosa, simul cum extrinsecis Spoletanis uiriliter et potenter ciuitatis Spoleti territorium intrauerunt ad predictos extrinsecos infra ciuitatem predictam statui pristino reducendos.
|
||||
Cui proposito tenentes gubernacula dicte terre cum suis uiribus uniuersis animosis conatibus resistere temptauerunt. Cumque ab utraque pate duro discrimine pugnaretur, omnipotens Iesus Christus, ex alto respiciens iustitie nostre causam, sic accinxit robore gentem nostram, quod pars aduersaria sustinere nequiuit, dura strage et exterminio iam afflicta, ita quod infiniti ex ipsis ceciderunt in terram fractis ceruicibus expirantes, eorum quam plurimis nostris conclusis in manibus et carceribus captiuatis.
|
||||
Ob cuius rei accidens sic est ipsorum hostium eneruata potentia, quod nostre uoluntati cum dei munere cito subiugabitur dieta terra. Que uobis gratulanter mandauimus, ut aliis nostris confratribus et amicis pro gaudio speciali per uestros nuntios declaretis.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,6 @@
|
|||
Magnifico domino et excelso, domino Cani de la Schala ciuitatis Uerone inclito capitaneo generali G. natus domini Franceschini Mutinensis capitanei prosperorum successuum beatitudinem et se ipsum.
|
||||
Indesinenter iam diu per me et meos maiores attributa deuotio, qui nomen imperii fatebantur, et uobis et uestris maxime, quos in istis partibus Romanum imperium pro se ipso egregios propugnatores persensit, meum demulcet animum fiducia clare spei, ut in hac die, qua tribulor, meis aures precibus inclinetis.
|
||||
Sane die penultima preterite septimane nostre urbis rebelles et hostes accensi furore, qui causatur eisdem ex adiutorio et fauore sibi datis a Bononiensibus et ab aliis ciuitatibus positis circumstanter, que diuturnis temporibus imperialis nominis et honoris uigorem extinguere sunt conate, proditione tractata cum quibusdam nostris intrinsecis et uicinis, qui maxime familiaritatis instinctu nobiscum manus in parassidibus intingebant, accincti robore predictorum intrauerunt latenter in territorium Mutinense, contra subiectos ipsius hostiliter debaccantes.
|
||||
Quibus obuians dominus Francischinus animosum propositum, quod in ipsos conceperat, festinatis gressibus patefecit; et quia animositate conuictus considerare nequiuit insidias, que latebant, ipsum proditione delusum cum multis aliis hostili potentie captum subdidit sors iniqua, ex nostris pluribus ab ipsis hostibus interemptis.
|
||||
Quibus rationibus dicti hostes et potissime dicte urbes in tantam cordis altitudinem ascenderunt, ut iam presumpserint omnibus uiribus resumptis in unum dictum territorium introire, facturi, si possunt, quod auertat omnipotens, ut nostra ciuitas, que a primis eius cunabulis specialiter se totam deuotam et subsidiam imperio dedicauit, a sua diuertatur constantia uobisque et aliis uestrum uelle tenentibus deueniat inimica.
|
||||
Quantum exinde nostra pars et uigor offendiculum pateretur, tanto sagagius intueri potestis, quanto uestri consistunt meis sensibus altiores. Qua de causa magnificentie uestre decus deprecanter exoro, quatenus cum potentia uestre manus nostre ciuitati succurrentes uelociter sic dictis hostibus occurratis, ut conuertantur retrorsum, qui querunt et infligunt nobis mala.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Uiris nobilitate sublimibus feruentique beniuolentia sibi iunctis domino T. ciuitatis Mutine generali capitaneo uniuersisque ciuibus intrinsecis eius urbis Canis de la Schala capitaneus generalis Uerone nec non eiusdem ciuitatis comune innouationem felicem prosperorum in remedium aduersorum.
|
||||
Ad promotionem et laudem imperialis fastigii pro uiribus intendentes, beneplacitis cuiuscumque imperatorie dignitati subiecti feruenti uoto semper uacauimus et nunc in eius suscitatione recenti uacamus libentius, quamquam se nobis opponat pluralitas agendorum.
|
||||
Nostis enim, et partes Ytalie non credimus ignorare, qualiter ciuitas Paduana et habitatores eiusdem contra decus imperii, promissionis felicitatisque federe turpiter uiolato, supercilium eleuantes indebite, districtuales Uicentini districtus presumpserunt opprimere et inconsideratis ausibus conculcare.
|
||||
A quorum transgressionibus reprimendis sic nos magna perplexitas impediuit, ut posse nostrum uix aut raro sufficiat ad obuiandum eisdem. Attamen, licet negotium sic existat, casus uester miserabilis et dolendus intimius nos commouit, ut ad uestrum succursum animosius moueremur ad restaurationem uestrarum uirium, ut inimicorum tenet opinio, collapsarum, et ad rebellionem et proteruiam eorumdem compensationibus debitis edomandam.
|
||||
Ergo uiriliter peragatis, nec turbetur cor uestrum, licet fortuna se inuoluerit ista uice; nam cito, domino concedente, uobis sentietis adesse cum circumstantia plurimorum adiutricia signa nostra.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Militi natalium generositate presigui amicoque amabili et sincero domino Giberto de Corrigia Parme et Regii inclito capitaneo generali Doffus comes de Panico quicquid deinceps poterit et se ipsum.
|
||||
Erumpnosis calamitatibus et calamitosis erumpnis obiectus, retrahente fortuna, si quid felix concesserat mihi quondam, ita quod uix sola spei remansio nunc supersit, tempore, quod aduersa faciunt opportunum ad fidei sinceritatem et amicitie cognoscendam, conuerto cum fiducia uestre magnificentie preces meas.
|
||||
Nempe cum hiis diebus iuxta latus domini Francischini capitanei Mutinensis, qui refugium precipuum michi fuit, ex quo peregrinus et exul a Bononio ciuitate permansi, dum dimicaretur cum hostibus, adhererem, sic dictos hostes promouit et extulit sors beata, quod in actu bellorum nos uictrici dextera subdiderunt: in cuis rei testimonium fuit terra supposita multorum ex nostris sanguine rubricata, plures alii captiuati, ex quibus ego solus infelix ad comune Bononie sum transmissus, ubi inimici domestici tamqua lupus in pecudem dentes suos exacuunt, in exterminium uite mee perniciter meditantes.
|
||||
Quamobrem sum expositus in flagellis, et dolor acerrimus seue mortis in conspectibus meis extat. Nec liberationem expecto, nisi forsitan daretur mihi desuper euadere iudicium ultionis, uestrarum precum ministerio Bononiensibus transmittendo.
|
||||
Igitur uestram nobilitatem corporis et animi uiribus resumptis in unum requiro, quatenus pro mee restauratione salutis sine dispendio more statim comune Bononie requiratis. Si enim me contigerit ex periculo liberari, post omnipotentis gratiam uobis soli attribuam istud donum uobisque in perpetuum strictius obligabor.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Illustrissimo domino domino Henrico inclito Romanorum imperatori et semper augusto Canisgrandis capitaneus Ueronensis deuotione fidelitatis continua sempre insistere uotis suis.
|
||||
Cum serena pacis tranquillitas, decora genitrix artium et alumpna, multiplicet et dilatet quam plurimum commoda populorum, cura uigili procurare tenetur cuiuslibet principantis intentio, que sonoro laudis preconio desiderat predicari, ut inuiolatus permaneat status pacificus subiectorum.
|
||||
Nam, ut lectio testatur diuina, illud imperium, illud regnum, quod diuisis uoluntantibus intercisum in se non continet unionem, desolationem incurrit, nec in illo corpore sospitatis hilaritas perseuerat, cuius partes uel membra passionibus aliquibus singulariter affliguntur.
|
||||
Quippe recenter uobis hoc notifico euenisse, quod quidam iniquitatis alumpni, uasa scelerum ac putei uitiorum, quorum propositum clandestinum et nefandum, sub cuius effectus specie imperiale decus corruere moliuntur, quod absit, inter uirum magnificum dominum Philippum inclitum principem Achaie et hominem excelse potentie dominum Guernerium comitem, quos in istis partibus prefeceratis in presides et rectores, malignis affatibus seminauerunt de nouo semen et materiam iurgiorum, ita, quod utroque ipsorum cum suorum comitiua sequacium, contentionum ardoribus concitato, ad perniciem alterius perrumpere iam presumpsit multotiens, ita quod fere iam partis cuiuslibet acies concurrissent conquassatis capitibus plurimorum, nisi forent quorundam magnatum fidelium imperii suadele, qui ad salutem et robur imperialis diadematis aspirantes, pro uiribus studuerunt exstinguere iracundiam iam conceptam, quod nondum tamen efficaciter potuerunt, malignante diabolo bonorum operum subuersore.
|
||||
Propter quod prouincia Lombardorum tota concutitur tremebunda timore, ne causa huius scandali lanietur grassantibus inimicis propter casum huiusmodi, dum ex hoc cogitant euenire, quod iam pridem attentius desideratis affectibus cupierunt. Studeat igitur imperatoria celsitudo sui maturitate consilii has radices amarissima et pericula summouere; nam si membra talia uestri gubernaculi tam excelsi sic inter se iam ceperint debaccari, quin et contra se ipsos alii non insurgant, non debet fore dubitabile menti uestre.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Henricus dei gratia Romanorum imperator et semper augustus peramando fideli Canigrandi nobili capitaneo Ueronensi affectuose beniuolentie gratia cum salute.
|
||||
Quamuis in introitu potentatus, ad quem in totius orbis commodum superna dispositio nostram mansuetudinem euocauit, in diuersarum cogitationum fornace noster animus decoquatur, illa tamen in nostro pectore plus ebullit, que nostris subditis prestare ualeat causam pacifice requici, nobisque gratius et magis acceptanter blanditur, qui proculdubio talibus desideriis se conformat.
|
||||
Tuis itaque litteris nostris conspectibus presentatis et perceptis tenoribus earumdem, quantum fuit, ex ipsarum materia turbati fuimus pre dolore, timentes, ne ille dissensiones uirorum inter alios subditos scandala parturirent; tuam in hoc affectuosam sollicitudinem collaudantes, quod te inuenimus in hoc facto sicut in aliis rectum corde; transmittentes pro predicti sedatione tumultus G. et P. nostre curie partes precipuas et excelsas, quos pro nostris iniunctionibus in tanti prosecutione operis coadiuuet.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,4 @@
|
|||
Domino suo meritisque beato Innocentio dei gratia sacrosancte ac uniuersalis ecclesie summo pontifici Phylippus eadem gratia Franzie et L. Iohannes Anglie reges et ecclesiarum duces et principes omnes de partibus occidentis et cetera.
|
||||
Celestis altitudo consilii sue uolens ecclesie consulere firmitati, duarum eam censuit columpnarum sustentamine fulciendam, sacerdotio uidelicet atque regno, quorum alterius gubernaculo sacerdotalem, alterius uero imperialem preferendam consueuit dignitatem, et ad hoc duas elegit et constituit in mundi regimine potestates, ut, quod una non potest uerbo, compleat altera ferro, et quod una non potest per spiritualem gladium, altera per materialem non differat exercere, ne forte urgente tempestate ulterius, quam talium debet dextera tranquillare, concutiatur et mutetur machina mundialis.
|
||||
Quantis igitur augustiis et pressuris quantisue hodie Christianitas procellarum spiritibus et turbinum fluctibus agitetur, apostolicam latere non credimus sanctitatem, cum extrinsecus hostilitates inpugnent et intrinsecus bella surgant intestina, quoniam ex oriente contra Terram Sanctam, ex occidente contra caractere insignitos Christiani nominis seuiant inimici.
|
||||
Et, quod formidolosius est, seditiones et guerras inter se mouere non desinunt Christiani. Eapropter beatitudinem uestram supplicum precum instantia multipliciter in domino flagitamus, quatenus ad Christianitas statum apostolice considerationis aciem propensius extendentes.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Negatum est summis diu subsistere, quia res fortuna secundas imperat esse breues. Sic, antequam annos discretionis attingerem, nescio quibus seducentibus fatis dimisi patrem cum diuitiis, matrem cum blanditiis, domum cum deliciis et patriam cum solaciis et aggressus sum ordinem, quem etsi portare non ualui, tamen sustinui, quia quod natura negauerat, caritas inferebat.
|
||||
Hunc siquidem statum bene nescit, qui imprudenter credit, quanta in felicitate conuentus. Nam nullos umquam fortuna ictu grauiori deiecit, quam quos religione percussit. Hos quippe lex mortua iudicat, hos uexat regula, hos claustrum ligat, hos professus pauperes, hos obedientia seruos facit. Dum XXII annos essem, tantis calamitatibus fatigatus et quasi morte peremptus, quia spes euasionis mihi ex nulla parte patebat, ex insperato subuenit regia celsitudo, per quam fui a paupertate ditatus et a captiuitate redemptus, a uexatione tutatus, ab interitu restitutus. Quibus igitur meritis regiam celsitudinem recompensem, non habeo.
|
||||
Immo si de tot beneficiis in me a regia maiestate collatis unum eligero, scilicet minimum, hinc non poterit totum meum meritum compensari, sed a uobis, clementissime rex, cui sic astringor ex gratia, sic obligor ex amore, oopinio, quam uobis fecit falsa relatio, me deuellit, expellit duplex infamie detrimentum. Quis igitur ante uestre uirtuositatis gloriam sine formidine ducitur, cum de libidine indicatur, uel quid concipitis, quando respicitis me pro temporalibus ictu sedis apostolice fulminatum? Nonne quotiens me coram uestra maiestate presento, occurrit infra uestri cordis arebanum: Ecco homo, quem credidimus apostolum, inuenimus publicanum, extimauimus sanctum, et apparuit anathema? Ob hoc igitur opprobrium deo miserante, inspirante, coadiuuante recedo et ad heremum Nigri-montis accedo ibique intercedo; et rex celestis sit regi meo de tot in me collatis benifitiis retributor.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Quantis afflictionibus quantisque aduersariorum dei et ecclesie morsibus opprimamur, apostolice sedis notitiam tam fama uolante quam referentibus certis nuntiis credimus non latere. Sed ut nobis tamquam uere indigentibus uestre pietatis ianua in ueloci ac sufficientí subsidio possit efficaciter aperiri, que nuper nobis per infortunium acciderunt, uobis curamus lacrimabiliter intimare.
|
||||
Cum igitur comes Iordanus in obsidione ciuitatis nostre dampnabiliter iudicaret, uenerabilis pater dominus Manfredus Ueronensis electus tamquam dominus magni cordis, qui nobis in prouincia preminebat ut pastor bonus, qui animam suam pro suis ponere ouibus non formidat, tantornm dampnorum ruinam tollerare non ualens, uoluít cum militia nostra insultum facere in exercitum comitis memorati; qui cum ab insultu rediret, aduersariorum milites ipsam nostram militiam insequentes eundem dominum marchionem per sui equi precipitium uel occasum cum duobus nostris militibus ceperunt personaliter et duxerunt.
|
||||
Propter quod, sancte pater, cum tanti ac talis gubernatoris simus solatio destituti, sicut oues sine pastore, regimine deuiantes, uestre uestrorumque fratrum sanctitati deuotis precibus supplicamus, ut nobis ac prouincie Marchiane potentem et magnificum capitaneum in manu forti, robusto brachio sic celeriter destinetis uelut noster pater et pastor, cui tam animarum quam corporum cura pertinet generalis, quod a tantis imminentibus periculis respiremus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,5 @@
|
|||
Plorans plorauit in nocte anima mea, nec die ab oculis emanare lacrime desierunt, postquam serenam mei luminis claritatem nefandus fortune casus diademate regalis excellentie uiduauit; et ideo captiuata persistens angustiis sic opprimor incessanter, quod, nisi quam cito subueniar diuine remedio bonitatis, uitalis spiritus dissolutionem finalem diu euadere non ualebit.
|
||||
De quo mirum concipere quis non debet, cum tanto uehementer angustie supersistant, quanto excellenter ad uotum terrene mihi delicie habundabant. Ex hoc enim dubium non emergit, quod excellenter terrenis deliciis non habundet, quecumque domina uiro tante celsitudinis legitime copulatur, qui omni probitate ac sapientia cunctaque nobilitate ac industria ceteros antecessit.
|
||||
Quis enim adeo probus et sapiens reperitur, ut ille, qui de paupertate resurgens sui probitate ac sapientia subiugauit sibi copiosas et innumirabiles gentium nationes; uel quis tam nobilis, ut ille, qui sua bona quelibet ad eum uenientibus tribuebat, qui seruando sibi nomen solummodo regie maiestatis; a quo nullus discedebat a sui curia inconsultus, sed prouisus debite, ut decebat.
|
||||
Patet ergo, quod, ut hic inter alios precellebat, precellebam et ego deliciis inter gentes; quam si tanto uiolenter angustie opprimere non desistunt, quanto excellenter diuitiis affluebam, que nunquam natura ferarum, nedum humana ualeret diutius sustinere, o utinam interitus ille casus potius me necasset, quam hee angustie morte subita nequiores.
|
||||
Si igitur paterna dilectio funera filie pertimescit, ad eius euasionem de manibus alienis suam sapientiam et potentiam experiri non differens totis uiribus incessabiliter aspirabit.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Licet de dilecto filio Manfredo Ueronensi electo et rectore ducatus, qui, sicut accepimus, manus hostiles inciderat, grauis et amarus cruciatus emerserit et tam nos quam uos etiam ac ceteri confideles nostri de Anconitana marebia, pro quorum defensione personam suam innumeris periculis et dubiis bellorum euentibus exponebat, maximam de captione ipsius dolendi materiam habeamus, uerumtamen et eorundem confidelium animi non debent tanta ex hoc mestitudine deprimi, amaritudine deici, quod in nostra et totius defensione patrie uelut pusillanimes in omnibus torpeatis, quin immo eo uigorosius tamqnam uiri fortes hoc aduersitatis tempore resistere hostibus et prauos eorum conatus elidere, quo maiora et potentiora sibi premia laudis acquirunt hii, qui lorica constantie et perseuerantie galea premuniti assumunt spiritum fortitudinis in aduersis.
|
||||
Sperantes igitur uos in huiusmodi necessitatis articulo fore uiros stabiles et fideles, uniuersitatem uestram monendam, rogandam, confortandam, sollicitandam attente duximus et hortandam per apostolica uobis scripta mandantes, qnatenus illam firmam seruantes constantiam illamque constantie firmitatem animi, quam hactenus circa Romanam habuistis Ecclesiam, retinentes, propter aduersitatem huiusmodi nullatenus a uestre terre defensione ac comunis tam ipsius Ecclesie quam uestri prosecutione negotií desistatis, sed tamquam uiri stabiles, quos temptationum impetus non curant, inuasionibus predicte marchie uiriliter resistere procuretis, possibilitatem uestram contra uestros et predicte persecutores Ecclesie magnanimiter exercentes, ita quod predictam ob hoc uobis obligetis Ecclesiam, nosque ac fratres nostri hoc in libro eterne memorie conscribentes reddamur exinde ad promouenda uestra spiritualia et temporalia commoda promptiores. Nos enim tam sinistro intellecto rumore statim conuocauimus fratres nostros et cepimus deliberare cum eis, qualiter non solum uobís et predicte marchie de defensore idoneo, uerum etiam promotioni dicti negotii possimus utilius et efficacius auctore domino prouidere. Sed pro uestrarum corroboratione mentium has fore uobis decreuimus 1itteras premittendas.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Petrus miseratione diuina saneti Georgii ad Uelum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus Iacobo de Morra salutem in domino.
|
||||
Dum longinquiori mora et maiori locorum distantia separati fieri uester more solito compatriota nequimus, sollicitiores efficimur, ut feruentius de uestra petamus continentia recreari. Sciatis itaqne nos per dei gratiam plena sospitate uigere, quod de uobis audire nostra desideria sunt intenta, et statum uestrorum fidelium et prouincie nobis intimare curetis, ut super hiis obtineat nostra notitia, quod intendit.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Petrus miseratione diuina sancti Georgii ad Uelum aureum diaconus cardinalis, apostolice sedis legatus. Agnus dei, qui tollit peccata mundi, respiciens in seruos suos misericorditer et brachium sue uirtutis extendes contra querentes perdere iustum Christi sanguinem iterato, exercitum Romanorum, Campanorum et aliorum Ecclesie fidelium sub capitania nobilis uiri domini Iohannis Archionis cousobriui nostri, existentem in depopulatione Fulginei, potentia maiestatis gloriose precinxit eumqne die dominico proxime preterito circa mane, noctis adhuc non depulso silentio, deuenientem ad conflictum eum exercitu comitis Acerrarum, misericordia superexaltante iudicium, exaltauit deuictis totaliter hostibus et aliis eorum occisioni traditis, aliis fere omnibus, paucis omnino remanentibus, captiuatis. Letemini ergo, filii, et processionaliter clerus et populus redemptori nostro, qui iusto iudicio dampnare nouit reos mortis ad mortem, ad laudes et glorias assurgatis, ut, qui hac die dignatus est suorum fidelium misereri, dignetur et in aliis processus nostros misericorditer prosperare.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Simon miseratione diuina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobilibus et prudentibus uiris potestati, consilio et comuni Auximanie salutem et sinceram in domino caritatem. Sancte matris Ecclesie decus salutemque fidelium salutifero zelo zelans, sanctissimus pater et dominus noster dominus papa de fratrum suorum deliberato consilio commisso nobis legationis officio pro status prouincie reformatione benefica, decreuit nos nuper in marchiam Anconitanam sine more dispendio destinandos, data nobis ingenti multitudine equitum bellatorum ad hostium dante domino in partibus ipsis malitiam conterendam.
|
||||
Eapropter, uiri prudentes, a quibus erga Romanam Ecclesiam fructus deuotionis exsequitur, cum nos ad iter illuc sine intermissione temporis accingamur, in brachio forti, uallati militum copia profecturi, nobilitatem et prudentiam uestram instanter requirimus et hortamur presentium uobis tenore mandantes, quatenus uos, erga sanctam Ecclesiam matrem uestram deuotionis uestre titulum continuantes in bonum, ad recipiendum nos et comitiuam nostram honorifice more fidelium et potenter, ut condecet, preparetia, ita quod deuotionem uestram propterea prosequi beniuolentia teneamur; firmiter opinantes, quod, dum statum uestrum cunctorumque fidelium ipsius Ecclesie totis affectibus exaltamus, uobis et toti prouincie dirigente nos dextera domini prospere ac salubriter disponemus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,2 @@
|
|||
Simon miseratione diuina tituli sancti Martini presbiter cardinalis nobili uiro. Scimus, dum fama clamat, quod animus uester, in Ecclesie deuotione resultans, in honore ipsius et prosperis successibus gratulatur.
|
||||
Ex hoc igitur uobis ad gaudium nuntiamus nos ex secreto consilio domini pape ac fratrum suorum conmisso nobis legationis officio in marchia Anconitana cum multitudine militum ad redemptionem et reformationem prouincie sine more medio profecturos. Eapropter nobilitatem et deuotionem uestram rogamus attente, quatenus ex hoc confortationis animum assumatis et refundentes in alios fideles Ecclesie pro nomine ipsius Ecclesie more solito fideliter ac feruenter agere studeatis, ita quod in fame parte et eiusdem Ecclesie gratia exinde fortius concrescatis nosque uobis exinde ad fauorem et beniuolentiam teneamur. Data.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1,3 @@
|
|||
Simon miseratione diuina tituli sancti Martini presbiter cardinalis, Marchie, ducatus Spoletani et masse Trabarie rector, apostolice sedis legatus Gaudiorum nostrorum uos esse participes affectantes, que dominus noster ad magnum honorem Ecclesie matris nostre, exultationem fidelium et proditorum non modicum detrimentum nec non ad utilitatem uestram contulit hiis diebus, uobis honorem Ecclesie et totius partis eiusdem zelantibus duximus ad gaudia repetenda. Noueritis igitur, quod, cum contra Raynaldum de Brunforte dei et Ecclesie proditorem, uestrum et nostrum perfidum inimicum, fecerimus caualcatam unum ex melioribus castris ipsius, scilicet Collepetre, quod ipse inexpugnabile reputabat, fauente gratia Iesu Christi uiriliter cepimus et ad mandata Ecclesie retitemus; propter quod noster districtus defenditur et ad offendendam aliam terram proditoris predicti facilis est ingressus.
|
||||
Qua quidem uictoria, manu domini faciente potius, habita, die septimo intrantis mensis madii equitauimus contra eius castrum, quod diutius obstaculum nostrum fuit, ipsum uiriliter et potenter taliter undique expugnando, quod de ipsius captura nulla dubietas habeatur. Sergentes, qui erant ad ipsius castri custodiam deputati, a nostris expuguatoribus superati castrum ipsum nobis libere dimiserunt, petita a nobis et obtenta solum misericordia de personis; et sic castrum ipsum destrui funditus fecimus, magna quantitate balistarum et aliarum rerum, que reposite fuerant in dicto castro, ad nostram ciuitatem primitus apportata.
|
||||
Quare dilectionem uestram duximus presentibus exhortandam, quatenus de predictis gaudium assumentes circa seruitia Ecclesie, offensionem infidelium ac uestram defensionem sic more solito uigiletis, ut uester status semper de bono in melius augmentetur. Scitote pro certo, quod uestra et nostra salus et Prouíncialis cum uictorioso exercitu, ut de nouo didicimus, est in procinctu ad Urbem celeriter ueniendi.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Elegantissimum dictamen inter magistrum Petrum de Uineis et dominumarchiepiscopumCapuanum. Et primo conqueritur idem dominus, quoddominus magister non uisitauit eum per suas litteras, ut petebatAbsit michi domestica uinea, quod ita sit sterilis animo sicut uerbo, quia, si esset, tolerabilius suus non dicerer et ipsa uel ipse meus competentius taceretur.Hoc, inquam, absit remotius, ut suus non dicatur alteruter ex duobus, quos una prouincia genuit, una terra lactauit et incrementis sequentibus non multum dispar prouectus arrisit.Adhuc etiam absit et tertium, ut lingua non redoleat inter istos affectus, haustus uocis non auriga sit operis, ut sui mutuo dicantur nec sint.Haec, inquam, inter mores et homines abdicant et natura proscribit.In hiis itaque siPetrumautIacobumnegligentia feriat uel maculet culpa, perspicacitas uestra mundo iam experta discutiat nec, quasi patris uerenda rideat, censuram restringat; non enim pudet argui sub pectore filii, si peccaui.Reor tamen, quod me tuetur exceptio, quae tam peremptoriis quam minoribus subducit egrotos et diem prorogat etiam, dum penalis instantia moram accusat.Cum enim multis morer occupatus maioribus, qualem me dimiseritis obliuio non obduxit. Collectis ergo per calculos mensibus usque nunc, docebit uos ueritas, qualiter non solum michi sed et multis in me mors remedium fuerit, et uita tormentum.Quid itaque mirum, si tunc non salutaui, quem diligo, dum in me crebris accessibus pullulans sola desperatio uiuendi uiueret et salutis? Sic igitur in uos inuehor, dum accusor, et primo secundum Euangelium *Infirmus fui, et non uisitastis me*, quod utinam in uobis senatus superior quasi culpam non arguat uel neglectum solum adiudicans obstupescat.Ha, fili, fili, quantum multis est amarum silentium, quorum loquela dulcescit! et probat regula, quod *Augmentatur per similia simile assumiturque secundum materiam quae tractatur*: amarificauit me morbus, dum fremuit, nec minus Petrus scribentis officium aduersus me dum suspendit.Sermo tamen prolixior, quem posset materia texere, breuiatur, et de culpa uel offensa, si extitit, pace data, rogo, quatenus de triumphalibus auspiciis domini et prospero statu uestro patrem Petrus frequenter letificet, nichil annectens excusatorium sic dicendo: *Ha, pater, pater, quem gaudia distrahunt, hunc alludere calamo non permittunt!*.Fateor, sed tempus huiusmodi non per momenta sic tollitur, ut quies uel otium non alternet, alioquin defectum concluderet ille uersiculus: Quod caret alterna requie, durabile non est.Totum ergo remittitur et nichil ex preteritis imputatur, dummodo perPetrilitteras suus Iacobus confortetur.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Cuidam Potestati et communitati, ut ablata post appellationem non postponant restituereAccedens nuper ad maiestatis nostrae presentiam Petrus de, ciuis Florentinus, fidelis noster, nobis exposuit cum querela, quod, cum dudum a sententiis seu condempnationibus per uos seu inquisitores uestros, qui inter uos circatores uulgariter nuncupantur, latis et factis contra eum olim per …, Potestatem uestrum, in quadam pecuniae quantitate ad nostram audientiam appellarit, uos eidem appellationi, sicut dicit, minime deferentes, fideiussores suos ad soluendam quamdam pecuniae quantitatem contra iustitiam compulistis, in ipsius graue preiudicium et dampnum etiam manifestum. Qui cum nostrae celsitudini supplicarit, ut ipsi super premissis dignaremur secundum iustitiam prouidere, nos, quantumcumque uobis fauorem conferre uelimus in uestra iustitia, a iustitia tamen discedere non ualentes, ipsius supplicationibus benignius inclinati, fidelitati tuae precipiendo mandamus, quatenus, si est ita, quicquid post appellationem predictam sic interiectam per eumdem P. uel eius fideiussores per uos attemptatum est in statum pristinum reuocantes, sine difficultate qualibet pecuniam ipsam a dictis fideiussoribus suis extortam restituatis eisdem: ita, quod pro hiis clamor ipsius P. ulterius iuste nostro culmini non feratur.Nam pro utriusque partis commoditate, necnon presentibus et consentientibus nuntiis uestris, in curia nostra noueritis causam appellationis eamdem fore commissam per nostram excellentiam P. de cognoscendam, per eum fine debito terminandam.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Commisso uicariae cum gladii potestateAd extollenda iustorum preconia et reprimendas insolentias transgressorum, prospiciens de celo iustitia erexit in populis regnantium solia et diuersorum principum potestates. Caruisset namque libenter humana condicio iugo dominii, nec libertatem a se, quam eis natura donauerat, homines abdicassent, nisi quod impunita licentia scelerum in euidentem perniciem humani generis redundabat, et sic necessitate quadam oportuit naturam subesse iustitiae et seruire iudicio libertatem.Sed nec extrinsecus exquiri decuit aliam speciem creaturae, cui se representata per hominem celestis ymago subiceret: sed homo prelatus est homini, ut gratiorem prelaturam efficeret ydemptitas speciei. Potissime tamen diuina potentia prefecit ad regimen populorum imperium, dum, ostensa sibi figura numismatis in redditione census et solutionibus debitorum tributorum, prae ceteris regibus Cesareae fortunae fastigium presignauit. Cui diuersimodas subiit nationes non ad hoc solum, ut eis imperando preesset, sed ut ipsis potius iustitiae copiam ministrando prodesset.Inter alias igitur occupationum curas, quibus fluctuantis pelagi more pro salubri rei publicae statu noster spiritus fatigatur, occurrit cogitationibus nostris potissimum cogitatione potissima reuoluentes, quod Lombardiae prouincia utique nobilis, et pars Romani imperii pretiosa, diu prouisione iustitiae caruisset. Propter quod tam filios et indigenas eiusdem quam aduenas in prouincia uenientes, in personis iniurias et in rebus dampna non modica nouimus fuisse perpessos, et ibidem iura imperii multipliciter diminuta. Ne igitur talentum nobis creditum negligenter abscondere uideamur, utpote qui uillicationis nostrae rationem sumus in examine districti iudicii reddituri, ad hoc dirigimus aciem mentis nostrae, ut, ad procurandum statum pacificum regionis ipsius, imperialis prouisionis instantia salubriter intendamus Quia tamen ad presens circa partes imperii necessario detinemur, ne terra predicta tantisper fructu nostrae prouidentiae careat, cui potentiae nostrae presentiam necnon et potentiam nostram proximam pollicemur, ecce de tua prouidentia et fidelitate confisi, te, de latere nostro sumptum, generalem uicarium a Papia inferius in Lombardia, ad eos, uelut conscientiae nostrae conscium, pro conseruatione pacis et concordiae specialiter destinamus, ut uices nostras uniuersaliter geras ibidem.Nec tamen te sola uicarii potestate uolumus esse contentum, licet solo uicarii nomine censearis: sed tibi usque ad alium mandatum nostrum adicimus officium presidiatus, concedentes tibi merum et purum imperium et gladii potestatem, et ut in facinorosos animaduertere ualeas uice nostra, purgando prouinciam, malefactores inquiras et punias inquisitos, et specialiter eos, qui stratas et itinera publica ausu temerario uiolare presumunt. Criminales etiam questiones audias et ciuiles, quarum cognitio, si presentes essemus, ad nostrum auditum pertinent. Liberaliter quoque audias et determines questiones, et imponendi banna et multas, ubi expedierit, auctoritatem tibi plenariam impartimur. Decreta utique interponas, quae super transactione alimentorum, alienatione ecclesiasticarum rerum et tuitione minorum, secundum iustitiam interponi petuntur: tutores etiam et curatores dandi quibuslibet tibi concedimus potestatem.Et ut maioribus et minoribus, quibus uniuersa iura succurrunt, causa cognita, restitutionis in integrum beneficium ualeas impertiri, ad audientiam quoque tuam, tam in criminalibus quam ciuilibus causis, appellationes deferri uolumus, quas sententiis ordinatorum iudicum et eorum omnium, qui iurisdictionem ab imperio nacti sunt, in prouincia ipsa uidelicet, a Papia inferius in Lombardia, prout superius dictum est, contingerit interponi, ita tamen, quod sententia tua ad audientiam nostri culminis possit libere prouocari, nisi uel causae qualitas uel appellationum numerus appellationis auxilium adimat appellanti.Quapropter fidelitati tuae firmiter et districte precipiendo mandamus, quatenus ad statum pacificum regionis ipsius et reparationem nostrorum et imperii iurium in eamdem fidem et sollicitudinem tuam, sicut gratiam nostram diligis, sic efficaciter et diligenter impendas, ut in te diligentiae tuae testimonio electionis nostrae iudicium commendetur, dum talem tanto negotio duximus preponendum, ex cuius fide et industria serenitatis nostrae salubre propositum de obseruatione iurium regionis eiusdem singulis exprimatur.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Priuilegium concessum libertatis quibusdam gentibus ad catholicae fidei unitatem reuersisAd hoc summi dispensatione consilii principalis obtinuimus monarchiam dignitatis et Romani Imperii suscepimus diadema, ut, si et ad alia extrinseca debita sollicitudo nos prouocet, ad ea tamen, quae libertatis Ecclesiae statum et incrementum catholicae fidei promouerent, tanto specialius intendamus, quanto gratius in hoc Christo impartitur obsequium, a quo fides nostra cepit exordium, et per quem Imperialis gratiae recognoscimus unctionem. Hinc est, quod per presens scriptum notum fieri uolumus uniuersis presentem paginam inspecturis, ad nostram nuper ex ueridica fidelium insinuatione notitiam peruenisse, quod quaedam gentes in Septentrionalibus partibus constitutae, uidelicet in Liuonia, Estonia, Sabaudia, Semigallia, Prutia et aliis prouinciis conuicinis, inspirante diuina gratia celeriter et Eo, qui ubi uult spirat, expulsa de cordibus eorum superstitionis caligine, cor carneum inducentes ab infidelitatis errore discedere cupiunt, et ad ueri Dei cultum et catholicae fidei unitatem accedere sunt parati, ob illius tantum id facere, sicut dicitur, differentes timorem, ne post susceptionem fidei per principes orbis libertas eorum ad seruitutis onera deducatur.Cumque penitus censeamus indignum et cunctis Christi fidelibus abhorrendum, ut libertas, quae per se res fauorabilis est, priuilegium et fauorem, quae per fidem merentur, amittat, eos omnes preueniendos duximus gratia speciali.Et ecce, quod uniuersos et singulos eorum ad susceptionem catholicae fidei uenientes, post susceptam fidem cum omnibus bonis eorum sub nostra et Imperii protectione et speciali defensione suscipimus, et presentis scripti auctoritate plenam eis et heredibus eorum, intuitu susceptae fidei, concedimus et confirmamus perpetuo libertatem, necnon omnes immunitates, quibus uti consueuerunt, priusquam conuerterentur ad fidem.Eximimus eos insuper a seruitute et iurisdictione regum, ducum, principum, comitum ceterorumque magnatum, presenti sancientes edicto, ut non nisi sacrosanctae matris Ecclesiae ac Romano Imperio quemadmodum alii liberi homines Imperii teneantur;nullusque eos contra presentis protectionis, defensionis, concessionis, et confirmationis nostrae paginam impetere, molestare, offendere uel eorum quietem turbare presumat: quod qui presumpserit, indignationem nostram et Imperii se nouerit grauiter incursurum.Quare uniuersitatem uestram monendo, rogando mandamus, attentius exorantes, quatenus predictas gentes accedentes ad fidem, ob Illius reuerentiam, cuius intuitus inspiratione ducuntur et Qui eos denuo ad se uocat, benigne protegere, tueri ac fouere potenter ab incursibus malignorum, et ob reuerentiam Imperii commendatos habere uelitis, ut exinde uniuersos et singulos possimus merito commendare.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Capitaneo, ut causam appellationis et processum debeat ad curiam destinareAd nostram accedens presentiam G. de, fidelis noster, nobis exposuit cum querela, quod inter B. mulierem, neptem suam eiusque curatorem, agentes ex parte una, et G. de eodem loco ex altera, super possessione cuiusdam ponderis et tenimenti coram G. de Spoleto, in comitatu Firmano iudice ordinario, questio extitit uentilata. In qua idem iudex de iure procedens, sicut asserit, pro ipsa B. tulit sententiam contra eum: a qua idem G. sentiens se grauatum, ad tuum examen se asserit appellasse.Postmodum uero, quod tu, assistente tibi R. de Lauda, iudice et assessore, fideli nostro, coram te partibus non uocatis, et causae meritis, ut ius est, non inspectis, dictam sententiam confirmasti, eumdem G. pro expensis in causa ipsa factis pro B. predicta in tribus libris contra iustitiam condempnando. Idem uero G. a dictae sententiae confirmatione et predictarum expensarum condempnatione sentiens indebite se grauatum, ad nostram audientiam appellauit. Cumque idem G. uelit appellationem prosequi supradictam in curia nostra magna, fidelitati tuae precipiendo mandamus, quatenus processum totum, super premissis habitum, sub tui impressione sigilli nostrae curiae destinare studeas seriatim: utrique parti per te certo et peremptorio termino assignato, quo nostrae curiae se debeant presentare in premissis processuri, iustitia mediante.Et presertim appellatione pendente contra ipsum G. non facias nec patiaris fieri aliquid nouitatis, cum, appellatione pendente, nil debeat innouari.Si quid uero post appellationem ipsam ad nos interiectam attemptatum est, per te aut iudices tuos, in statum pristinum reducturus, prout de iure uideris expedire: et de die citationis, et forma nostram curiam edocturus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Fridericuscuidam nobili suo fideli significat prosperos rumores de exercituAd renouanda preteritae festiuitatis sollempnia, quam de expugnatione ac expulsione communium hostium precedentes uobis nostrae litterae portauerunt, presens ad uos accedit epistola nouum subsequens gaudium relatura, quod per illius gratiam, qui causam domini regis, domini carissimi et nepotis naufragari non patitur liberata prouincia de faucibus inuasorum, uniuersae ciuitates et castra, quae ad se falsis suggestionibus traxerant, ad regiam fidem redeunt, et cum deuotione fraganti suum dominum recognoscunt, ueniam postulantes, et eneruante diuina potentia uires hominum, qui ad heredationem regis nequiter aspirabant. Nequam ille malignus proditor Iohannes Morus, qui filium illius nitebatur opprimere, qui eum de stercore suscitauit, incidens in laqueum, quem tenebat, a suis iusto iudicio est occisus, et castraAcheruntiae,Sancti Felicis et Montentii ac Camisii, cum Cameris existentibus in eisdem, ad Regnum et nostrum dominium deuenerunt. Accessit preterea nostris tripudiis noua materia gaudiorum, uidelicet quod nobis dictae uictoriae festiuitatem agentibus, festini nuntii domini nostri regis diutius expectati sacras nobis regias litteras presentarunt, in quibus leti cognouimus exaltationem et prosperum statum eius.Prout per eosdem nuntios nos et litteras speciales assumpsimus, consimiles letitias assumatis, in illus igitur fidem solitam constantiam obseruantes; fideles omnes ipsarum partium ad eius seruitia confortetis, prouidentes nostris laboribus in subsidiis opportunis, qui primos ictus sustinentes ab hostium sumptibus exhaurimur.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
ComesSymon, obsessus in castro Uiterbii, consiliariis comitis Casertani, pro subsidio suo Ad reserandam uobis strictae obsidionis seriem et naturam ac impugnationis hostilis instantiam, famis et sitis perunias, necessitatum multiplicium, quas patimur et passi sumus miserias et pressuras, scribere nostri calami diutius laborantur, quod iam pergamenum et atramentum deficeret, et utinam quod tanta instantia profuisset. Sed totiens, proh dolor!, uenerunt incassum, quotiens fuerunt litterae destinatae, quia nec dominiumCasertanum, nec uos ad succurrendum nobis cura sollicitat, ut uidemus, sed comedentes panem in saturitate et super ollas carnium residentes, solatiis intenditis et quieti, et utinam quod pleno stomacho de nostris ieiuniis pensaretis. Excusatis autem uos, quod uicinum aduentum principis expectatis, ut nobis habudantius et tutius succurratis, uestris uiribus iunctis suis.Sed timemus, illius uulgaris prouerbii locus adueniat, et utinam non supersit!:*Dum herba crescit equus moritur, et dum fugans canis mingit, fugiens lupus uadit*.Dolemus autem de prefato dominocomite, sed de uobis non minus, qui ad consilium eius estis, quod ea que ad Imperii spectant honorem, sibi non suggeritis ut debetis. Ad quid ergo uenistis, si non succurritis prouinciae atque nobis etiam qui perimus etiam qui perimus? Laudabilius fuisset uobis inApulia, quam in Tusciaducere in solatio dies uestros.Sola enim ante aduentum uestrum ciuitasUiterbiensisfuerat ab imperiali fide subuersa, sed postquam uenistis uersa est pars maxima regionis: dudum etenim homines de uestro succursu spem et fiduciam habuerunt, et steterunt in fide, sed postquam uiderunt uos desides, discedentes et patientes, ac uires uestras ad eorum auxilium non extendere quas habetis, a fide protinus recesserunt. O, quam uobis et nobis pro uobis, dolendum est, quod posillanimitas sacerdotum tantas uires uestras sine preuio sic eneruat! Sane honorem imperialem et gloram uestri nominis minoratis, quia dum uix ducentos milites tales, qualeas habeat cardinalis, uos cum mille quingentorum militum comitiua et non resistis prouinciam occupanti, nec nobis, ad quorum confusionem intendit, succurrere festinatis. Quod, si uobis de prouincia non est cura, de nobis tamen curare debetis, quia caro de carne uestra et os de ossibus uestris sumus.Numquid nescitis, quod propter uias subterraneas, quas fecerunt rebelles, maior pars castriUiterbiide hora in horam ruitura speratur, et nos ex hoc in spicimus loci posse accidere captionem? Numquid nostram penuriam ignoratis: cunctis enim et comestibilibus iam consunctis, muli et equi clauas sentiunt propter escas? Numquid non scripsimus, quod aqua fontius suis meatibus noquis est extorta, nobis tantum tres putei remanserunt in castro, prebentes aquam hominibus et iumentis, et unus ex eis per scissuras absconditas a rebellibus est infectus?Numquid notum non fecimus uobis, quod non solum uiri, sedetiam dominae iis diebus et noctibus non quiescent, insultibus et impugnationibus hostium lacessite? Uerum, quamquam ad inuocandum uestrum auxilium et succursum multas uacuas preces fuderimus et fundamus. Ad nostram tamen excusationem, uos adhuc uice ista ex imperiali parte istantissime requirimus, sub fidet sacramento, quo imperiali coronae tenemini, quatenus, uisis litteris, dictum dominumcomitemadeatis, omnimode inducentes eumdem ut nulla mora protracta, nec alio consilio postulato, ad nostrum succursum uestris, et aliis ac suis uiribus se accingat, et ne ad tantum opprobrium pereamus, statim post intellectum tenorem presentium signa moueri et gentem faciat subsequenter, ut hodie ante castrum imperiales aquilas uideamus, scituri, quod si secus comes et uos duxeritis faciendum, nosDeiet omnimum testimonium inuocamus, quod in nobis culpa non est, sed ex uestra desidia et neglectu imperialis diadematis honor perit.Quia nos ultras non possumus, nouitDeus.
|
||||
|
|
@ -0,0 +1 @@
|
|||
Fridericus cardinalibus, inuectiua cum increpatione, quia non creant nouum papamAd uos est hoc uerbum, filii Effrem male tendentes arcum et peius emittentes sagittas, turpiter in die belli conuersi retrorsum. Ad uos est hoc uerbum, filiiBelial, dispersionis oues. Ad uos est hoc uerbum, cardinales obliquati, quibus male uoluitur orbis. Ad uos est hoc uerbum, pro quibus totus mundus prorumpens in uerba obloquitur. Nec ego possum loqui, quin abloquar, qui de mundo sum, licet immundus, propter quod oportet me sentire cum mundo, tamquam pars suo toti nec dissona, nec aduersa. Scribentis itaque attendite de dura et inepta materia, rudem epistolam exordii dignitate priuatam. Lingua mea, uelocitate compulsa, prius prorupit in uerba quam concipiens ei spiritus delegasset, et sic superioris non expectato imperio minus plene concepta edere festinauit. Habet enim hoc animus conturbatus, quod plerumque sermonem incontinuum parit, aliquando et arbotiuum.communis namque animorum existit conceptio et sermo uulgaris, quod non mediatorDeiet hominum Iesus Christus, de summo celo qui uenit ponere pacem in finibus terrae, Apostolorum magister et dominus, sed diuisus in seSathanas, princeps Aquilonarius, sit in medio uestrum, tamquam quibus ministrant, ille persuasor discordiae, spiritus tenebrosus, qui posuit linguas uestras in diuisiones et in pluralitatis articulos uestram disgregare compulit unitatem, dum nec uobis, nec mundo consulitis, qui tot periculis propulasatur, et petri nauicula, quae per maris altitudinem uentorum flatibus rapitur, remis et remige destitura, non est aliquatenus uobis curae: quae quamuis in se submersionem non timeat, suis tamen multa et uaria patitur naufragia tempestatum.Sane si diligenter attenditis qualiter nationes et gentes, quas iudicare soletis, contra uos derisorie mouent capita sua, in se unusquisque palleret, et ad tam publicum et detestabile opprobrium propulsandum non inueniri posset necessarium argumentum: quia dum quilibet uestrum aspirat ad cathedram, unus non consensit in alium, et dum alter in alterum non consentit, nullus erigitur, et dum nullus erigitur, cathedralis dignitas euanescit, et sic ex disconueniencia uestra conuenientis Ecclesiae status confunditur, et fidei qua uiuitis deperit rectitudo.Per capitis quidem defectum immergit, ut, ubi natura sensus imposuit, monstra reputemini quaedam et membra truncata, in cuctis sensibus defectiua, quoniam uidetur obtenebratus uisus uester, diminutus auditus, et ille oris sonus in fine orbis terrae olim sonorus, penitus obmutescens, factus est derisorius echo. Nam Petri et Pauli hodie non audiuntur tonitrua, concionatores, sicut canes muti, ad silentium cumpelluntur; forte paratae sunt uobis manus ad recipiendum, sed desunt munera, quia, qui ueniebant deSaba, aurum deferentes, modo non ueniunt, cum non inueniantDominumin presepe, ducatum eis celesti sidere denegante.Pedes etiam non habetis ad ambulandum, et dummodo potentis uos manus cohercet, ultra quinque pedes uestra uestigia non mouentur. Proh pudor! minima reptilium animalium in prudentia uos precedunt, nam aues sine ductricenon uolant, apes abque rege non uiuunt. Uos autem sine rectoris gubernaculo fluctuatis, matrem Ecclesiam fortuitis casibus relinquentes, non attenditis quod illi arrantesIsraelitici, quatraginta diebus absquae duce uagantes, ad summam demenciam deuenerunt, proDeosibi uitulum conflatilem statuentes.Sic papalis cessauit unctio; ueniet ergo alius Sanctus sanctorum: et quis ille est? O inexcusabili culpa!Racheluirum non habet, cuius paruuli petunt panem, et non est qui porrigat eis ex omnibus caris suis; etSyondudum pulchra facie iacet sicut mulier menstrurata, cuius uiae lugent et non est qui ueniat ad sollepnitatem.Concidit gloria uultus eius, oculi columbrarum uisu deficiunt, quia non uidetis quantum proximi estis nafragio, dum sine remige nauigatis. O si possetis alternatim libros conscientiae legere, quot et quantas inueniretis in eis accusatorias lectiones, contrariis sententiis inuolutasReuertatur ergo, reuertatur quilibet in seipsum, et ad resumendum caput, sensus et rationem induite, ut mater Ecclesia, tam diu suo priuata lumine, decorem suscipiat et ad statum pristinum reducatur.
|
||||
File diff suppressed because one or more lines are too long
Some files were not shown because too many files have changed in this diff Show More
Loading…
Reference in New Issue